ابتلاي 80 درصد ايراني‌ها به پوکي استخوان ثانويه

دکتر حسين ياري - مدير کلينيک طب پيشگيري و ارتقاي سلامت سازمان جهاد دانشگاهي علوم‌پزشکي تهران، با بيان اينکه پوکي استخوان يک بيماري بسيار شايع است، اظهار کرد: استخوان، يک بافت زنده است و سلول‌هاي آن به صورت پيوسته در حال ساخت، مرگ و جايگزيني هستند. اين چرخه تشکيل و بازجذب سلول‌ها به صورت مداوم در بافت استخواني جريان دارد و نبايد آن را يک بافت ثابت متصلب در نظر گرفت.

بيشترين تراکم استخواني در 30 تا 35 سالگي

وي افزود: تراکم استخواني، حدود 30 تا 35 سالگي به بيشترين ميزان خود مي‌رسد؛ به نحوي که فرايند ساخت در استخوان‌ها نسبت به فرايند تخريب بيشتر است. با افزايش سن و تغييرات هورموني که به ويژه در زنان اتفاق مي‌افتد، ميزان ساخت‌وساز بافت استخواني کاهش مي‌يابد و ميزان تحليل رفتن بيشتر مي‌شود؛ به نحوي که بافت استخوان، تراکم خود را به مرور از دست مي‌دهد و فرد در مسير پوکي استخوان قرار مي‌گيرد.

افزايش سرعت تخريب بافت استخواني پس از يائسگي در زنان

اين متخصص طب فيزيکي ادامه داد: اگرچه تراکم استخوان تا سن 35 سالگي به ميزان پيک خود مي‌رسد، اما پيک استخوان به ژنتيک بسيار وابسته است. پس از يائسگي، ميزان هورمون استروژن در زنان کاهش يافته و ميزان تخريب استخوان‌ها نيز سرعت بسيار زيادي به خود گرفته و فرد در مسير پوکي استخوان قرار مي‌گيرد. بررسي‌ها بيانگر اين است که ميزان ابتلا به پوکي استخوان به ويژه پس از يائسگي در زنان بسيار شايع است.

«پوکي استخوان ثانويه» چيست؟

مدير کلينيک طب پيشگيري و ارتقاي سلامت سازمان جهاد دانشگاهي علوم پزشکي تهران درباره «پوکي استخوان ثانويه» تصريح کرد: اگرچه فرايند طبيعي کاهش ساخت و افزايش بازجذب استخوان را با افزايش سن سپري مي‌کنيم، اما مصرف برخي دارو‌ها مانند برخي دارو‌هاي ضد انعقاد، ضد تشنج و مشتقات کورتوني سبب افزايش سرعت تخريب استخوان‌ها مي‌شوند. همچنين بيماري‌هايي مانند بيماري‌هاي «پاراتيروئيد» و «تيروئيد» مي‌توانند شرايطي را براي بدن ايجاد کنند که سبب از دست دادن زودهنگام تراکم استخوان شود. هنگامي که عوامل خارجي، زمينه‌ساز پوکي استخوان مي‌شوند، به آن «پوکي استخوان ثانويه» مي‌گويند.

وضعيت ابتلا به پوکي استخوان در ايران

او درباره شيوع پوکي استخوان در زنان و مردان گفت: آمار و ارقام بيانگر اين است که يک زن از هر 3 زن بالاي 60 سال و يک مرد از هر 4 تا 5 مرد بالاي 60 سال به پوکي استخوان مبتلا مي‌شوند. بر اساس تعداد مبتلايان به بيماري پوکي استخوان مي‌توان گفت که پوکي استخوان، يک اختلال بسيار شايع محسوب مي‌شود.

شکستگي، تنها نشانه پوکي استخوان است

اين متخصص طب فيزيکي با بيان اينکه علامت پوکي استخوان فقط يک مورد است، توضيح داد: شکستگي، تنها نشانه پوکي استخوان است و تا زماني که شکستگي اتفاق نيفتد، پوکي استخوان هيچ نشانه ديگري ندارد. بنابراين، علائمي مانند درد‌هاي مفصلي، درد‌هاي استخواني، سوزش پا و ... نمي‌توانند نشانه صرف پوکي استخوان باشند و بروز اين عوامل نبايد به عنوان عوامل نگران‌کننده براي ابتلا به پوکي استخوان در نظر گرفته شود.

مدير کلينيک ارتقاي سلامت جهاد دانشگاهي ادامه داد: استخوان ران، ستون فقرات پشتي و ستون فقرات کمري، شايع‌ترين محل‌هاي شکستگي ناشي از پوکي استخوان هستند. شکستگي لگن، يک تروماي بزرگ محسوب شده و مي‌تواند جان فرد را تهديد کند؛ زيرا که مي‌تواند با 1-1.5 ليتر خونريزي همراه باشد و حيات فرد مبتلا را به خطر اندازد.

نقش وراثت و تغذيه در ابتلا و پيشگيري از پوکي استخوان

ياري با بيان اينکه وراثت در بيماري پوکي استخوان بسيار نقش‌آفريني مي‌کند، توضيح داد: در حالي که ژنتيک در پوکي استخوان نقش اساسي دارد، برخي عوامل مي‌توانند از اين بيماري جلوگيري کنند؛ به طور مثال، تغذيه سالم جزو عوامل پيشگيري‌کننده از پوکي استخوان است. مصرف کافي کلسيم و ويتامين D مي‌تواند پيک تراکم استخوان بالاتر به همراه داشته باشد و از اين طريق ريسک ابتلا به پوکي استخوان در دوران سالمندي را کاهش دهد.

ضرورت مصرف 1000 ميلي‌گرم کلسيم در پيش از دوران يائسگي

اين متخصص طب فيزيکي درباره ميزان مصرف کلسيم و نقش آن در پيشگيري از ابتلا به پوکي استخوان، گفت: پيش از يائسگي، زنان براي پيشگيري از پوکي استخوان مي‌بايست روزانه 1000 ميلي‌گرم کلسيم مصرف کنند و ميزان مورد نياز کلسيم براي پيشگيري از پوکي استخوان در دوران يائسگي به 1200 ميلي‌گرم مي‌رسد. هزار ميلي‌گرم، تقريبا معادل روزانه 3 ليوان شير است و استفاده از اين ميزان لبنيات خصوصا شير، بهترين راه براي تامين نياز روزانه بدن به کلسيم است.

پيامد‌هاي کاهش مصرف لبنيات

مدير کلينيک طب پيشگيري و ارتقاي سلامت سازمان جهاد دانشگاهي علوم‌پزشکي تهران با بيان اينکه بيشترين ميزان کلسيم در لبنيات وجود دارد، خاطرنشان کرد: برخي بر اين باور هستند مصرف بادام يا محصولات گياهي ديگر مي‌تواند نياز کلسيم بدن را تامين کند. اگرچه بادام در ميان منابع گياهي ميزان بالايي کلسيم را داراست، اما نمي‌تواند جايگزين مصرف لبنيات شود؛ به عنوان مثال اگر فردي مصرف کافي لبنيات نداشته و تمايل به مصرف مکمل کلسيمي هم نداشته باشد، بايد روزانه چهارصد گرم بادام مصرف کند تا نياز روزانه کلسيم بدنش تامين شود.

ياري درباره قيمت لبنيات و عدم توانايي برخي اقشار پايين درآمدي در تامين آن، با بيان اينکه لبنيات مهم‌ترين منبع جذب کلسيم است، توضيح داد: هنگامي که لبنيات، بهترين منبع جذب کلسيم است، انتظار مي‌رود دولتمردان، يارانه مضاعفي براي مصرف لبنيات در نظر بگيرند تا اين محصول از سبد غذايي خانوار حذف نشود. لبنيات به دليل مسائل معيشتي سال‌هاي اخير از سبد محصولات برخي از خانوار‌ها حذف شده و اين در حاليست که حذف اين ماده‌غذايي مي‌تواند آثار منفي در بلندمدت داشته باشد و گريبانگير سيستم درماني کشور و دولتمردان شود. اگر دولتمردان مي‌خواهند از آثار منفي و تحميل هزينه‌هايي مانند شکستگي ناشي از پوکي استخوان به سيستم درماني کشور در آينده جلوگيري کنند، بايد يارانه ويژه‌اي براي مصرف لبنيات در نظر گيرند.

توصيه‌هاي پزشکان درباره استفاده از مکمل‌ها

عضو هيات‌علمي سازمان جهاد دانشگاهي علوم‌پزشکي تهران ادامه داد: اگر شير و لبنيات به ميزان کافي مصرف نمي‌کنيم، بهتر است از مکمل‌هاي دارويي براي تامين کلسيم استفاده کرد. پزشکان به زنان توصيه مي‌کنند، اگر ميزان مصرف لبنيات آن‌ها در دوران يائسگي به ميزان کافي نيست، به طور حتم از مکمل‌هاي کلسيم استفاده کنند.

ابتلاي 80 درصد ايراني‌ها به کمبود ويتامين D

اين متخصص طب فيزيکي درباره تاثير ويتامين D در پيشگيري از پوکي استخوان گفت: 80 درصد ايراني‌ها به کمبود ويتامين D مبتلا هستند؛ اين در حالي است که D 3 يک ماده مهم براي بدن محسوب مي‌شود. نور مستقيم آفتاب، منبع دريافت ويتامين D است، اما براي دريافت ويتامين از اين منبع بايد در زمان حداکثر تابش خورشيد (مثلا ظهر تابستاني)، دو - سوم بدن بدون لباس در معرض نور مستقيم خورشيد (نه از پشت شيشه) به مدت 30 دقيقه قرار گيرد.

نمک، دخانيات و الکل؛ احتمال پوکي استخوان را افزايش مي‌دهند

وي با بيان اينکه مصرف نوشيدني‌هاي الکلي احتمال پوکي استخوان را افزايش مي‌دهد، افزود: علاوه بر مصرف الکل، مصرف بيش از حد نمک هم بر پوکي استخوان اثرگذار است. هرچقدر ميزان مصرف نمک افزايش يابد، احتمال دفع کلسيم نيز به همان ميزان افزايش مي‌يابد و کنترل ميزان نمک مصرفي علاوه بر اثر روي فشار خون و سلامت قلبي- عروقي، روي تراکم استخوان هم موثر است. اگر نگران پوکي استخوان هستيم، مي‌بايست از مصرف دخانيات و سيگار اجتناب کنيم؛ مصرف سيگار بر کاهش تراکم استخوان نقش معني‌داري دارد و اجتناب از نيکوتين از مولفه‌هاي زندگي سالم محسوب مي‌شود.

ياري با بيان اينکه کنترل مصرف پروتئين و کالري دريافتي نيز بر استخوان‌ها اثرگذار است، گفت: ميزان مصرف پروتئين و کالري بايد به ميزان بهينه باشد؛ چرا که بر سلامت استخوان‌ها اثرگذار است.

مدير کلينيک طب پيشگيري و ارتقاي سلامت سازمان جهاد دانشگاهي علوم‌پزشکي تهران با بيان اينکه اصلاح سبک زندگي در پيشگيري از پوکي استخوان نقش دارد، توضيح داد: فعاليت‌هاي بدني و ورزش کردن جزو مولفه‌هاي سبک زندگي سالم است. اگر ميزان فعاليت ورزشي به ميزان کافي باشد در پيشگيري از پوکي استخوان نقش دارد. فعاليت‌هاي بدني مانند پياده‌روي، کوه‌نوردي، دوچرخه‌سواري، دوچرخه ثابت به تراکم بافت استخواني کمک مي‌کنند. نه تنها تمرينات قدرتي و هوازي بلکه آن دسته از فعاليت‌هاي ورزشي که به بهبود تعادل انسان‌ها کمک مي‌کنند به احتمال فراوان مي‌توانند از سقوط افراد جلوگيري کنند و به همين دليل در پيشگيري از شکستگي ناشي از پوکي استخوان موثر هستند.

ورزش‌هايي که به پيشگيري از پوکي استخوان کمک مي‌کنند

اين متخصص طب فيزيکي ادامه داد: همچنين ورزش‌هايي که باعث افزايش انعطاف‌پذيري مي‌شوند در پيشگيري از پوکي استخوان موثر است؛ به طور مثال، «تاي چي» که از ورزش‌هاي شرق آسيا است به تعادل و انعطاف‌پذيري کمک مي‌کند و در پيشگيري از پوکي استخوان نيز موثر است.

تاثير غربالگري استخوان در پيشگيري از شکستگي‌ها

ياري درباره روش‌هاي تشخيص پوکي استخوان گفت: زنان بالاي 65 سال و مردان بالاي 70 سال با انجام غربالگري سنجش تراکم استخوان مي‌توانند قبل از شکستگي از ابتلا به پوکي استخوان خود مطلع شوند. پزشکان به زناني که کمتر از 65 سال دارند، اما از دارو‌هاي تشديدکننده فرايند اضمحلال تراکم استخوان استفاده مي‌کنند يا سابقه شکستگي دارند، يا بيماري زمينه‌اي يا يائسگي زودرس دارند توصيه مي‌کنند که تست سنجش تراکم استخوان را پيش از 65 سالگي انجام دهند. تست تراکم سنجش استخوان يک تصويربرداري ساده، و نه آزمايش خون، است و از دو ناحيه ستون فقرات و لگن گرفته مي‌شود. تست سنجش تراکم استخوان، وضعيت تراکم را مشخص مي‌کند و پزشکان با اين تست مي‌توانند از وضعيت «نرمال» يا «کاهش يافته» تراکم استخواني يا ابتلاي افراد به پوکي استخوان مطلع شوند.

عضو هيات‌علمي سازمان جهاد دانشگاهي علوم‌پزشکي تهران ادامه داد: پزشکان براساس وضعيت تراکم استخوان‌ها نسبت به تجويز دارو اقدام مي‌کنند. اگر فردي به پوکي استخوان مبتلا است، مي‌بايست روند درماني خود را به طور کامل سپري کند. معمولا، مصرف هفتگي قرص براي افراد مبتلا به پوکي استخوان تجويز مي‌شود، اما برخي افراد توانايي مصرف داروي خوراکي را ندارند يا شدت بيماري آن‌ها بسيار زياد است يا به بيماري پوکي استخوان ثانويه مبتلا هستند؛ در نتيجه از دارو‌هاي تزريقي 6 يا 12 ماهه استفاده مي‌کنند.

خودداري از قطع خودسرانه دارو‌هاي پوکي استخوان

ياري افزود: مبتلايان به پوکي استخوان علاوه بر دارو‌هاي تجويزي مي‌بايست از مکمل‌ها نيز استفاده کنند. علاوه بر مصرف مکمل‌ها، دوره دارويي مي‌بايست به طور کامل سپري شود و به صورت خودسرانه نبايد مصرف دارو را قطع کرد.

افراد مبتلا به پوکي استخوان مي‌بايست حداقل به مدت يکسال دارو مصرف کنند و گاهي مدت زمان مصرف دارو به 4 تا 5 سال هم مي‌رسد. عملکرد برخي دارو‌هاي پوکي استخوان به اين شکل است که قطع خودسرانه آن مي‌تواند فرايند تحليل استخوان را تشديد کند.

نکته سوم درباره مصرف دارو‌هاي پوکي استخوان اين است که وضعيت فرد يک سال پس از مصرف دارو بايد مورد بررسي مجدد قرار گيرد و استراتژي جديد درماني با توجه به وضعيت بيمار تعريف شود.

وي با اشاره به تبليغ برخي روش‌هاي درماني براي درمان پوکي استخوان گفت: دارو‌هاي خوراکي مانند «آلندرونيت» و دارو‌هاي تزريقي زيرپوستي و يا داخل سرمي متداول‌ترين روش‌هاي درمان پوکي استخوان هستند و روش‌هايي مانند اوزون‌تراپي که اين روز‌ها گاهي از آن سخن گفته و تبليغ مي‌شود هيچ جايگاهي در درمان پوکي استخوان ندارند.

تمام سالمندان به پوکي استخوان مبتلا نمي‌شوند

اين متخصص طب فيزيکي تاکيد کرد: زنان بالاي 65 سال و مردان بالاي 70 سال بايد نسبت به انجام سنجش تراکم استخوان اقدام کنند تا از ابتلا به پوکي استخوان خود مطلع شوند. اينطور نبايد تصور کرد که تمام سالمندان به پوکي استخوان مبتلا مي‌شوند و بررسي اين بيماري در اين سنين بي‌فايده است. اگر پوکي استخوان به موقع تشخيص داده شود، مي‌توان از عوارض و شدت اين بيماري جلوگيري کرد. شکستگي مي‌تواند حيات و زندگي فرد مبتلا به پوکي استخوان را تحت تاثير قرار دهد.

وي در پايان گفت: به خانواده سالمندان توصيه مي‌کنم که شب‌ها يک چراغ را روشن بگذارند تا در صورت بيدار شدن در شب با خطر سقوط مواجه نباشند. همچنين به افراد سالمند توصيه مي‌شود که از راه رفتن روي سطوح ناهموار و ليز خوددداري کنند و اگر در منزل قاليچه يا فرش ليزي وجود دارد آن را جمع آوري کنند. يک سکندري ساده و زمين خوردن معمولي در فرد مبتلا به پوکي استخوان مي‌تواند با خطر جدي شکستگي همراه باشد.