«فتاح» ايراني در ليست 12 موشک هايپرسونيک مخوف که دنيا به خود ديده است

در اين مقاله قرار است 12 سلاح خوفناک و خارق‌العاده را باهم مرور کنيم جز يکي(ساخت کره شمالي) بقيه ساخت چهارکشور ايران، چين، روسيه و آمريکا هستند.

 موشک هايپرسونيک فتاح

ساخت: جمهوري اسلامي ايران

طول: حدود 8.5 متر

وزن: حدود 10 تن (تقريبي)

برد: تا 1400 کيلومتر

سرعت: بيش از 13 ماخ

در شرايطي که رقابت جهاني بر سر توسعه موشک‌هاي هايپرسونيک شدت گرفته، ايران نيز با ورود به اين عرصه، توان موشکي خود را وارد مرحله‌اي تازه کرده است. موشک «فتاح» به‌عنوان نخستين موشک هايپرسونيک ايراني نه تنها نشان‌دهنده جهشي بزرگ در فناوري نظامي ايران است، بلکه معادلات بازدارندگي منطقه‌اي را نيز دگرگون مي‌کند.

موشک فتاح با بهره‌گيري از پيشرانه سوخت جامد مرحله اول و موتور موج انفجاري (scramjet يا مشابه آن) در مرحله دوم، توانايي مانور در سرعت‌هاي بسيار بالا را دارد؛ قابليتي که رديابي و رهگيري آن را براي سامانه‌هاي پدافندي پيشرفته بسيار دشوار مي‌سازد. کارشناسان غربي اين موشک را پاسخي آشکار به تهديدات فزاينده عليه ايران ارزيابي کرده‌اند، به‌ويژه در سايه استقرار سامانه‌هاي موشکي در اطراف خليج فارس. به گفته منابع نظامي ايراني، فتاح توانايي عبور از سپرهاي موشکي مانند «گنبد آهنين» را نيز دارد. از نظر بُرد، سرعت و توان نفوذ، فتاح يکي از پيشرفته‌ترين سلاح‌هاي راهبردي ايران به شمار مي‌رود.

 3اِم- کاليبر 54(3m-54 Kalibr)

ساخت روسيه

طول:8.2 متر

وزن: 1800 تا 2250 کيلوگرم متغير بر اساس ورژن موشک

برد: بيشتر از 300 کيلومتر(بر اساس ورژن موشک تا 2500 کيلومتر)

سرعت: 0.8 تا 3 ماخ

اين موشک روسي احتمالا بيش از هر سلاح ديگري در جنگ اوکراين باعث خرابي و البته مرگ غيرنظاميان شده است. روسيه فقط در يک ماه اول اين جنگ 183 کاليبر 54 به خاک اوکراين شليک کرده و از آن روز تا به امروز اين عدد افزايشي مستمر داشته است. دقيقا مشخص نيست ارتش روسيه چه تعداد از اين موشک را در اختيار دارد اما طبق گزارش‌ها روسيه تقريبا از سال 2000 تا به امروز سالي 100 موشک کاليبر 54 توليد و انبار کرده است. ارتش روسيه در ابتدا از اين سلاح به عنوان موشک‌هاي کروز ضد کشتي استفاده مي‌کرد اما اخيرا اين موشک از طريق کشتي‌ها و زيردريايي‌هاي روسيه در درياي سياه به سمت اهداف زميني شليک شده است.

اين موشک هرچند طبق تعريف  هايپرسونيک نيست اما مزايايي مشابه دارد. اين موشک داراي دو موتور است، موتور اول موشک را با سرعتي معادل 0.8 ماخ به نزديکي هدف مي‌رساند و  موتور دوم در فاصله کوتاه پاياني سرعت موشک را به 3 ماخ مي‌رساند. موشک در تمام اين مدت قابل هدايت و مانورپذير باقي مانده و توانايي پرواز در ارتفاعي بسيار کم، گاه کمتر از  91 متر را داراست که کار شناسايي را بسيار سخت مي‌کند. ايراد بزرگ اين موشک روسي اول بهره‌وري پايين آن است چرا که بر اساس گزارش ارتش آمريکا تنها 40 درصد از اين موشک‌ها پس از شليک به هدف مي‌رسند و دوم ضعف دربرابر سيستم‌هاي موشکي پدافندي زمين به هوا است. براي نمونه ارتش اوکراين در سال 2022 توانست هر 5 موشک کاليبر 54 شليک شده از طرف روسيه به سمت شهر نيپرو را ساقط کند.

کِي‌اِن-22/هواسونگ-15(KN-22/Hwasong-15)

ساخت: کره شمالي

طول: 22 متر(تقريبي)

وزن: 72 تن(تقريبي)

برد: بيشتر از 2700 کيلومتر

سرعت: 11 ماخ

در دوره و زمانه‌اي که کشورهايي مانند روسيه و چين  تمرکز نظامي خود را بر توليد موشک‌هاي هايپرسونيک و ديگر سلاح‌هاي مدرن قرار داده‌اند، کره شمالي با تمرکز بر سلاح‌هاي متعارف خطرناک‌تر و خطرناک‌تر مي‌شود. کره شمالي با تمرکزي مستمر بر توليد موشک‌هاي بالستيک، آن‌هم دقيقا با بردي که براي رسيدن به خاک آمريکا نياز است حالا يک خطر بالقوه براي تمام کشورهايي است که از نگاه مقامات اين کشور دشمن محسوب مي‌شوند.

اين موشک که به مارس-15(Mars-15) هم مشهور است توسط يک تريلي 18 چرخ متحرک  پرتاب مي‌شود و بدون شک خطرناک‌ترين سلاح ديکتاتور کره شمالي است.تحليل‌هاي طرف غربي بر آزمايش اين موشک در سال 2017 به خوبي نشان داد خاک آمريکا حالا در تيررس کره شمالي و مارس-15 است، موشکي که در واقع نسخه بزرگ‌تر و پيشرفته‌تر موشک Hwasong-12 است. اگر اخبار را دنبال کرده باشيد مي‌دانيد که کره شمالي موشک هواسونگ-12 را در اکتبر گذشته به سمت ژاپن پرتاب کرد. اين موشک هرچند از نظر تکنولوژي چند نسل از موشک‌هاي فوق پيشرفته آمريکا، روسيه و چين عقب‌تر است اما با توانايي حمل کلاهک اتمي و قرار داشتن در دستان ديکتاتور کره شمالي احتمالا يکي از خطرناک‌ترين سلاح‌هاي روي کره زمين محسوب مي‌شود.

جِي‌اِل-2 جايِنت وِيو-2(JL-2 Giant Wave-2)

ساخت: چين

طول: 13 متر

وزن:  42 تن

برد: 7250 کيلومتر

سرعت: 20 ماخ

مانند آمريکا و روسيه(و البته فرانسه و بريتانيا و هندوستان) چين هم خيلي زود براي مقابله آخرالزماني در مقابل حمله اتمي به کشورش به سمت ساخت زيردريايي‌هاي هسته‌اي و مسلح به موشک‌هاي بالستيک رفت. هرچند سلاح‌هاي اتمي مستقر در زمين و هوا ممکن است در پي يک حمله اتمي غافلگيرکننده از بين بروند اما اين زيردريايي‌ها حتي در آن زمان هم عملياتي باقي خواهند ماند همين اعلام توانايي ضدحمله در آن زمان دقيقا موضوعي است که اين کشورها براي جلوگيري از حمله اتمي به کشورشان به دنبال آن هستند.

يکي از شاخه‌هاي اصلي توسعه سريع نيروي دريايي چين  افزايش تعداد زيردريايي‌هاي کلاس جين از 4 به 12 فروند است. هرکدام از اين 12 زيردريايي کلاس جين 12 عدد موشک جِي‌ال2 مسلح شده با کلاهک هسته‌اي SLBM را حمل مي‌کنند. اين عدد دقيقا برابر با مقدار مجاز ذکرشده در عهدنامه بين‌المللي و البته کمتر از تعدادي است که ناوگان نيروي دريايي آمريکا به آن مجهز است. با اين وجود اين موشک‌هاي ترسناک با بردي بيش از 7 هزار کيلومتري و سرعت غيرقابل باور 20 ماخي  بدون شک ابزاري قدرتمند در دستان ارتش چين است.

ژينگکانگ-2(Xingkong-2)

ساخت: چين

طول: نامشخص

وزن: بيش از 2.7 تن

برد: نامشخص

سرعت: بيش از 6 ماخ

در سال 2018 چين اعلام کرد با موفقيت  يک موشک کروز هايپرسونيک را پرتاب کرده است، موشکي با خصوصياتي منحصربفرد و ترسناک. شبيه به موشک Zircon ساخت روسيه، ژينگکانگ-2(به معني شب پرستاره)  از يک موتور اسکرمجت بهره مي‌برد و همچنين ويژگي‌هايي شبيه به يک جنگنده رادارگريز دارد. البته اين موشک به جاي برخورداري از بال درحقيقت يک موج‌سوار است و با موفقيت روي موج‌هاي ايجادشده بر اثر حرکت با سرعت هايپرسونيک خودش، موج‌سواري مي‌کند.

ارتش آمريکا بين سال‌هاي 2005 تا 2013 بر روي يک پروژه آزمايشي با طراحي مشابه کار کرد اما هيچ‌وقت سلاحي بر اساس اين تکنولوژي توليد نکرد. به نظر مي‌رسد دو خصوصيت ژينگکانگ يعني موتور اسکرمجت و طراحي سوار شدن روي موج‌هاي انرژي باعث شود اين موشک در مسافت‌هاي طولاني بسيار کاربردي باشد، بردهايي مشابه برد يک موشک قاره‌نورد. البته با وجود اعلام آزمايش موفقيت‌آميز اين موشک از طرف مقامات چيني، کارشناسان نظامي عقيده دارند اين سلاح دستکم چند سالي تا استفاده در ميدان نبرد فاصله دارد.

دانگفِنگ-17(Dongfeng-17)

ساخت: چين

طول: 11 متر

وزن: 15 تن

برد: بيش از 1770 کيلومتر(تقريبي)

سرعت: بيش از 5 ماخ

چين هم مثل روسيه در سال‌هاي اخير با جديت به دنبال توسعه سلاح‌هاي هايپرسونيک بوده و مهم‌ترين نشانه اين جديت همين موشک هايپرسونيک گلايد DF-ZF  است که توسط راکت DF-17 يا به قول چيني‌ها»قاتل ناوهاي هواپيمابر» حمل مي‌شود.  ناوهاي هواپيمابر آمريکا معمولا به سيستم‌هاي دفاعي متنوعي مجهز هستند و  موشک‌هاي سنتي را به راحتي شناسايي و ساقط مي‌کنند اما شناسايي و انهدام اين سلاح چيني‌ها بسيار چالش‌برانگيزتر است. برخلاف اغلب موشک‌هاي بالستيک، DF-17 داراي مسير پروازي صاف است. اين موشک معمولا در ارتفاعي نسبتا کم پرواز مي‌کند(کمتر از 18 کيلومتر) و اين موضوع شناسايي اين موشک در بردهاي زياد را سخت مي‌کند. DF-17 سپس تجهيزات اضافي را از خود جدا کرده و با سرعتي بيش از 5 ماخ به سمت هدف حرکت مي‌کند.

چين DF-17 را در حقيقت با اعمال تغييراتي روي موشک بالستيک و برد کوتاه DF-16B ايجاد کرده است و بر اساس تصاوير ثبت شده در سال 2019 اين موشک از طريق تريلي‌هاي 10چرخ و متحرک پرتاب مي‌شود. مقامات چيني اعلام کرده‌اند که اين موشک در حال حاضر در اختيار نيروهاي ارتش اين کشور قرار گرفته است و اين موضوعي نگران‌کننده براي نيروهاي دريايي دشمن چين است. سرعت و وزن اين موشک باعث مي‌شود DF-17 مخوف‌تر از هر موشک ضدکشتي ديگري در دنيا محسوب شود(براي نمونه اين موشک 20 برابر بزرگ‌تر از رايج‌ترين موشک ضدکشتي آمريکا يعني لانگ هارپون است).

آبجِکت 4202 آوانگارد(Objekt 4202 Avangard)

ساخت: روسيه

طول: 5.5 متر(تقريبي)

وزن: 2 تن

برد: بيش از 6400 کيلومتر

سرعت: 20 ماخ

بر اساس گفته‌هاي مِدوِدِف، معاون رئيس شوراي امنيت روسيه، اگر اين کشور بخواهد در جنگ با اوکراين از سلاح اتمي استفاده کند احتمالا اين فرايند از طريق جديدترين موشک هايپرسونيک اين کشور يعني آوانگارد انجام خواهد شد.اين موشک هايپرسونيک جديد بخشي از مسير پروازش را سوار بر يک موشک بالستيک متعارف روسيه طي مي‌کند و سپس با جدا شدن از اين موشک با سرعتي هايپرسونيک به سمت هدف حرکت مي‌کند و در حقيقت مي‌توان گفت آبجکت 4202 کلاهکي جديد براي موشک‌هاي سري ICBM مي‌باشد.مقامات روسي همچنين گفته‌اند مي‌توانند اين کلاهک را بر روي موشک‌هاي RS-28 Sarmat Heavy ICBM(موشک‌هايي که از طرف ناتو لقب شيطان2 را گرفته است) با برد بيش از 17700 کيلومتر سوار کنند.

کلاهک‌هاي ICBM معمولي مسيري مشخص را طي مي‌کردند و به راحتي قابل شناسايي و انهدام بودند اما آوانگارد سطح کنترل حرکتي مشابه يک جت دارد و مي‌تواند به کرات تغيير مسير بدهد. مقامات روسي در مصاحبه‌اي با رسانه‌هاي دولتي روسيه تصريح کردند که آوانگارد در مقابل هر سيستم دفاع موشکي در دنيا «آسيب‌ناپذير» است. آوانگارد همچنين مي‌تواند يک کلاهک اضافي 2 مگاتني را حمل کند و اين عدد 2 برابر بزرگ‌تر از قوي‌ترين سلاح اتمي آمريکا و 130 برابر قدرتمندتر از بمب اتمي است که در هيروشيما استفاده شد.

3اِم22-زيرکن(3M22 Zircon)

ساخت: روسيه

طول: 9 متر

وزن: 2 تن

برد: بيش از 870 کيلومتر

سرعت: 9 ماخ

اولين سلاح هايپرسونيکي که مي‌تواند تماما توسط سيستم نيروي محرکه خودش پرتاب شود و پرواز کند به زودي وارد ارتش روسيه خواهد شد. برخلاف Kinzhal(شماره 1 در همين مقاله) که بايد سوار بر يک موشک بالستيک متعارف پرواز کند، زيرکن براي رسيدن به سرعت 9 ماخ از يک موتور احتراق سوپرسونيک رامجت(يا اسکرمجت) بهره مي‌برد و برخلاف راکت‌ها که با ادغام داخلي سوخت و اکسيدکننده به جلو حرکت مي‌کنند، موتور بلعنده هواي زيرکن شبيه به يک موتور جت اکسيژن را هضم و فشرده مي‌کند. زيرکن طبق گفته‌ها کلاهک‌هاي اتمي يا کلاهک‌هاي متغارف را حمل خواهد کرد و برد و قدرت مانوري بيشتر از تمام موشک‌هاي متعارف بردکوتاه روسيه خواهد داشت.

روسيه مي‌گويد اين سلاح مي‌تواند از زيردريايي و کشتي ‌ها شليک شود و نسخه شليک از سطح آن هم در دست توسعه است. مقامات روسيه همچنين مدعي هستند اين سلاح با موفقيت تست و توليد انبوه آن آغاز شده است اما هنوز تا مقطع استفاده در نبرد فاصله دارد. در سال 2021 ادميرال نيکولاي يِومِنوف، فرمانده کل نيروي دريايي روسيه توضيح داده بود که اين سلاح نقص‌هايي دارد و براي عملياتي شدن آن نياز است که اين نقص‌ها برطرف شود.

اِم‌جي‌اِم- 140 آرمي تکتيکال ميسايل سيستم(MGM- 140 ATACMS)

ساخت: آمريکا

طول: 4 متر

وزن: 1700 کيلوگرم

برد: 305 کيلومتر

سرعت: بيشتر از 3 ماخ

سري موشک‌هاي ATACMS قدرتمندترين دارايي ارتش آمريکا محسوب مي‌شود، موشکي 4 متري که توسط HIMARS يا سيستم توپخانه راکتي با قابليت جابجايي بالايي شليک مي‌شود که از قضا آمريکا تعدادي از آن را (احتمالا 6 عدد)در اختيار اوکراين هم قرار داده است. اين سيستم پرتاب در حالت عادي 6 فروند از اين موشک را پرتاب مي‌کند اما نسخه‌اي خاص از اين سيستم توانايي پرتاب تنها يک فروند موشک ATACMS سايز بزرگ يا به قول آمريکايي‌ها جامبوسايز  را با بردي 5 برابري خواهد داشت.

ارتش آمريکا همين حالا هم به اين موشک جامبوسايز البته به همراه کلاهکي خوشه‌اي براي مواجهه موفق با تانک‌هاي دشمن مجهز شده اما اغلب موشک‌هاي سري ATACMS معمولا به کلاهک‌هاي 227 کيلوگرمي هدايت‌شونده با جي‌پي‌اس با قابليت تکه‌تکه شدن پس از انفجار مسلح مي‌شوند. ارتش آمريکا از اين کلاهک‌ها براي نابود کردن مراکز فرماندهي، تجهيزات راداري، انبار مهمات و باندهاي  جنگنده‌ها استفاده مي‌کند.

اوکراين در ماه‌هاي اخير به شدت آمريکا را براي انتقال موشک‌هاي سري ATACMS براي هدف قرار دادن اهداف دورتر مانند مرکز پهپادي روسيه در کريمه تحت فشار گذاشته و مقامات آمريکايي تا به امروز در مقابل اين درخواست مقاومت کرده‌اند. اين مقامات معتقدند اين خطر وجود دارد که نيروهاي اوکرايني از اين موشک‌ها براي هدف قرار دادن مواضعي در خاک روسيه استفاده کنند و درنتيجه تنش در روابط مسکو واشنگتن بيشتر از قبل شود.

اِل‌جي‌اِم- 30 مينِتمن3(LGM-30 Minuteman III)

ساخت: آمريکا

طول: 18.2 متر

وزن: 36 تن

برد: بيش از 9650 کيلومتر

سرعت: بيش از 23 ماخ

اگر به دنبال ترسناک‌ترين موشک بالستيک در دنيا هستيد پاسخ همين موشک مينتمن3 است. اين موشک براي بيش از 5 دهه سلاح اصلي تمام پايگاه‌هاي اتمي زميني آمريکا بوده و احتمالا مهم‌ترين برگ برنده اين کشور براي جلوگيري از يک جنگ اتمي تمام عيار. آمريکا دستکم 400 فروند از اين موشک را با تجهيزات و خدمه‌اي هميشه آماده براي شليک در سيلوهاي بتني در مناطقي از کلرادو،مونتانا، نبراسکا، داکوتاي شمالي و وايومينگ نگهداري مي‌کند. مينتمن 3 با بردي  نزديک به 10 هزار کيلومتر و سرعتي بيش از 23 ماخ تقريبا مي‌تواند هر نقطه‌اي از کره زمين را با دقتي  با خطاي 122 متري  هدف قرار دهد.

مينتمن حالا بر اساس عهدنامه‌هاي بين‌المللي بر خلاف گذشته تنها يک کلاهک 350 يا 475 کيلوتني حمل مي‌کند، کلاهکي که هرچند از موشک‌هاي قاره‌نورد روسيه ضغيف‌تر است اما همچنان 20 تا 40 برابر قوي‌تر از بمبي است که در هيروشيما به کار گرفته شد. ارتش آمريکا معتقد است دقت بالاي اين سلاح باعث شده نيازي به قدرت بيشتر از اين نباشد. ارتش آمريکا قرار است در سال 2029 موشک‌هاي LGM-35A Sentinel را جايگزين مينتمن3 کند، مينتمني که هرچند از نظر دقت و قدرت هنوز بسيار کارآمد است اما قدمت بالا باعث شده هزينه نگه‌داري و تعميرات قابل توجهي داشته باشد.

هايپرسونيک اِيربريثينگ ويپن کانسِپت(HAWC)

ساخت: آمريکا

طول: نامشخص

وزن: نامشخص

برد: بيش از 563 کيلومتر

سرعت: بيش از 5 ماخ

اين موشک درحقيقت پروژه مشترک نيروي هوايي آمريکا و يک آژانس تحقيقات دفاعي با نام DARPA  در سال 2017 براي ساخت و آزمايش يک موشک کروز هايپرسونيک قابل شليک از هواست. پروژه مشترکي که قرار بود بر سه جنبه سلاح‌هاي هايپرسونيک متمرکز باشد: توسعه موتورهاي اسکرمجت(Scramjet)، بهبود ايروديناميک و در نهايت خلق سيستم‌هاي مديريت حرارت موثرتر که بتواند در مقابل دماي بسيار زياد در حين پرواز با سرعت هايپرسونيک دوام بياورد. در نهايت البته شرط ديگري هم وجود داشت و آن هزينه نهايي پايين براي توليد چنين سلاحي بود.

نيروي هوايي آمريکا درمقابل وعده داده بود اولا تعداد بسيار زيادي از چنين سلاحي را سفارش خواهد داد و  همچنين مشخص کرده بود چنين موشکي به جاي کلاهک اتمي قرار است به کلاهک‌هاي متعارف انفجاري مجهز شود و براي اهدافي چون مراکز فرماندهي، تجهيزات راداري و سايت‌هاي موشکي زمين به هوا ، مراکز ارتباطي و انبارهاي مهمات استفاده شود. با توجه به موفقيت‌آميز بودن سومين تست براي اين سلاح در سال جاري، ارتش آمريکا پيشبيني کرده تا سال 2027  اولين سري از اين موشک در اختيار ارتش قرار گرفته و آماده استفاده در نبرد باشد.

اِي‌جي‌اِم-183اِي سلاح واکنش سريع شليک‌شونده از هوا(AGM-183A ARRW)

ساخت: آمريکا

طول: 6 متر

وزن: 2.3 تن

برد: 1850 کيلومتر

سرعت: 20 ماخ

ارتش آمريکا براي برابري با چين و روسيه در زمينه موشک‌هاي هايپرسونيک به دنبال سلاحي بود که هم به سرعت قابل شليک باشد و هم به سرعت به هدف برسد. براي نمونه موشک‌هاي قبلي سابسونيک هوا به زمين ارتش آمريکا براي رسيدن به هدفي در فاصله 400 کيلومتري به 20 دقيقه زمان پس از پرتاب نياز داشت و اين عدد براي موشک‌هاي سري ARRW به دقيقا يک دقيقه رسيده است.

اين سري که هنوز در حال آزمايش است پس از شليک از يک جنگنده ابتدا با استفاده  از سيستم بوست گلايد(Boost-Glide) تا سرعت 5 ماخ شتاب مي‌گيرد و سپس با جدا شدن اين سيستم از بدنه، موشک به نهايت سرعتش مي‌رسد. نيروي هوايي آمريکا با موفقيت در ماه‌هاي مِي و جولاي اين موشک را از بمب افکن‌هاي بي52 شليک کرد و اعلام کرده ناوگان رادارگريز بي1 و جت‌هاي اِف15 هم قادر به شليک موشک‌هاي ARRW خواهند بود.