«عمليات هوايي عليه ايران» پرهزينه و ناکام بود

اين گزارش، که هم‌زمان با بحث‌هاي گسترده درباره عمليات هوايي آمريکا عليه تأسيسات هسته‌اي ايران منتشر شد، تصويري نگران‌کننده از فرسودگي، فشار عملياتي و محدوديت‌هاي فني بمب‌افکن‌هاي سنگين آمريکا [ناکامي] ارائه مي‌دهد و راهکارهايي را به کنگره براي عبور از اين مشکلات، ارائه مي‌کند.

وقتي وسعت جغرافياي ايران، به يک عنصر بازدارندگي تبديل مي‌شود

بر اساس يافته‌هاي اين گزارش، عمليات موسوم به «چکش نيمه‌شب» در ژوئن 2025 که هدف آن تخريب بخشي از تأسيسات هسته‌اي ايران بود، يکي از پرهزينه‌ترين و پيچيده‌ترين عمليات‌هاي هوايي آمريکا طي دو دهه اخير به‌شمار مي‌رود.

در جريان اين حمله، بخش قابل‌توجهي از ناوگان پنهان‌کار بي-2 اسپريت و شماري از بمب‌افکن‌هاي بي-1بي براي انجام مأموريت‌هاي چندمرحله‌اي در فواصل بسيار دور به‌کار گرفته شدند؛ مأموريت‌هايي که بنا بر داده‌هاي رسمي، برخي از آن‌ها بيش از 30 ساعت پرواز مداوم را به انجام رساندند.

بر اساس اين گزارش اين عمليات نشان داد که حتي پيشرفته‌ترين ناوگان بمب‌افکن‌هاي جهان نيز در برابر کشوري با عمق راهبردي، پراکندگي زيرساختي و سامانه‌هاي پدافندي چندلايه مانند ايران، با مشکلات عمده روبه‌رو مي‌شود.

تعداد محدود بمب‌افکن‌هاي عملياتي (به‌ويژه بي-2ها)، فاصله زياد پايگاه‌هاي پروازي تا اهداف، نياز مکرر به سوخت‌گيري هوايي و فقدان پايگاه‌هاي نزديک براي پشتيباني فوري، همه عواملي بودند که فشار غيرقابل‌پيش‌بيني بر توان هوايي آمريکا وارد کردند.

به عقيده تحليل‌گران مرکز پژوهش‌هاي کنگره، اين مأموريت نه تنها ظرفيت فني بلکه توان بازدارندگي هسته‌اي آمريکا را نيز به چالش کشيد، زيرا بخش عمده‌اي از بمب‌افکن‌هاي آماده‌باش براي مدت طولاني از چرخه بازدارندگي خارج شدند.

اين بدان معناست که وسعت جغرافيايي ايران و ديگر عوامل مذکور، مي‌تواند به حدي انجام يک عمليات نظامي عليه اين کشور را پيچيده و دشوار سازد که عامل مجري، بخواهد در محاسبات خود بازنگري کند. اين خود نوعي بازدارندگي محسوب مي‌شود.

در اينجا ذکر اين نکته ضرورت دارد که اصرار دشمنان بر تجزيه جغرافيايي ايران، همين وسعت قابل توجه است که به جمهوري اسلامي اجازه مي‌دهد ظرفيت‌هاي دفاعي و تهاجمي و همچنين زيرساخت‌هاي حياتي خود را به نحوي پراکنده سازد که دسترسي به آن‌ها حتي براي بازيگري که خود را بهرمند از برترين نيروي هوايي جهان مي‌خواهند، دشوار و حتي غيرممکن شود.

آشکار شدن نقاط ضعف ساختاري در دکترين هوايي آمريکا

گزارش مرکز پژوهش‌هاي کنگره به صراحت بيان مي‌کند که «برد زياد و فناوري پيشرفته به‌تنهايي نمي‌تواند جايگزين حضور منطقه‌اي و زيرساخت‌هاي پشتيباني شود». به‌ويژه در مورد ايران که از سامانه‌هاي پدافندي بومي مانند باور-373، سوم خرداد و سامانه‌هاي وارداتي همچون اس-300 برخوردار است.

مسيرهاي پروازي پيچيده و تهديدات مداوم باعث شدند تا مأموريت‌هاي دوربرد آمريکا با هزينه‌هاي لجستيکي، سوختي و انساني بسيار سنگيني همراه شوند.

اين تجربه به عقيده برخي قانون‌گذاران آمريکايي، نشان داد که الگوي سنتي قدرت‌نمايي از راه دور ديگر براي نبردهاي آينده کافي نيست. آمريکا براي اعمال قدرت در برابر بازيگران منطقه‌اي پيچيده‌اي چون ايران، نيازمند انعطاف، پراکندگي و تاب‌آوري بيشتر است و فناوري گران‌قيمت و نمادين، بيش از اين کارآمد نيست.

واکنش فوري کنگره: اصلاحات فوري در دکترين و بودجه دفاعي

در پي اين چالش‌ها، کنگره و وزارت دفاع آمريکا مجموعه‌اي از اصلاحات را در برنامه‌هاي تسليحاتي و دکترين هوايي کشور آغاز کرده‌اند:

-  توسعه نسل جديد بمب‌افکن بي-21 رايدر: نيروي هوايي قصد دارد حداقل 100 فروند بي-21 خريداري کند؛ هواپيمايي پنهان‌کار با معماري باز، برد بالاتر و قابليت حمل موشک‌هاي دورايستا و دوربرد که مي‌تواند اهداف را از فواصل بسيار دور بدون نفوذ مستقيم به حريم هوايي دشمن هدف قرار دهد.

-  افزايش شمار پايگاه‌هاي قابل استفاده و پراکندگي عملياتي: نيروي هوايي در چارچوب طرح رزم چابک (Agile Combat Employment) در حال تمرين استفاده از فرودگاه‌هاي غيرنظامي و پايگاه‌هاي کوچک‌تر در منطقه هند-اقيانوس آرام است تا وابستگي خود را به چند پايگاه بزرگ کاهش دهد.

- تقويت زيرساخت‌هاي دفاعي و پناهگاه‌هاي هوايي (Base Hardening): برخي از اعضاي کنگره خواستار تخصيص بودجه براي ساخت پناهگاه‌هاي مقاوم، شبکه‌هاي انرژي مستقل و استتار پايگاه‌ها شده‌اند تا اين تأسيسات در برابر حملات پهپادي و موشکي ايمن‌تر شوند.

-    افزايش تعداد بمب‌افکن‌ها و بازنگري در مأموريت‌هاي آماده‌باش: بر اساس پيشنهاد «کميسيون موضع راهبردي آمريکا»، شمار بمب‌افکن‌هاي بي-21 ممکن است از 100 به 145 يا حتي 200 فروند افزايش يابد و بخشي از آن‌ها به وضعيت آماده‌باش دائمي بازگردند؛ حالتي که از دوران جنگ سرد تاکنون کنار گذاشته شده بود.

جمع‌بندي

گزارش مرکز پژوهش‌هاي کنگره و بازتاب آن در جلسات استماع کنگره نشان مي‌دهد که عمليات عليه ايران به يک نقطه عطف در بازنگري دکترين هوايي آمريکا تبديل شده است. براي نخستين بار، واشنگتن دريافت که حتي با در اختيار داشتن پيشرفته‌ترين بمب‌افکن‌هاي جهان، در يک نبرد دور بُرد عليه يک قدرت منطقه‌اي بهرمند از دفاع چندلايه، بسيار پرهزينه، کُند و آسيب‌پذير خواهد بود.

از اين‌رو، راهبرد جديد آمريکا بر افزايش انعطاف عملياتي، پراکندگي پايگاه‌ها، و توسعه بمب‌افکن‌هاي نسل جديد بي-21 متمرکز شده است. با اين حال، بسياري از ناظران مرکز پژوهش‌هاي کنگره ترديد دارند که اين اصلاحات بتواند به‌سرعت ضعف ساختاري آشکارشده در عمليات عليه ايران را جبران کند.

به بيان ديگر، حمله به ايران نه تنها قدرت هوايي آمريکا را آزمود، بلکه نشان داد که فناوري پيشرفته بدون دسترسي پايدار منطقه‌اي، در برابر بازيگري مانند ايران، ديگر تضمين‌کننده برتري نيست.