«رجب طيب اردوغان» و خيز بزرگ براي حضور مادام‌العمر در قدرت

با اين همه، اردوغان در بحبوحه انتخابات رياست جمهوري سال 2023 ترکيه تاکيد کرد که پس از انتخابات مذکور، ديگر سوداي رياست جمهوري ترکيه را ندارد و بازنشسته خواهد شد. اين در حالي است که به تازگي، مقام‌هاي ارشد حزب عدالت و توسعه ترکيه خبر داده اند که اين کشور به احتمال زياد در نوامبر سال 2027 شاهد برگزاري انتخابات رياست جمهوري زودهنگام خواهد بود و البته که شخص اردوغان نيز مجددا نامزد کرسي رياست جمهوري ترکيه خواهد شد!

تنها اندکي پس از طرح اين مساله، بسياري از منتقدان اردوغان وي را متهم به اقتدارگرايي و البته طرح مواضع انحرافي در مورد برنامه‌هايش براي آينده حضور در صحنه قدرت سياسي ترکيه کردند. با اين همه، اينطور به نظر مي رسد که در رابطه با ماجراجويي جديد اردوغان، بايد به 3 نکته توجه ويژه داشت.

يک: اردوغان و تمايل شديد به ايدئولوژي نوعثماني‌گري

بسياري بر اين باورند که هدف و دستورکار اصلي اردوغان در طي سال هاي اخيرِ حضورش در قدرت، اين مساله بود که بار ديگر به زعم خود، دوران به اصطلاح باشکوه امپراطوري عثماني را براي ترکيه زنده و احيا کند. البته که وي بر آن بوده تا اين ايده را در قالب و چهارچوب هاي جديدي دنبال کند و درست به همين دليل بر اين مساله تاکيد داشته که او در پي تفکرات نوعثماني‌گري است. اردوغان در موضع گيريهاي خود بارها و بارها تاکيد کرده که مرزهاي واقعي ترکيه وراي مرزهاي جغرافيايي است که اکنون روي نقشه ها قابل مشاهده است.

در طي سال هاي اخير نيز مشاهده کرده ايم که در غرب آسيا، شمال آفريقا و البته آسياي ميانه و قفقاز، ترکيه تحت رهبري اردوغان طيفي از اقدامات ماجراجويانه را با استفاده از ابزارهاي سخت و نرم قدرت در دستورکار داشته تا از اين رهگذر، براي خود قدرت‌سازي داشته باشد و بتواند نفوذ و قدرت ادراکي از دست رفته دوران امپراطوري عثماني را براي خود احيا کند. حال اگر از اين منظر به ماجرا نگاه کنيم، اينکه مقام هاي ارشد حزب عدالت و توسعه از تمايل مجدد اردوغان براي کسب کرسي رياست جمهوري ترکيه و به نوعي تبديل شدنش به رئيس جمهور مادام العمر اين کشور خبر داده اند، تنها مي تواند يک معنا داشته باشد و آن هم اين است که وي قصد دارد کار نيمه‌تمام خود را با محوريت آنچه گفته شد به اتمام برساند.

البته که طيف متحدان اردوغان نيز قويا اين ايده را ترويج مي کنند که جز اردوغان فرد ديگري قادر نيست که اين پروژه را به سرانجام برساند. به طور خاص تحولات اخير در سوريه، سرخوشي اردوغان براي پيگيري روياهايش با محوريت تقويت ايده‌هاي نوعثماني‌گري در امر حکمراني ترکيه را تقويت کرده اند. با اين حال، منتقدان اردوغان نيز به اين مساله اشاره مي کنند که هيچ بعيد نيست اردوغان خيلي زود در مسير قهقرا قرار گيرد و با اوج گيري خيزش هاي مردمي و مقاومت در سوريه، به يکباره قمار پيروز خود را در شکست و ناکامي محض بيابد.

دو: حرکت ادامه‌دار اردوغان روي موجب پوپوليسم و ماکياوليسم

رجب طيب اردوغان رئيس جمهور ترکيه در طي سال هاي اخير حضورش در قدرت اين نکته را به عينه اثبات کرده که تمايلي جدي به اتخاذ رويکردهاي پوپوليستي و ماکياوليستي دارد. به طور خاص در ماجراي جنگ غزه شاهد بوديم که او علي رغم لفاظي هاي فراوانش در حمايت از ملت و مقاومت فلسطين، بيشترين کمکهاي اقتصادي به اسرائيل در بحبوحه جنگ غزه را انجام داد.

در مورد سوريه نيز وي به تعهداتش به نظام سياسي سابق سوريه و البته ايران و روسيه خيانت کرد و زمينه‌ساز سقوط بشار اسد و روي کار آوردن باند جولاني به قدرت شد. از اين رو، اردوغان را بايد در زمره آن دسته از سياستمداراني دانست که اساسا رويکردهاي اعلامي آن ها تفاوت هاي زيادي با نيات و مواضع اعماليشان دارد.

رهبراني که با تکيه بر عوام فريبي و البته اتخاذ رويکردهاي ماکياوليستي که بر پايه آن ها «هدف، وسيله را توجيه مي کند»، دست به هرکاري براي ماندن در قدرت مي زنند. از اين رو، اگر از اين زاويه به ماجرا نگاه کنيم، اراده جدي اردوغان براي حضور مادام العمرش در قدرت به هيچ عنوان عجيب نيست و حتي پيشتر برخي از تحليلگران به عينه آن را پيش‌بيني هم کرده بودند.

سه: راديکاليزه کردن بيش از پيش سياست در ترکيه

درست است که اردوغان از قدرت و نفوذ زيادي در حزب عدالت و توسعه ترکيه برخوردار است با اين حال، نبايد از اثرگذاري مولفه هاي حزبي به عنوان متغيري مستقل بر رفتارهاي اردوغان نيز غافل شد. از اين رو، حزب عدالت و توسعه نيز با بهره گيري از ظرفيت‌هاي اردوغان سعي دارد تا جاي ممکن پايه هاي حضورش در قدرت را مستحکم کند و به واسطه او، حضور خود در سطوح مختلف قدرت سياسي ترکيه را تا جاي ممکن توسعه بخشد و تضمين کند. حداقل در وضعيت کنوني هيچکس به اندازه اردوغان از اين ظرفيت برخوردار نيست که اين دستورکار را محقق سازد. معادله اي که براي حزب عدالت و توسعه از اهميتي راهبردي برخوردار است.