«خونين‌شهر» از جنگ رواني بعثي‌ها تا آزادسازي

وحشت کل شهر را فرا گرفته بود اما مردم اين ديار بيدي نبودند که با هر بادي بلرزند؛ جنگ رواني و هرازگاهي حمله جنگي عراقي‌ها عليه ايران در مرز ميان شلمچه- بصره به مدت 10 روز ادامه داشت و گاهي هم نيروهاي دشمن به پاسگاه مرزي شلمچه با توپ‌هاي خمسه‌خمسه به حمله مي‌کردند.

اين حملات بعثي‌ها سبب شده بود که دو تن از مدافعان وطن (شهيد بختور و اسدي) به شهادت برسند و اين‌گونه اولين جرقه جنگ هشت ساله تحميلي آغاز
 شد.

محمد جامه‌دارپور، جانباز خرمشهري است که در تأييد اين حوادث مي‌گويد: استکبار جهاني در صدد آن بود تا انقلاب اسلامي ايران را در نطفه خفه کند، آنها صدام را تحريک کردند تا به کشورمان حمله کند، حتي به کشور عراق بهترين تجهيزات نظامي را دادند.

اين مدافع وطن که از اهالي خرمشهر است، در ادامه بيان مي‌کند: در آن‌سوي مرز کشور عراق 2 تيپ کامل مکانيزه نظامي آماده کرده بود که تعدادشان به بيش از 100 هزار نفر مي‌رسيد در حالي خرمشهر حتي تجهيزاتي براي دفاع از خودش نداشت.

اين جانباز تاکيد مي‌کند: عراق براي هموارسازي حملات خود دژهاي ميان خرمشهر و بصره را برداشت تا بيشتر نيروهاي بعثي از مرز شلمچه وارد بشوند.

31 شهريورماه 1359 و ساعت 16 ظهر بود که صداي بمباران به گوش رسيد و حمله رسمي نيروهاي بعثي آغاز شده بود؛ آنها آمده بودند تا ظرف 72 ساعت (سه روز) خرمشهر را تصرف کنند و بعد از آن از جبهه‌اي به ماهشهر و بندر امام و از جبهه ديگر به اهواز پيشروي خودشان را ادامه دهند ولي همه نقشه‌هايشان نقش بر آب شد.

روح مقاومت و ايستادگي در خرمشهري‌ها عجين شده بود و آنها نه فقط زمين اجدادي‌شان را ترک نکردند بلکه با پيروي از فرامين امام راحل (ره) و جان‌فشاني از وطنشان دفاع کردند.

خرمشهر تنها نبود، نيروهاي مردمي از اهواز، رامهرمز، مسجدسليمان، بروجرد براي کمک آمده بودند تا نگذارند يک وجب از خاک ميهن به دست عراقي‌ها بيفتد.

قسمتي از خرمشهر سقوط کرد

جامه‌دارپور در اين باره اظهار مي‌کند: گرچه نيروهاي دريايي و ارتش در ميدان بودند ولي نيروهاي مردمي، سپاه، بسيج و جهاد سازندگي از شهرهاي ديگر براي حمايت و جلوگيري از سقوط خرمشهر وارد عرصه جنگ شدند.

مقاومت مردمي در خرمشهر 45 روز طول کشيد. در اين ايستادگي اهالي خرمشهر به‌ويژه نوجوان و جوانان مثل شهيد بهنام محمدي پيرو ولايت‌فقيه بودند؛ او ادامه مي‌دهد: صدام هنگامي که روح مبارزه و مقاومت را در اين شهر ديد، بعد از يک هفته از شروع جنگ احساس کرد به راحتي نمي‌تواند در جنگ پيروز شود.

عراقي‌ها حملاتشان را بيشتر کردند و بر اثر بمباران شديد همه امکانات در خرمشهر از بين رفت. با ورود گارد ويژه صدام به عرصه جنگ، ايستادگي خرمشهر شکسته شد؛ در تاريخ 4 آبان سال 1359 نيروهاي بعثي توانسته بودند قسمتي از شهر را يعني قسمت شرقي و کمي مرکز شهر و نواحي آن اشغال کنند.

جامه‌دارپور مي‌گويد: سقوط خرمشهر علل زيادي داشت؛ مثلاً بني‌صدر به مردم اعلام کرد که مي‌خواهد شهر را براي پاک‌سازي نيروي‌هاي بعثي، بمباران کند و آنها خواست تا شهر را ترک کنند ولي بني‌صدر به وعده‌اش عمل نکرد وگرنه مردم اين ديار هيچ‌گاه ميدان جنگ را ترک نمي‌کردند به‌گونه‌اي که صدام گفته بود «اگر يک جهان‌آرا و نيروهاي خرمشهر را داشتم کل دنيا را تصرف مي‌کردم».

عراقي‌ها پس از سقوط خرمشهر، شهر را به يک دژ مستحکمي تبديل کرده بودند، آنها بيش ازهفت کانال ايجاد کرده که پر از آب و مين سيم‌خاردار بودند تا جلوي پيشروي رزمندگان را بگيرند.

اشغال خرمشهر 578 روز طول کشيد که امام راحل در مهرماه 1360 دستور داد بايد همه نيروهاي کشور از جمله سپاه، بسيج، ارتش، نيروهاي مردمي متحد شده براي پيروزي در اين جنگ با يکديگر قدم بردارند.

اتحاد نيروهاي ايران براي آزادسازي خرمشهر

جامه‌دارپور در اين باره بيان مي‌کند: يک سال بعد از جنگ، نيروهاي نظامي کشور سازمان‌دهي شدند و بر اين اساس يک اتحاد و همبستگي ميان ارتش، سپاه، بسيج و نيروهاي مردمي صورت گرفت به‌گونه‌اي که ستادهاي مختلفي تشکيل و قرارگاه‌هاي مشخصي ايجاد شد که قرارگاه‌هاي خاتم‌الانبياء، نصر و کربلا از جمله آنها بود.

او ادامه مي‌دهد: آزادسازي خرمشهر اولين عمليات بزرگ اين اتحاد بود، اين عمليات در يک ماه و در سه مرحله (تقريباً هر 10 روز يکبار يک مرحله) به اجرا در مي‌آمد؛ در آزادسازي خرمشهر، ارتش نيز پشتيبان بود و نيروهاي بسيج، سپاه، جهاد سازندگي و مردمي گاهي 20 - 30 کيلومتر آن هم به‌طور شبانه پياده مي‌رفتند تا با استفاده از سيستم غافل‌گيري دشمن را زمين‌گير کنند.

عمليات آزادسازي خرمشهر تحت عنوان عمليات «بيت‌المقدس» و در سه جبهه در 10 ارديبهشت‌ماه 1361 آغاز شد و حدود 30 روز به سرانجام رسيد؛ مرحله اول اين عمليات با حمله نيروهاي کشور شروع شد، آنها با عبور از رودخانه کارون موفق شدند منطقه (از سمت جاده اهواز به سمت حميديه) را تصرف کنند و جاده اهواز به خرمشهر و مناطقي مثل جفير، پادگان حميد و هويزه آزاد شدند.

دومين مرحله از عمليات بيت‌المقدس (از سمت دارخوين تا خود خرمشهر) 19 ارديبهشت‌ماه 1361 با حضور چهار تيپ مستقل سپاه پاسداران و 2 تيپ ارتش آغاز شد و اين عمليات در روز بعد نيز تکرار شد و براي خروج دشمن از اين منطقه نيز مقرر شده تا 2 تيپ المهدي (عج) و امام سجاد (ع) از قرارگاه «فجر» در اين مرحله از عمليات حضور داشته باشد.

جامه‌دارپور در خصوص آخرين مرحله از عمليات آزادسازي خرمشهر (از سمت خرمشهر تا آبادان) بيان مي‌کند: اين مرحله يکم خردادماه 1361 آغاز شد که در آن نيروهاي قرارگاه «فتح» موفق شدند نيروي‌هاي بعثي را منهدم و نيروهاي قرارگاه «فجر» نيز «پل نو» را تصرف کنند؛ همچنين نيروهاي قرارگاه «نصر» با منهدم کردن نيروهاي بعثي به سمت جنوب حرکت کردند و بدين ترتيب شهر خرمشهر به‌طور کامل به محاصره نيروهاي ايراني درآمد.

در روز دوم خرداد نتيجه پيکار بسيار درخشان بود و قرارگاه کربلا به هدف خود که احاطه کامل خرمشهر بود، رسيد. تعداد اسراي عراقي در اين روز از 2 هزار و 830 نفر تجاوز کرد و يگان‌هايي از دشمن که در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند، به ميزان زياد منهدم شدند. با وجود حضور گسترده هواپيماهاي عراقي در آسمان منطقه، عقابان تيزپرواز نيروي هوايي ارتش در پشتيباني از يگان‌هاي رزمنده، در صحنه عمليات بيت‌المقدس حضوري فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقي‌ها بر روي شط العرب و مناطق تجمع آنان در آن سوي رودخانه، نقش ارزنده‌اي در آزادسازي خرمشهر ايفا کردند.

روايت آخرين روز

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه کربلا پس از بررسي آخرين وضعيت، تصميم گرفت تا نيروها با ورود به شهر، آن را از وجود نيروهاي عراقي پاک گردانند و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهايي از رزمندگان ايران به آن سوي رودخانه وارد شدند. از طرف ديگر جمعي از نيروهاي عراقي با استفاده از تاريکي شب و قايق اقدام به فرار کردند که تعدادي از اين قايق‌ها توسط تکاوران نيروي دريايي هدف قرار گرفت و سرنشينان آن‌ها غرق شدند.

نيروهاي عراقي از ساعت 3:50 بامداد تا نيم بعدازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه سه بار اقدام به پاتک کردند و تلاش کردند تا از طريق جاده شلمچه - خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشکنند اما هر بار با پايداري و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايراني مواجه شدند و با دادن خساراتي عقب‌نشيني کردند.

در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد در حالي که درگيري شديدي بين قواي ايراني و نيروهاي عراقي در شمال نهر «خين» جريان داشت و دشمن در فکر شکستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ايراني از جناح غرب و خيابان کشتارگاه وارد شهر شدند. ناحيه گمرک خرمشهر در کنار اروند اندکي مقاومت کرد که آن هم به سرعت در هم شکسته شد. در ساعت 12 قواي ايران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نيروهاي متجاوز بعثي که 24 ساعت در محاصره کامل قرار داشتند، راهي جز اسارت يا فرار و يا کشته شدن نداشتند. بدين جهت واحدهاي عراقي گروه گروه به اسارت نيروهاي ايراني در آمدند.

در ساعت دو بعدازظهر، خرمشهر به طور کامل آزاد شد و پرچم جمهوري اسلامي ايران بر فراز «مسجد جامع» و پل تخريب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد. بدين ترتيب اين شهر مقاوم که پس از 45 روز پايداري و مقاومت در چهار آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز آزاد شد.

اهتزاز پرچم ايران بر فراز مسجد جامع خرمشهر

او مي‌گويد: پس از آنکه عمليات آزادسازي خرمشهر با موفقيت انجام شد، شهيد شيرازي در تاريخ دوم خردادماه 1361 با دفتر امام راحل تماس مي‌گيرد و به سيد احمد خميني و اعلام مي‌کند که خرمشهر آزاد شد. روز بعد يعني سوم خردادماه از طريق صدا و سيما ساعت 10 صبح به‌طور رسمي آزادسازي خرمشهر اعلام مي‌شود و در همان روز پرچم ايران بر فراز مسجد جامع خرمشهر برافراشته شد.

اگر چه از زمان جنگ تاکنون اقداماتي براي بازسازي و توسعه خرمشهر انجام شده ولي اين اقدامات در شأن شهر مقاومت نيست و ضرورت دارد که مسئولان با نگاهي فراملي نسبت به رفع معضلات و مشکلات چندين ساله خرمشهر اقدام کنند.

منبع: خبرگزاري مهر