گنج اقتصادي 250 ميليون نفري، بيخ گوش ايران

به گزارش خبرگزاري تسنيم؛ پاکستان کشوري در جنوب آسيا است که از شمال و غرب با افغانستان، از شرق با هند، از شمال شرقي با چين، و از جنوب غربي با ايران هم‌مرز است. اين کشور داراي سواحلي به طول حدود 046/1 کيلومتر بر درياي بحر عمان است و موقعيت جغرافيايي آن را به گذرگاهي استراتژيک بين آسياي ميانه، جنوب و غرب تبديل کرده است. مساحت پاکستان حدود 913/881 کيلومتر مربع است که آن را به هفتمين کشور بزرگ قاره آسيا مبدل مي‌سازد. جمعيت پاکستان در سال 2025 بطور تخميني به 251 ميليون نفر رسيده[1]، که آن را به پنجمين کشور پرجمعيت جهان تبديل کرده است. ترکيب قومي جمعيت شامل پنجابي‌ها (حدود 45 درصد)، پشتون‌ها (15درصد)، سندي‌ها (14 درصد)، سيرايکي‌ها (8درصد)، مهاجران (8 درصد)، بلوچ‌ها (4درصد)، و ساير گروه‌هاي کوچکتر است. زبان رسمي اردو است، اما پنجابي، سندي، پشتو، بلوچي و سيرايکي بطور گسترده رايج‌اند. از نظر مذهبي، بيش از 97 درصد جمعيت مسلمان (شامل اکثريت سني (80درصد) و اقليت قابل توجه شيعه (17درصد)) هستند. وجود اقليت‌هاي مذهبي (هندوها، مسيحيان، سيک‌ها) و قومي (به‌ويژه در بلوچستان و خيبر پختونخوا) چالش‌هاي حکمراني و يکپارچگي ملي را تشديد مي‌کند.

تاريخ تا زمان استقلال

منطقه امروزي پاکستان در طول تاريخ بخشي از تمدن‌هاي باستاني مانند دره سند (حدود 2600 پيش از ميلاد)، امپراتوري مائوريا (قرن سوم پيش از ميلاد)، و غزنويان و غوريان در قرون وسطي بوده است. ورود اسلام به منطقه از طريق اعراب در قرن هفتم و سپس گسترش آن توسط حکومت‌هاي ترک و مغول (به‌ويژه در دوره سلطنت مغولي هند در سده‌هاي 16 تا 18)، زمينه‌هاي فرهنگي-ديني منطقه را شکل داد. در قرن نوزدهم، تحت حکومت بريتانيا، هند بريتانيا به عنوان يک کل واحد اداري محسوب مي‌شد. از اواخر قرن نوزدهم، هويت «مسلمانانِ هند» به‌عنوان يک جامعه سياسي مستقل شکل گرفت. در سال 1906، ليگ مسلمانان هند تأسيس شد و از دهه 1930، زير رهبري محمد علي جناح، خواستار کشوري جداگانه براي مسلمانان شد. در سال 1940، قطعنامه «لاهور» رسماً تقسيم هند و ايجاد «پاکستان» (به‌معناي «سرزمين پاک») را مطرح کرد. پس از فشارهاي سياسي و درگيري‌هاي گسترده (به‌ويژه جنگ‌هاي قومي-مذهبي پيش از تقسيم)، در 14 اوت 1947، پاکستان به‌عنوان يک دولت مستقل اعلام شد.

اتفاقاتي که منجر به استقلال شد

علت اصلي ايجاد پاکستان، نگراني مسلمانان هند از اقليت‌شدن و حاشيه‌گذاري در يک هند مستقل با اکثريت هندو بود. افزايش تنش‌هاي مذهبي در دهه‌هاي 1920 تا 1940، ناکامي کنگره هند در تضمين حقوق مسلمانان، و اقدامات خشونت‌بار نظير کشتار خونين 1946 در کلکته، چالش‌ها را تشديد کرد. در سال 1947، با پذيرش نهايي طرح تقسيم توسط دولت بريتانيا، دو کشور مستقل ــ هند و پاکستان ــ ايجاد شدند. اين تقسيم منجر به يکي از بزرگ‌ترين مهاجرت‌هاي اجباري در تاريخ شد: بيش از 10 ميليون نفر جابه‌جا شدند و صدها هزار نفر کشته شدند. پاکستان در ابتدا شامل دو بخش غيرمتصل ــ پاکستان غربي (امروزه پاکستان) و پاکستان شرقي (امروزه بنگلادش) ــ بود.

رويدادهاي سياسي مهم 50 سال اخير

پاکستان در 50 سال اخير بيشتر زمان خود را تحت حکومت‌هاي نظامي (حدود 33 سال) سپري کرده است. در دهه 1980، هم‌زمان با اشغال افغانستان توسط شوروي، پاکستان به‌عنوان ميزبان و مسير تأمين تجهيزات براي مجاهدين، با حمايت آمريکا و عربستان، به قدرت نظامي خود افزود؛ اين دوره همچنين گسترش راديکاليسم مذهبي و نظامي‌سازي اجتماع پاکستان را به همراه داشت. در سال 1998، پاکستان پس از آزمايش اتمي هند، سلاح‌هاي هسته‌اي خود را آزمايش کرد و به باشگاه هسته‌اي پيوست.

پس از حملات 11 سپتامبر 2001، ژنرال پرويز مشرف با همکاري با آمريکا در جنگ افغانستان، به مدت 9 سال حکومت کرد. در همين حال، تروريسم داخلي (توسط گروه‌هايي مانند طالبان پاکستان) در دهه 2000-2010 افزايش يافت. از سال 2013، پاکستان به دموکراسي نسبي بازگشته است، هرچند تنش مستمري ميان نهادهاي مدني (پارلمان و دولت) و نظامي (به‌ويژه سازمان اطلاعات ISI ) وجود دارد.

از سال 2018، عمران خان که به ايران تمايل خوبي داشت، به‌عنوان نخست‌وزير انتخاب شد، اما در آوريل 2022 از ساختار قدرت پاکستان حذف و دستگير شد. اين اتفاق نشان‌دهنده تداوم بحران‌هاي سياسي-ايدئولوژيک است. در سال‌هاي اخير، ناآرامي‌هاي گسترده (مانند اعتراضات 2023 مويزي) و تهديد افغانستان (طالبان) و هند، محيط امنيتي را پيچيده کرده است. پاکستان در حال حاضر به‌دنبال تثبيت داخلي است، درحالي‌که اعتماد عمومي به نهادهاي سياسي رو به کاهش است.

گرايش سياسي بين‌المللي

پاکستان بطور سنتي با چين رابطه استراتژيک عميقي دارد، که به‌ويژه در قالب طرح کريدور اقتصادي چين- پاکستان (CPEC) قابل مشاهده است. روابط با آمريکا ــ پس از دوره‌هاي همکاري در جنگ سرد و جنگ افغانستان ــ در دهه اخير متزلزل شده و کاهش کمک‌هاي نظامي و نفوذ ديپلماتيک آمريکا را در پي داشته است. پاکستان عضو سازمان همکاري اسلامي، جنبش عدم تعهد، و شوراي همکاري امنيتي شانگهاي (SCO) است. روابط با ايران تا حدي پيچيده است: از يک سو، همکاري امنيتي در مبارزه با تروريسم و مذاکرات انرژي وجود دارد؛ از سوي ديگر، تنش‌هاي مذهبي، حملات تروريستي در سيستان و بلوچستان، و روابط ايران با هند، باعث فاصله اين دو کشور شده است. پاکستان تمايلاتي به ميانجي‌گري در منطقه دارد، اما در رقابت‌هاي چين- آمريکا و ايران- عربستان موقعيت خود را با احتياط انتخاب مي‌کند.

گرايش اقتصادي بين‌المللي

پاکستان عضو سازمان تجارت جهاني (WTO)، بانک جهاني، و صندوق بين‌المللي پول است. اين کشور بطور مکرر از IMF کمک مالي دريافت کرده (آخرين بسته در سال 2023 به ارزش 3 ميليارد دلار بوده است). اقتصاد پاکستان به‌شدت وابسته به کمک‌هاي خارجي، وام‌هاي چين و عربستان، و ارسال‌هاي مالي مهاجران (بيش از 30 ميليارد دلار در سال) است. CPEC به‌عنوان بزرگ‌ترين پروژه همکاري خارجي، بيش از 60 ميليارد دلار سرمايه‌گذاري چيني را جذب کرده، اما نگراني‌هايي درباره «دام بدهي» و عدم شفافيت وجود دارد. پاکستان تمايلاتي به گسترش تجارت منطقه‌اي با ايران، ترکيه و آسياي مرکزي دارد، اما با موانع سياسي (بخصوص تحريم‌هاي ايران و تنش با هند) مواجه است.

نقاط قوت و ضعف زندگي و زيست در اين کشور

زندگي در پاکستان از جنبه‌هايي تنوع فرهنگي، هزينه پايين زندگي (به‌ويژه براي اتباع خارجي)، و ميزباني گرم و مهمان‌نوازي مردم، جذاب است. شهرهايي مانند اسلام‌آباد، لاهور، و کراچي از نظر آموزش عالي، هنر و رسانه، فضايي پويا دارند. خدمات دولتي (آموزش تا دانشگاه، مراکز درماني عمومي) براي شهروندان رايگان يا کم‌هزينه است و جوان‌گرايي جمعيت (ميانگين سني حدود 22 سال) پتانسيل خلاقيت و نوآوري را فراهم مي‌کند. همچنين، حضور قابل توجه زنان در تحصيلات عالي و بخش‌هايي از اشتغال در حال گسترش است. با اين حال، نقاط ضعف عميقي نيز وجود دارد:

نابرابري اجتماعي و اقتصادي شديد: بخش قابل توجهي از ثروت اين کشور، متعلق به 1 درصد جمعيت است؛ فقر در مناطق روستايي (به‌ويژه بلوچستان و خيبر) گسترده است.

خدمات زيربنايي ضعيف: برق‌رساني ناپايدار (قطعي‌هاي مکرر)، کمبود آب آشاميدني سالم (درصد کمي از جمعيت به آب بهداشتي دسترسي دارند)، و آلودگي شديد هوا (کراچي و لاهور در رتبه‌هاي نخست جهاني آلودگي) از چالش‌هاي روزمره است.

امنيت: تروريسم کاهش يافته، اما حملات عليه اقليت‌ها (شيعيان، احمديان)، ناآرامي‌هاي قومي در بلوچستان، و خشونت‌هاي فرقه‌اي همچنان تهديدات مهمي هستند.

دسترسي نابرابر به آموزش و بهداشت: نرخ باسوادي زنان روستايي بسيار پايين است و مرگ‌ومير مادران و نوزادان در سطح بالايي قرار دارد.

فشار مذهبي و فرهنگي: محدوديت‌هايي در آزادي بيان (به‌ويژه درباره مسائل مذهبي)، فشار بر اقليت‌ها، و قوانيني مانند قانون تبليغات اسلامي، فضاي اجتماعي را محدود مي‌کند.

در مجموع، پاکستان کشوري با پتانسيل بالا، اما با چالش‌هاي ساختاري در حکمراني، عدالت اجتماعي، و ثبات است. زندگي در آن براي طبقه متوسط شهري نسبتاً قابل تحمل است، اما براي دهقانان و اقليت‌ها همراه با سختي‌هاي فراواني است.

شرايط اقتصادي و سرانه درآمد و رفاه

درآمد سرانه ناخالص ملي پاکستان در سال 2024 حدود 478/1 دلار است[2]؛ که رقمي بسيار پايين در مقياس جهاني به شمار مي‌رود. بخش قابل توجهي از جمعيت زير خط فقر زندگي مي‌کنند. رفاه اجتماعي ضعيف است: بيمه‌هاي اجتماعي وجود ندارد، بازنشستگي نامنظم است و بخش عظيمي از جمعيت در بخش غيررسمي کار مي‌کنند. با اين حال، شبکه‌هاي امنيت اجتماعي مبتني بر خانواده و بنيادهاي خيريه (مانند ايدهي) نقش جبران‌کننده ايفا مي‌کنند.

توليد ناخالص داخلي و جايگاه اقتصاد در دنيا

توليد ناخالص داخلي اسمي پاکستان در سال 2024 حدود 371 ميليارد دلار[3] و بر اساس برابري قدرت خريد (PPP) حدود 1.57 تريليون دلار تخمين زده مي‌شود. اين کشور در رتبه‌بندي جهاني از نظر GDP اسمي در ميان 40 کشور برتر قرار دارد و در جنوب آسيا پس از هند و بنگلادش سوم است. اقتصاد پاکستان عمدتاً مبتني بر کشاورزي (23 درصد اشتغال)، خدمات (53 درصد)، و صنعت (20 درصد) است. صادرات اصلي شامل منسوجات، تجهيزات پزشکي، و غلات است.

نقاط قوت اقتصادي

پاکستان داراي جمعيت جوان و بيش از 9 ميليون مهاجر به خارج است که سالانه از طريق حواله‌هاي مالي بيش از 30 ميليارد دلار ارزآوري مي‌کند. منابع طبيعي شامل ذخاير قابل توجه زغال‌سنگ (تالک، ليگنيت)، گاز طبيعي (ميدان سنگر)، سنگ‌آهن، مس، طلا (در ريکو ديق)، و نمک است. خاک حاصلخيز در حوضه رود سند، امکان توليد برنج، نيشکر، پنبه، و گندم ــ به‌ويژه برنج باسماتي با کيفيت بالا ــ را فراهم مي‌کند. همچنين، موقعيت جغرافيايي پاکستان (هم‌مرزي با چين، افغانستان و ايران) آن را به پلي بين مناطق آسيايي تبديل
 مي‌کند.

از نظر اقليم، وجود چهار فصل متمايز (به‌ويژه در پنجاب) شرايط مناسبي براي کشاورزي چندفصلي ايجاد مي‌کند. با اين حال، خشکسالي‌هاي مکرر، ذوب سريع يخچال‌هاي هيماليا، و سيل‌هاي فصلي (همانند سيل 2022) آسيب‌پذيري زيست‌محيطي را نشان
مي‌دهد.

در حوزه فناوري، رشد چشمگير استارتاپ‌ها به‌ويژه در فناوري‌هاي مالي (FinTech)، سلامت و آموزش ديجيتال، حضور قوي در صنعت IT (صادرات سرويس‌هاي فناوري بيش از 2.6 ميليارد دلار در سال 2024)، و جوانان ماهر در برنامه‌نويسي، پتانسيل تحول ديجيتال را افزايش داده است. دولت نيز با ايجاد «پارک‌هاي فناوري» و حمايت از شرکت‌هاي نوپا (از طريق NICs ) در حال تقويت اين بخش است.

تحولات اقتصادي دو دهه اخير

در دهه 2000، پاکستان با رشد نسبتاً پايدار و کاهش تورم مواجه بود و بانکداري اسلامي گسترش يافت. اما از سال 2008، جنگ داخلي با طالبان، کاهش کمک‌هاي آمريکا، و ناکارآمدي دولتي، اقتصاد را دچار رکود و تورم (گاهي بالاي 25درصد) کرد. در دهه 2010، وابستگي به وام‌هاي IMF و کاهش اعتماد سرمايه‌گذاران خارجي، مشکلات ساختاري را تشديد کرد.

اقدامات مهم دهه اخير شامل معرفي CPEC در سال  2015، ادغام بانک‌هاي دولتي، و راه‌اندازي سيستم پرداخت فوري (Raast) بوده است. همچنين، «برنامه ويژن 2025» بر اصلاحات مالياتي، خصوصي‌سازي، و افزايش بهره‌وري کشاورزي تأکيد دارد. با اين حال، پيشرفت‌ها کند بوده است: سطح ماليات‌پردازي کمتر از 8درصد GDP است، زيرساخت‌هاي انرژي ضعيف، و فساد سيستمي همچنان موانعي جدي محسوب مي‌شوند.

در سال 2023، پاکستان براي نجات از ورشکستگي، نرخ ارز را شناور کرد و يارانه‌هاي سوخت را کاهش داد ــ اقدامي که تورم را افزايش، اما ثبات کوتاه‌مدتي ايجاد کرد.

ظرفيت‌هاي همکاري پاکستان با ايران

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه انرژي

پاکستان با کمبود مزمن انرژي ــ به‌ويژه برق و گاز ــ مواجه است و بيش از 30درصد خانوارهاي شهري با قطعي برق روبرو هستند. ايران با داشتن دومين ذخيره گاز جهان، مي‌تواند از طريق لوله‌گاز «ايران- پاکستان(IP)»، که بخش ايراني آن تکميل شده، گاز را به پاکستان تأمين کند. همچنين، صادرات برق ايران (از طريق خط انتقال زاهدان- کوئته- کراچي) و همکاري در توسعه نيروگاه‌هاي گازي و خورشيدي (با توجه به شرايط آب‌وهوايي مشابه) ظرفيت بالقوه‌اي دارد. پاکستان همچنين به فناوري‌هاي ايران در حوزه نيروگاه‌هاي کوچک‌مقياس (mini-grid) براي مناطق دورافتاده نياز
دارد.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه گردشگري

ريشه‌هاي تاريخي و فرهنگي مشترک ــ از تمدن سند تا اسلامي (حافظ شيرازي، مولوي، لال شاهباز قلندر) ــ زمينه‌ساز گردشگري فرهنگي و مذهبي است. پاکستاني‌ها (به‌ويژه شيعيان) به اماکن زيارتي ايران (قم، مشهد، شيراز) سفر مي‌کنند. همچنين، ايران با داشتن جاذبه‌هايي مانند پاسارگاد، اصفهان، و جزيره کيش مي‌تواند مقصدي براي گردشگران پاکستاني باشد. تسهيل ويزا (مانند ويزاي الکترونيکي يا ويزاي در محل ورود) و ايجاد پروازهاي مستقيم (مثلاً کراچي- تهران، لاهور- مشهد) مي‌تواند اين همکاري را تقويت کند. به‌ويژه، گردشگري درماني (پزشکي تخصصي در ايران با هزينه پايين‌تر) مي‌تواند مورد توجه قرار گيرد.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه معادن

پاکستان غني از منابع معدني است، اما فاقد فناوري پيشرفته براي استخراج و فرآوري است. ايران با تجربه در مهندسي معدن، دستگاه‌هاي حفاري مقاوم، و فناوري فرآوري (به‌ويژه براي مس و زغال‌سنگ)، مي‌تواند در توسعه معادني مانند ريکو ديق (مس و طلا) و ساير معادن بلوچستان همکاري کند. همچنين، صادرات مواد معدني اوليه ايران (گچ، سنگ‌آهن، آلومينا) به پاکستان براي صنايع سيمان و فولاد، ظرفيت دارد. يک پروژه مشترک پيشنهادي، ايجاد واحد فرآوري مشترک در منطقه مرزي زاهدان- کوئته براي کاهش هزينه حمل است.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه فناوري

پاکستان در حوزه IT و نرم‌افزارهاي کاربردي (به‌ويژه براي بانکداري و آموزش) رشد چشمگيري داشته است. ايران نيز با ظرفيت بالقوه در سخت‌افزار، امنيت سايبري، و هوش مصنوعي (به‌ويژه پردازش زبان فارسي و اردو)، مي‌تواند شريکي براي توسعه پلتفرم‌هاي چندزبانه باشد. همکاري در حوزه شهرهاي هوشمند (مانند پروژه اسلام‌آباد هوشمند)، آموزش ديجيتال، و اينترنت اشيا براي کشاورزي دقيق، امکان‌پذير است. با توجه به تأکيد کاربر بر استفاده از هوش مصنوعي براي تحليل PDF و Big Data، همکاري در توسعه‌ي موتورهاي تحليل متن فارسي-اردو (براي اسناد دفاعي و تاريخي) مي‌تواند بسيار مؤثر باشد.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه کشاورزي و مواد غذايي

پاکستان توليدکننده بزرگ برنج، نيشکر، و پنبه است، اما به فناوري‌هاي آبياري هوشمند، بذر مقاوم، و ذخيره‌سازي پس از برداشت نياز دارد. ايران با تجربه در کشاورزي در شرايط خشک (کشت قطره‌اي، گلخانه‌هاي انرژي‌کارآمد)، مي‌تواند در آموزش و انتقال فناوري مشارکت کند. همچنين، صادرات خرما، زعفران، و خشکبار ايران به بازار پاکستان (به‌ويژه در ميان جامعه اردو-فارسي‌زبان) ظرفيت بالايي دارد. يک زمينه مشترک توسعه کشاورزي شهري و آبزي‌پروري در مناطق ساحلي (مانگروف) با استفاده از تجربه ايران در خليج فارس است.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه صنعت

پاکستان نياز فزاينده‌اي به ماشين‌آلات کشاورزي، تجهيزات پزشکي، و قطعات خودرو دارد. ايران مي‌تواند با توليدات مقرون‌به‌صرفه خود (مانند گازوئيل، داروها، قطعات خودروسازي) وارد اين بازار شود. همچنين، همکاري در توليد مشترک تجهيزات دفاعي سبک (مانند پهپادهاي کوچک، سيستم‌هاي ارتباطي)، از ظرفيت‌هاي منحصربه‌فردي است که مي‌تواند مورد علاقه کاربر قرار گيرد.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه خدمات

پاکستان نياز به خدمات تخصصي در حوزه‌هاي مهندسي عمران (براي CPEC و سدسازي)، پزشکي (به‌ويژه جراحي قلب و اعصاب)، و مشاوره سازماني دارد. ايران با داشتن متخصصان برجسته در اين حوزه‌ها ــ و با توجه به تجربه کاربر در ارزيابي سازمان‌هاي هلدينگي حمل‌ونقلي ــ مي‌تواند در ايجاد «مرکز مشترک ارزيابي عملکرد هلدينگ‌هاي زيرساختي» همکاري کند. همچنين، آموزش مهارت‌هاي شناختي و رسانه‌اي به معلمان پاکستاني (با توجه به علاقه کاربر به اين حوزه) از طريق وبينارهاي مشترک، قابل اجراست.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه کريدورهاي حمل و نقل

کريدور «چابهار- زاهدان- کوئته- کراچي» مي‌تواند راه‌حلي براي عبور کالاهاي ايراني به بازارهاي پاکستان و آسياي مرکزي باشد. پاکستان به‌دنبال کاهش هزينه‌هاي لجستيکي است و ايران با توسعه بندر چابهار و خط راه‌آهن، مي‌تواند گذرگاهي امن و کم‌هزينه فراهم کند. همچنين، هماهنگي در استانداردهاي حمل‌ونقل جاده‌اي، ايمني اپراتورها، و تعمير و نگهداري ناوگان (با توجه به تأکيد کاربر بر ايمني کامل اپراتورها و مکانيک‌ها) از ظرفيت‌هاي عملياتي مؤثري است.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه اقتصاد دريا

پاکستان برنامه‌هايي براي توسعه اقتصاد آبي (از جمله آبزي‌پروري و انرژي‌هاي تجديدپذير دريايي) دارد. ايران با داشتن تجربه در پرورش ميگو، ماهي سفيد خليج فارس، و فناوري‌هاي تصفيه آب دريا، مي‌تواند در ايجاد مزارع پرورشي مشترک در ساحل مکران (گوادر- چابهار) مشارکت کند.

همچنين، همکاري در تحقيقات مشترک محيط‌زيستي دريايي براي حفاظت از جنگل‌هاي مانگرو و جلبک‌هاي دريايي، مي‌تواند به توسعه پايدار کمک کند.

ظرفيت‌هاي اين کشور براي همکاري با ايران در حوزه حکمراني و سياستگذاري

پاکستان و ايران با چالش‌هاي مشترکي مانند مبارزه با فساد، اصلاحات مالياتي، و تحول ديجيتال دولت مواجه هستند. تبادل تجربه در حوزه‌هايي مانند «الگوهاي ارزيابي عملکرد سازماني»، «آيين‌نامه‌هاي عملياتي زيرسيستم‌هاي نوآوري»، و «مديريت تغيير در سازمان‌هاي دوگانه (تجاري-دفاعي)» ــ با توجه به تخصص کاربر ــ مي‌تواند بسيار ارزشمند باشد. همچنين، همکاري در توسعه استانداردهاي ايمني حمل‌ونقل جاده‌اي و مديريت بحران‌هاي طبيعي (سيل، خشکسالي) مي‌تواند به تثبيت منطقه‌اي کمک کند.

جمع‌بندي و نتيجه‌گيري

پاکستان کشوري با پتانسيل ژئواستراتژيک، جمعيت جوان، و ظرفيت‌هاي طبيعي-فرهنگي گسترده است، اما با چالش‌هاي عميق در اقتصاد، حکمراني، و امنيت مواجه است. همکاري با ايران مي‌تواند در حوزه‌هايي مانند انرژي، کريدورهاي حمل‌ونقل، فناوري، و حکمراني سازماني، منافع دوطرفه‌اي ايجاد کند ــ به‌ويژه اگر بر پايه جزئيات فني، استانداردهاي عملياتي، و تجارب محلي بنا شود. با توجه به تخصص کاربر در ارزيابي سازمان‌هاي بزرگ و نوآوري دوگانه، زمينه‌هاي مشترکي براي همکاري‌هاي استراتژيک در حوزه‌هاي دفاعي-تجاري، ايمني فرآيندها، و توسعه استانداردهاي عملياتي وجود دارد. موفقيت اين تعاملات مستلزم تمرکز بر پروژه‌هاي عملياتي کوچک، اعتمادسازي تدريجي، و بهره‌گيري از شبکه‌هاي علمي-آکادميک است.

پي‌نوشت:

[1]https://data.worldbank.org/indicator/SP.POP.TOTLlocations=PK

[2]https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.PCAP.CDlocations=PK

[3]https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CDlocations=PK

حواشي تراکتور و پرسپوليس به تيم ملي مي‌رسد؟

پرسپوليس در آخرين بازي خود موفق شد با برتري يک بر صفر مقابل مس‌رفسنجان يک‌بار ديگر به صدر جدول صعود کند.

در مقابل تراکتور تبريز در قزوين مقابل شمس‌آذر متوقف شد تا فاصله اين تيم با پرسپوليس به عدد 6 برسد.

اين دو تيم در مرحله يک‌شانزدهم نهايي رقابت‌هاي جام حذفي قبل از اين ديدار مقابل يکديگر قرار گرفتند که در نهايت تراکتور موفق شد در ماراتن پنالتي‌ها به برتري دست پيدا کند. البته اين ديدار نيز همانند ساير ديدارهاي دو تيم حواشي و جنجال‌هاي زيادي را داشت.

يکي از اين حواشي که بيشتر از همه نيز در فضاي مجازي و بين هوادران دو تيم منتشر شد، خوشحالي جنجالي شجاع خليل‌زاده بعد از به ثمر رساندن گل از روي نقطه پنالتي بود. جايي که کاپيتان تراکتور بعد از گلزني خوشحالي گل‌هاي محمد امين کاظميان و محمد حسين کنعاني‌زادگان را به حالت کنايه تقليد کرد.

داستان به همين‌جا ختم نشد؛ شب گذشته بعد از برتري پرسپوليس در رفسنجان ويديويي از حسين کنعاني‌زادگان منتشر شد که او نيز شادي خليل‌زاده را با حالت کنايه تقليد کرد تا اين چرخه تقليد ادامه‌دار باشد.

اين حرکت کنعاني باعث شد تا خليل‌زاده او را از صفحات مجازي خود کنار بگذارد. اين دو مدافع که مدت‌ها در تيم ملي و پرسپوليس با يکديگر هم‌بازي بودند حالا گويا مشکلاتشان فراتر از کل‌کل‌هاي فوتبالي باشد.

اين دو بازيکن از مدافعان ثابت ليست قلعه‌نويي در سال‌هاي اخير به شمار مي‌آيند. قطعا اين حواشي يک چالش جديد را براي سرمربي تيم ملي فوتبال ايجاد مي‌کند و بايد ديد که قلعه‌نويي به اين حواشي‌ها چه واکنشي نشان مي‌دهد. جايي که به گفته سرمربي تيم ملي فوتبال، نظم و همدلي، اهميت بيشتري نسبت به مسائل فني در تيم ملي فوتبال ايران دارد.

قلعه‌نويي که قبل از اين اتفاق نيز به دليل حواشي پنالتي‌ها در تورنمنت العين، با مهدي طارمي به چالش و مشکل برخورده بود و کاپيتان تيم ملي نيز مصاحبه‌اي تند بعد از آن بازي داشت، حالا يک چالش جديد و بزرگ‌تري را پيش‌رو خود دارد. بايد ديد که در فيفادي بعدي آيا قلعه‌نويي اسم اين دو مدافع را در ليست مي‌گذارد يا خير؟