گاز ايراني، سپر سرماي زمستان

شواهد ميداني از پارس جنوبي تا خطوط انتقال شمال و شمال‌غرب کشور نشان مي‌دهد پروژه‌هايي که در تابستان براي تعميرات اساسي (اورهال) برنامه‌ريزي شده بود، حالا به فاز بهره‌برداري رسيده و در مجموع بيش از 92 درصد پيشرفت فيزيکي در عمليات اورهال سکوها و پالايشگاه‌هاي گازي پارس جنوبي ثبت شده است.

نبض توليد در پارس جنوبي

به استناد گزارش شرکت نفت و گاز پارس (POGC)، ميدان عظيم پارس جنوبي که بيش از 70 درصد گاز مصرفي کشور را تأمين مي‌کند، امسال شاهد گسترده‌ترين برنامه اورهال در دو دهه اخير بوده است. از مجموع 39 سکوي فعال اين ميدان (37 سکوي توليدي و دو سکوي پشتيبان)، تعميرات اساسي در 29 سکو تا پايان مهر 1404 کامل شده و عمليات نهايي روي شش سکوي باقيمانده نيز در حال اتمام است.

اين عمليات که تحت مديريت عليرضا سرمدي معاون بهره‌برداري POGC اجرا شد، شامل تعويض تجهيزات فشار قوي، به‌روزرساني سامانه‌هاي کنترل فرآيند و اصلاح خطوط انتقال زيرآبي بود. با اجراي اين طرح، پايداري توليد در فازهاي 3 و 4، و همچنين فازهاي 22 تا 24 براي پيک مصرف زمستان تضمين شده است.

در مجموع، بيش از 82 درصد برنامه اورهال سال 2025 (1404 شمسي) تاکنون پايان يافته است؛ عددي که به‌گفته وزارت نفت در پنج سال گذشته بي‌سابقه محسوب مي‌شود و مستقيماً در افزايش بازدهي چاه‌هاي گازي نمايان خواهد شد.

پويايي در برابر افت فشار

با گذشت بيش از دو دهه از بهره‌برداري پارس جنوبي، افت تدريجي فشار طبيعي مخازن به يک دغدغه دائمي بدل شده است. دولت چهاردهم امسال از طرح جامع تقويت فشار گاز پارس جنوبي رونمايي کرد؛ طرحي که به‌گفته مدير پروژه، محمدمهدي تَوسلي‌پور، قادر است ظرف سه سال آينده ميانگين فشار توليدي را در محدوده مطلوب نگه دارد و مانع مهاجرت گاز به سمت ميدان قطري شمال شود.

اين پروژه علاوه‌بر حفظ توازن توليد، بيش از 17 هزار شغل مستقيم و 50 هزار شغل غيرمستقيم ايجاد خواهد کرد و زمينه ارتقاي توان طراحي تجهيزات کمپرسور و توربوجت‌هاي داخلي را فراهم کرده است. توَسلي‌پور در نشست اخير انجمن مهندسي گاز ايران تأکيد کرد که تأمين مالي اين طرح بايد در صدر اولويت‌هاي ملي قرار گيرد؛ زيرا هر واحد کاهش فشار، به معناي افت چند ميليون مترمکعبي توليد روزانه است.

ذخيره‌سازي؛ بيمه زمستان

در کنار توليد، توسعه مخازن ذخيره‌سازي گاز نيز ستون ديگري از سياست «زمستان پايدار» است. به‌گفته رئيس شرکت ملي گاز، طرح توسعه مخزن ساروجه قم تا مهرماه به 71 درصد پيشرفت فيزيکي رسيده و افزون بر آن، عمليات افزايش ظرفيت مخزن شوريجه نيز در حال اتمام است. هدف‌گذاري اين طرح، ذخيره حدود 5 ميليارد مترمکعب گاز تا پيش از دي‌ماه است تا در پيک مصرف، از فشار شبکه کاسته شود.

به موازات اين برنامه، انتقال گاز از پارس جنوبي به شمال و شمال‌شرق با خطوط دوم سراسري (IGAT-6 و IGAT-9) تقويت شده؛ امري که به کاهش ريسک افت فشار در خراسان و مازندران در بهمن‌ماه کمک مي‌کند.

توليد رکوردي و مسير خودکفايي

در نشست خبري آخر مديرعامل شرکت ملي گاز ايران، اعلام شد توليد روزانه گاز کشور براي نخستين‌بار به بيش از يک ميليارد مترمکعب در روز رسيده است؛ از اين ميزان، حدود 740 ميليون مترمکعب براي مصارف خانگي، تجاري و نيروگاهي داخلي مصرف مي‌شود و باقي براي تزريق به چاه‌هاي نفتي يا صادرات به ترکيه و عراق تخصيص يافته است.

طبق آمار رسمي، در فصل گرما تزريق گاز به چاه‌هاي نفتي به‌ويژه در مناطق کارون و مارون با 6 درصد رشد نسبت به پارسال همراه بوده تا ظرفيت توليد نفت متناسب با طرح‌هاي توسعه صيانتي حفظ شود.

صادرات و تعادل داخلي

با وجود فشار مصرف داخلي، وزارت نفت اعلام کرده است که هيچ‌يک از قراردادهاي صادراتي ايران در سال جاري متوقف نشد. صادرات گاز به ترکيه طبق قرارداد بوتاش، در محدوده 27 ميليون مترمکعب روزانه ادامه دارد و صادرات به عراق نيز در سطح 23 ميليون مترمکعب در روز پايدار مانده
است.

اما تفاوت اصلي با سال‌هاي گذشته، مديريت هم‌زمان عرضه داخلي و صادراتي است؛ زيرا در سال 1399 بخش‌هايي از کشور شاهد افت فشار گاز و قطع مقطعي شبکه بودند. امسال اما هم‌افزايي وزارت نيرو و نفت در استفاده از سوخت مايع پشتيبان در نيروگاه‌ها و کنترل تقاضا باعث شد ظرفيت صادرات حفظ و شبکه خانگي آرام بماند.

از بحران تا بازمهندسي

سياست «بازمهندسي تأسيسات گازي» که از تابستان 1403 آغاز شد، در واقع واکنشي به بحران انرژي زمستاني 1401 بود؛ بحراني که کشور را براي چند هفته در وضعيت قرمز شبکه قرار داد. بر اساس طرح جديد، هر پالايشگاه پارس جنوبي موظف شد پيش از مهرماه وارد فاز اورهال سالانه شود.

نمونه آن پالايشگاه فاز دوازده است که بزرگ‌ترين واحد فرآورش گاز ايران به‌شمار مي‌رود. در اين بخش، پروژه بهسازي توربين‌ها و مبدل‌هاي حرارتي با مشارکت شرکت‌هاي داخلي انجام شد و باعث افزايش 170 ميليون فوت مکعبي ظرفيت فرآورش روزانه نسبت به سال قبل گرديد. پالايشگاه‌هاي فاز نوزده و بيست‌وسه نيز تعميرات بر اساس زمان‌بندي دقيق انجام دادند و تا پايان شهريور از مدار اورهال خارج شدند.

يکي از چالش‌هاي دائمي صنعت گاز ايران، تأمين قطعات خاص در شرايط تحريم است. در برنامه اورهال 1404، بيش از 70 درصد قطعات مصرفي سازه‌اي و مکانيکي از توليدکنندگان داخلي تأمين شده؛ موضوعي که در گزارش رسمي وزارت نفت به‌عنوان «نمونه موفق در تاب‌آوري صنعتي» معرفي شد.

در عمليات پارس جنوبي، شرکت‌هاي دانش‌بنيان نقش پررنگي در طراحي شيرآلات، توربوکمپرسورها و سيستم‌هاي کنترل Distributed داشته‌اند. اين روند علاوه بر صرفه‌جويي ارزي، زمان تعميرات را به‌طور متوسط از 90 به 65 روز کاهش داده است.

ثبات در توزيع و سامانه هوشمند مصرف

از نيمه مهرماه، سامانه «پايش هوشمند مصرف گاز» در مناطق شهري بالاي 50 هزار مشترک فعال شده است. اين سامانه به شرکت ملي گاز امکان مي‌دهد ميزان مصرف لحظه‌اي و الگوي انحراف از ميانگين را شناسايي و به‌طور خودکار پيامک هشدار براي مشترکان پرمصرف صادر کند.

در فاز آزمايشي اين طرح در استان البرز، ميانگين مصرف زمستاني واحدهاي مسکوني 12 درصد کاهش يافت. مديرعامل شرکت ملي گاز پيش‌بيني کرده با اجراي کامل طرح در 11 استان سردسير، مصرف خانگي در دي‌ماه تا 20 ميليون مترمکعب در روز کمتر شود؛ معادلي با ظرفيت توليد سه سکوي جديد پارس جنوبي.

دولت چهاردهم سياست تثبيت بهاي گاز خانگي را ادامه داده اما با اعمال فرمول تشويقي براي مشترکان کم‌مصرف و تعرفه افزايشي براي پرمصرف‌ها. طبق آمار رسمي، بيش از 57 درصد مشترکان در سه‌ماهه تابستان در پله نخست و دوم باقي مانده‌اند؛ نشانه‌اي از اثرگذاري نسبي بر فرهنگ مصرف.

در بُعد اقتصادي، ثبات عرضه داخلي گاز، بخش توليد برق و صنايع پتروشيمي را نيز باثبات کرده است. تا مهر 1404، هيچ‌يک از نيروگاه‌هاي حرارتي به دليل کمبود گاز از مدار خارج نشده‌اند و سطح توليد پتروشيمي‌ها نسبت به مدت مشابه سال قبل 6 درصد رشد داشته است.

يادمان نرود که گاز در ايران نه‌فقط سوخت خانگي، بلکه ستون پايه هزاران ميليارد تومان صادرات غيرنفتي است؛ از متانول تا اوره و آمونياک. فقدان پايداري گاز، يعني توقف ماشين صادرات.

مديريت تقاضا و اعتماد عمومي

در شهريور امسال، شرکت ملي گاز با همکاري وزارت آموزش‌وپرورش کمپين «هر خانه يک درجه کمتر» را دوباره فعال کرد. در اين طرح بيش از 40 هزار مدرسه و مسجد در نصب سامانه هوشمند گرمايش شرکت کردند تا در دوره اوج سرما مصرف کنترل‌شود. چنين سياست‌هايي، همراه با اطلاع‌رساني شفاف رسانه‌اي، منجر به ارتقاي حس امنيت انرژي در جامعه شده است.

امروز برخلاف زمستان 1399 يا 1401، نگراني از قطع گاز در ميان مردم به ميزان محسوسي کاهش يافته است؛ نتيجه‌اي که به‌زعم کارشناسان، از ترکيب پيش‌دستي فني (اورهال به‌موقع)، ذخيره‌سازي فعال و انضباط مديريتي به دست آمده است.

پارس جنوبي امروز نه‌فقط نماد توان فني، که سپر ملي در برابر سرماي زمستان است. با دستيابي به بيش از 90 درصد پيشرفت در پروژه‌هاي اورهال، آغاز طرح تقويت فشار و افزايش ذخيره‌سازي، شرکت ملي گاز توانسته زيرساختي از اعتماد عمومي و تاب‌آوري فني بسازد.

در حالي که جهان با نوسان قيمت انرژي و ناامني عرضه دست‌وپنجه نرم مي‌کند، ايران زمستان 1404 را با اطمينان از توليد بيش از يک ميليارد مترمکعب گاز در روز آغاز مي‌کند؛ زمستاني شايد سرد، اما آرام به لطف گاز ايراني که سپر سرماي کشور است.

منبع: خبرگزاري مهر