کريدور زنگزور چه تاثيري بر اقتصاد ايران دارد؟

اينکه ايران هنوز از ظرفيتهاي موجود در مرز مشترک خويش با ارمنستان استفاده نکرده نبايد اين‌گونه تعبير شود که تغيير مرزها بي اهميت است زيرا تغيير مرزها يک تغيير ابدي است و بالفعل نشدن توانايي بالقوه، مي‌تواند يک کاستي و کم کاري موقتي باشد. با احداث کريدور زنگزور ميان آذربايجان و منطقه نخجوان، مرز دائمي ايران با ارمنستان قطع مي‌شود. بر همين اساس، مساله زنگزور براي ايران اهميت ژئوپليتيکي و اقتصادي دارد، زيرا اين منطقه در همسايگي مرز شمالي ايران قرار دارد و هرگونه تغيير در وضعيت آن مي‌تواند به صورت مستقيم يا غيرمستقيم بر منافع ايران تاثير بگذارد. ايران از طريق ارمنستان به کشورهاي شمالي از جمله گرجستان، روسيه و اروپا دسترسي دارد، اما ايجاد يک کريدور آذربايجاني مي‌تواند اين مسير را محدود کرده يا از بين ببرد.

ايران اجراي کريدور زنگزور را برخلاف مصالح و منافع ملي خود مي‌داند و بسياري از کارشناسان هم گفته‌اند که اجراي اين کريدور تاثيرات عمده‌اي بر روابط اقتصادي، امنيتي، و ژئوپليتيکي ايران در قفقاز جنوبي خواهد داشت.

در اين ميان، ايجاد دالان زنگزور مي‌تواند باعث کاهش تردد کالا و خدمات از طريق ايران شود. يکي از مسيرهاي اصلي ترانزيت کالا بين آسياي مرکزي و اروپا از ايران مي‌گذرد و دالان زنگزور مي‌تواند اين مسير را به چالش بکشد و کاهش درآمدهاي ترانزيتي ايران و در نتيجه زيان اقتصادي کشور را به دنبال دارد.

ضرورت تدبيريابي براي حل اين چالش

حميد حسيني، عضو اتاق بازرگاني، به خبرآنلاين گفت:«در صورت تغييرات پيش‌بيني شده براي مرز زنگزور ، رقباي تجاري ايران از اين مساله منتفع خواهند شد و چين نيز از مرزي جز ايران به اروپا دسترسي پيدا خواهد کرد.

وي در توضيح اين مطلب ، با شااره به دلايل اهميت زنگزور گفت: «اهميت مرز با ارمنستان، کانالي است که از اين طريق به اروپا وصل مي‌کند. اين کانال با گذر از ارمنستان و گرجستان وارد درياي سياه مي‌شود ولي چون روابط جمهوري اسلامي و گرجستان گرم نيست، استفاده اقتصادي مهمي از اين کانال تاکنون نشده
است.»

او افزود:« با اين حال مسير فعلي که براي آن انديشيده‌اند به نحوي است که موقعيت ژئوپليتيکي رقباي ما را ارتقا خواهد داد و همين در نهايت مي‌تواند از نظر اقتصادي نيز گريبان ايران را بگيرد. اين اقدام موجب مي‌شود که ترکيه به آسياي ميانه دسترسي بهتري داشته باشد.»

حسيني ادامه داد:«در عين حال چين، به عنوان اقتصاد نوظهور جهان در پي يافتن مسيرهايي براي دسترسي مستقيم به اروپا است. به جز دريا، جمهوري خلق چين چهار مسير را براي رسيدن به اروپا در نظر دارد که هر چهارتاي آن از خاک ايران مي‌گذرد. چنانچه کريدور زنگزور به شکلي که گفته مي‌شود در بيايد، با اتصال ترکيه، جمهوري آذربايجان و روسيه به يکديگر، يکي از اين مسيرها بدون گذر از ايران وصل مي‌شود.»

اين عضو اتاق بازرگاني با تاکيد بر ضرورت تدبيريابي براي حل اين چالش، تصريح کرد:«در غيراين‌صورت، افزايش تنش‌ها و نظامي شدن يک اختلاف سياسي کمکي به رفع مشکلات کشورمان در اين روزهاي دشوار نخواهد کرد. دست يافتن به راه حلي که همه طرف‌ها را راضي نگه دارد تنها گزينه در دسترس به نظر مي‌رسد.»

دنبال بستن راه‌هاي همکاري ايران با کشورهاي ديگر هستند

در همين رابطه احسان موحديان، کارشناس روابط بين‌المللي و ديپلماسي عمومي درباره اهميت گذرگاه زنگزور در گفت‌وگو با خبرگزاري خبرآنلاين گفت: «‌اين‌که ما با 15 کشور مرز مستقيم خاکي يا آبي داريم را نبايد به اين معنا در نظر بگيريم که کم شدن يکي از اين راه‌ها، اهميت چنداني ندارد. بسته به اين‌که مرزهاي کشور به کدام کشورها، با کدام زيرساخت‌ها و ساختارها، ايدئولوژي حاکم بر آن و ده‌ها مولفه ديگر، هر مرزي اهميت خاص خودش را دارد و هر کدام از آنها فرصت‌هايي را براي ايران به وجود مي‌آورد.»

وي ادامه داد: «به طور خاص کشورمان با بسياري از کشورهاي عربي مرز مشترک دارد و هر کدام از آنها ظرفيت‌هايي براي ما داشته و دارند. به طور مثال، کشوري چون عراق که مرزي بزرگ با ايران دارد، زمينه و ظرفيت دسترسي کشورمان به درياي مديترانه را فراهم مي‌کند. همزمان چون زيرساخت‌هاي حمل و نقل و ريلي آن به اندازه کافي توسعه نيافته، يک‌سري چالش‌ها در مقابل اقتصاد ايران براي استفاده از زيرساخت‌هاي اين کشور وجود دارد. در مورد ديگر همسايگان هم بايد مجموعه‌اي از اين مولفه‌ها را براي بررسي اهميت اين مرزها در نظر گرفت.»

موحديان با اشاره به اينکه استراتژي کشور، فراهم‌تر کردن امکان همکاري با کشورهاي اروپايي و شمال آفريقا است که همين موضوع، اهميت گذرگاه زنگزور و وجود مرز مشترک با ارمنستان را هم دو چندان مي‌کند. اين امر با وجود تحريم‌هايي که وجود دارند، همچنان جزو استراتژي ايران است و اهميت تعامل با اروپا موجب مي‌شود که مساله قفقاز هم مهم‌تر از پيش شود. امروزه ايران با وجود 15 همسايه‌اي که دارد، تنها از طريق سه کشور ارمنستان، جمهوري آذربايجان و ترکيه به اروپا دسترسي دارد.»

عضو هيات علمي دانشگاه با اشاره به اين‌که ترکيه و جمهوري آذربايجان هم اکنون در کمپ و نقشه غرب بازيگري مي‌کنند، عنوان کرد: «آنها تمام تلاششان بر اين است که ايران نتواند دسترسي کريدوري کافي با ديگر کشورها داشته باشد و در پي بستن راه‌هاي همکاري ايران با کشورهاي ديگر هستند. اين در حالي است که انواع کريدورها در آسياي مرکزي در حال ايجاد شدن است و تمام تلاش باکو و آنکارا اين است که هيچ کدام آنها از ايران عبور نکنند. مي‌خواهد ماجرا سواپ نفت و گاز باشد و يا انتقال گاز ترکمنستان، تمام تلاش اين دو بر اين است که ايران نفعينبرد.»

وي با اشاره به اينکه ترکيه پس از سال‌ها هنوز راه آهن ايران را به شبکه سراسري خود متصل نکرده است، تاکيد کرد: «اهميت مرز ارمنستان علاوه بر موقعيت جغرافيايي خاص، در اين است که از ميان سه همسايه اروپايي ايران، تنها اين کشور از نظر سياسي با جمهوري اسلامي تنش مهمي ندارد و همواره همکاري‌هاي لازم براي اتصال ايران به اروپا را انجام داده است. مردم و دولت آن هم به ايران و حاکميت آن نگاه منفي و خصمانه ندارند و حاضر هستند با ايران راه بيايند. حتي در اتحاديه اوراسيا هم مثبت‌ترين نگاه را به ايران، ايروان داشته است.»

ايران دچار خفگي ژئوپليتيک مي‌شود

موحديان گفت: «پس اشتباه است اگر فکر کنيم يک مرز 30 کيلومتري نياز به نگراني ندارد. اين يک اشتباه بزرگ است که در نهايت ايران را دچار خفگي ژئوپليتيک خواهد کرد. اهميت مساله ارمنستان در جلوگيري از خفگي ژئوپليتيکي ايران و جلوگيري از جنگ احتمالي آينده است.»

اين کارشناس ديپلماسي با بيان اين‌که اگر مرزهاي موجود تغيير کند، کشور در محاصره قرار خواهد گرفت، عنوان کرد: «درياي کاسپين البته که مسير ترانزيتي خوبي است، ولي ناوگاني کشتيراني ايران در درياي خزر عمري 40 تا 50 ساله دارد. همين استهلاک است که موجب مي‌شود در تمام فصول سرد کشتي‌هاي ما امکان پهلوگرفتن در روسيه را نداشته باشند. مسير ريلي با ترکيه هم همان طور که گفتم به خط آهن آنکارا وصل نشده است. پس زنگزور تنها راه باز براي ايران است و بسته شدن آن به معناي محاصره کامل است.»

موحديان ارمنستان را متحدي در قفقاز دانست که حاضر و مايل به همکاري با ايران است.

اين کارشناس روابط بين‌المللي در مورد آينده تحولات پاسخ داد: «چنانچه محاصره کشورمان تکميل شود، ناچار به جنگ خواهيم شد. فراموش نکنيم که جنگ ايران و عراق که هشت سال به طول کشيد ناشي از يک اختلاف ارضي بر سر اروندرود شروع شد. زنگزور بدون ترديد اهميت امنيتي و اقتصادي بيشتري از مساله اروندرود دارد و همان‌طوري که گفتم چون به محاصره کشور منجر مي‌شود، در خاتمه به جنگ نيز مي‌تواند بيانجامد.»