کدام روز، روز ملی تبريز است؟

با گذشت سالها از طرح موضوع تعيين روز ويژة تبريز، ( روز ملي تبريز) روز مناسبي به نام اين شهر کهن و پرافتخار تعيين نشده است.

بحث تعيين روزملي تبريز سالهاست که مطرح ميشود و بعد از مدتي دوباره به فراموشي سپرده مي‌شود. اين در حالي است که همة کلانشهرهاي کشور سالهاي سال است که روز ملي خود را تعيين کرده‌اند.

علت تاخير ناموجه در تعيين روز ملي تبريز، عدم‌ اهتمام جدي شوراي فرهنگ عمومي استان براي تعيين روز ملي با نگرش متناسب با هويت تاريخي تبريزو انقلاب اسلامي از يک سو، و تلاش نرم جرياني خاص براي تعيين روزي غير از 29 بهمن است.

در ساية عدم اهتمام شوراي فرهنگ عمومي به تعيين روزي همخوان با هويت تاريخي و‌اصبل و شيعي و انقلابي تبريز به عنوان روز ملي، کساني که به دنبال روزي غيرمرتبط با انقلاب اسلامي مي‌گردند، روز 14 مرداد، روز صدور فرمان تاسيس مجلس توسط مظفرالدين شاه قاجار را به عنوان روز ملي تبريز پيشننهاد کرده‌اند!

جرياني که از سالها قبل درکشور و تبريز به دنيال بازگشت به مشروطيت و عبور از انقلاب اسلامي و علم کردن مشروطيت در مقابل انقلاب اسلامي هستند، مدام بر طبل روز 14 مرداد به عنوان روز ملي تبريز کوبيدند و مي‌کوبند!

آيا تبريز به وضعيتي دچار شده که فرمان شاه بيمار و حاکم غير مشروع را آن قدر مهم تلقي مي‌کند که روز ملي‌اش با نام مظفرالدين شاه پيوند بخورد؟

 اخيرا پيشنهاد ديگري مبني بر اعلام روز رسميت مذهب تشيع در ايران به عنوان روز ملي تبريز ارايه شده است.

اين پيشنهاد نيز بسيار قابل خدشه و در حقيقت عليه تبريز و تشيع است!

آيا تشيع در آذربايجان، پيش از صفويه بوده است يا نه؟ آيا حکومتگران شيعي در آذربايجان پيش از صفويه نيز بوده‌اند يا نه؟

اگر تحقيق و بررسي تاريخي دقيق صورت گيرد، ميتوان دريافت که تشيع در تبريز و آذربايجان ريشه‌دار بوده و در قرن دهم و با نهضت شيعي صفوي سربرنيتورده است، چنان که در قرن 4 حکومت آل مسافر يا کنگريان که شيعه بودند بر اين منطقه حکم رانده‌اند. عالم بزرگ شيعه خواجه نصيرالدين طوسي (اعلي الله مقامه) در قرن 7 نهضت علمي شيعه را در آذربايجان (مراغه) آغاز کرد. همه مورخان، گرايش غازان خان مغول به تشيع را که مرکز حکومتش تبريز بود تاييد کرده‌اند و...

* مقدمه

آيين‌نامة نامگذاري روز يا هفته‌هاي خاص در سوم شهريور 1372 به تصويب شوراي عالي انقلاب فرهنگي کشور رسيد و پس از آن تعيين روز ويژه براي شهرهاي بزرگ مورد توجه قرار گرفت.1

در شهر تبريز نيز به عنوان يکي از مهم ترين شهرهاي تاريخي ايران، تعيين روز ويژه مورد توجه شوراي اسلامي شهر و شهرداري قرار گرفت اما به رغم گذشت حداقل 15 سال از اعلام خبر در حال اتمام بودن روند قانوني براي روز تبريز، هنوز هم روزي براي تبريز بزرگ تعيين نشده است.

- هدف و ويژگيهاي «روز تبريز» طبق آيين نامة مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي

طبق مادة اول آيين‌نامة شوراي عالي انقلاب فرهنگي، اولين هدفي که از تعيين روز يا هفتة خاص مورد توجه قرار گرفته «بزرگداشت ارزشها» است.

ماده اول آيين‌‌نامه چنين است؛ «هدف‌ از نامگذاري‌ روزها و هفته‌هاي‌ خاص، بزرگداشت‌ ارزشها و شناسايي‌ پيوندهاي‌ ديني، ملي، فرهنگي، علمي، سياسي، اقتصادي، اجتماعي‌ در جامعه‌ است‌ که‌ منجر به‌ نوعي‌ همکاري‌ عمومي‌ شود.»

همچنين در آيين‌نامة شوراي عالي انقلاب فرهنگي به عنوان بالاترين نهاد تصميم‌گير فرهنگي کشور، ويژگيهايي که روز يا هفتة خاص بايستي داشته باشد نيز مورد دقت قرار گرفته، از جمله اين که روز يا هفتة خاص، بايستي «اشاعه‌ دهندة مباني‌ فکري‌ انقلاب‌ اسلامي‌»، «برخوردار از مفهومي‌ روشن‌ و گويا»، «موجب‌ تقويت‌ غرور و حميت‌ ملي‌ و روح‌ وطن‌ دوستي‌ و عدم‌ ايجاد روحيه‌ خودباختگي‌ در برابر فرهنگ‌ و تمدن‌ بيگانگان‌» باشد.

- روزهاي خاص شهرهاي ديگر؛ اصفهان، مشهد و...

روز 25 آبان هر سال «روز اصفهان» است. در واقع اصفهاني‌ها با تعيين اين روز به عنوان «روز اصفهان»، اتفاق مهم و بي‌نظيري را که در تاريخ و شهر اصفهان رخ داده، براي هميشه زنده نگه مي‌دارند. اين روز، چنان که در آيين‌نامه شوراي عالي انقلاب فرهنگي نيز آمده، اشاعه دهندة مباني فکري انقلاب اسلامي، داراي مفهوم روشن و گويا، موجب تقويت حميت و وحدت ملي و مقاومت و ايثارگري مردم اصفهان در راه دين و مذهب و ميهن و نظام اسلامي است.

بيست‌وپنجم آبان‌ماه سال 1361، مردم اصفهان با بدرقه باشکوه پيکرهاي مطهر و خونين 370 شهيد از فرزندان رزمندة خود حماسه‌ساز شدند و گوشه گوشة اين شهر با حجله 370 شهيد تزئين شد. مردم ولايت‌مدار اصفهان در اين روز پيکر 370 شهيد عمليات محرم را با شکوهي مثال‌زدني و بي‌نظير بر روي دوش خود تا گلستان شهدا همراهي کردند، تشييعي بي‌همتا که تحسين و تمجيد حضرت امام خميني (ره) را به دنبال داشت. بنيان‌گذار انقلاب اسلامي به مناسبت تشييع 370 شهيد در اصفهان فرمودند: «در کجاي دنيا جايي را مثل اصفهان پيدا مي‌کنيد که چند روز پيش 370 شهيدش را تشييع کردند. همين ملت شهيد داده همچنان بر خدمت خود به اسلام ادامه مي‌دهد.»

همچنين مقام معظم رهبري (حفظه‌الله) هم در بيان اين اقدام تاريخ‌ساز اصفهاني‌ها در ديدار با مردمان اين ديار گفتند: در سالروز 25 آبان در جمع مردم اصفهان، لازم مي‌دانم در همين زمينه (مناقب اصفهان، مردم اصفهان) چندجمله‌اي عرض کنم، اينها شناسنامه اين مردم مؤمن و غيرتمند و ايستاده پاي کار به حساب مي‌آيند، مردم اصفهان در يک روز 370 شهيد را تشييع کردند، خم به ابرو نياوردند، بماند که همان روز اعزام به جبهه داشتند، پشتيباني داشتند و حرکت کردند.»2

 روز ملي مازندران

14 آبان نيز روز مازندران است. در اين روز چه اتفاق مهم و سرنوشت‌سازي در تاريخ و خطة مازندران رخ داده که به عنوان «روز مازندران» نامگذاري شده است؟

مردم مازندران که همه دل در گرو اهل بيت ع داشتند، در روزگار خلافت عباسي، در 25 رمضان سال 250 هجري قمري مصادف با 14 آبان 243 دست در دست مردي از نسل علويان (سيد بزرگ علوي حسن بن زيد که نسبش با 5 واسطه به امام حسن مجتبي مي رسيد) نهادند و با او‌ براي قيام و تشکيل حکومت اسلامي بيعت کردند.

بر اساس کتاب هاي تاريخي، روز ورود داعي کبير حسن بن زيد به طبرستان در روز  25 رمضان 250 قمري مصادف با 14 آبان 243 قمري است.3

- روز ملي مشهد

روز 10 دي نيز به عنوان روز مشهد تعيين شده است.

10 دي ماه 1357، روز اوج ايثارگري، فداکاري و خيزش مردم مشهد در راه انقلاب اسلامي و تجلي انسجام و غيرت مردم در مبارزه با رژيم ستمشاهي بود. در اين روز، اگر چه با وحشي‌گري ارتش شاه  و گسيل تانکها به خيابانها و تيراندازي به مردم حتي رهگذران در سطح شهر، صدها تن از مردم مشهد شهيد و زخمي شدند اما تلاش رژيم ضداسلامي شاه با آن همه کشتار براي ايجاد رعب و وحشت بين مردم و واکردن آنها به خالي کردن ميدان مبارزه به نتيجه نرسيد و مردم مشهد با اراده و شوري افزونتر به اعتراضات خود تا سقوط رژيم غربي شاه ادامه دادند.

اگر چه گزينه‌هاي ديگري مانند روز کشتار مردم در مسجد گوهرشاد توسط رضاخان به جرم اعتراض به کشف حجاب، روز تولد حکيم فردوسي شاعر ملي ايران و روزهاي ديگري نيز به عنوان روز مشهد مطرح مي‌شد، اما در نهايت روز 10 دي به عنوان روزي درخشان در تاريخ مشهد و هماهنگ با اهداف و خصوصيات تعيين شده در آيين نامة شوراي عالي انقلاب فرهنگي مورد تصويب قرار گرفت.4

- تجربة ناموفق روز ملي شيراز

گفته مي‌شود شيراز نخستين شهري است که روز ويژه‌اي براي تعيين شده و در سال 1381 روز شيراز در اين شهر گرامي داشته شده است.

15 ارديبهشت با تصويب شوراي شهر شيراز و سپس تصويب مجلس شوراي اسلامي به عنوان روز شيراز تعيين شد. اما به علت عدم همخواني اين روز و مناسبت آن با فرهنگ و هويت و تاريخ مردم شيراز، اين روز رفته رفته به فراموشي سپرده شد و مردم و نهادهاي مسئول فرهنگي هم  رغبتي به بزرگداشت آن از خود نشان نميدهند!

اما علت تعيين 15 ارديبهشت به عنوان روز شيراز چه بود؟

در ايران باستان، از گاهشماري به نام گاهنبار استفاده مي‌شده که کهن‌ترين گاهشمار شناخته شده ايراني است.

در اين گاهشمار، به جاي دوازده ماه، هشت بخش وجود داشت که شامل چهار فصل و چهار نيم فصل مي شد.

پس از پايان اين هشت بخش، سال نو را که مصادف بود با اول تابستان، جشن مي گرفتند.

هرکدام از اين بازه هاي زماني، نام و جشني ويژه داشت که جشن مربوط به روز پانزده ارديبهشت، جشن باربد يا جشن «ميانة بهار» بود.

پس از تصويب شوراي شهر شيراز و تاييد مجلس شوراي اسلامي، نه يک روز، بلکه يک هفته به نام شيراز رقم خورد و 15 ارديبهشت نيز، روز شيراز نام گرفت.

تنها در همان سال هاي آغازين بود که با جشن‌ها و برنامه‌هاي مختلف، اين روز را پاس مي‌داشتند و برخي از مردم شيراز در روز شيراز همراه با گردشگران، بالون‌هاي رنگي را بر فراز آسمان اين شهر به پرواز درآوردند، اما اکنون چند وقتي هست که اين روز تقريبا به فراموشي سپرده شده است!

به نظر مي‌رسد در فضاي خاص سياسي حاکم بر سالهاي 1380 و 1381، روز 15 ارديبهشت که هيچ اتفاق خاصي در چنين روزي در تاريخ شيراز رقم نخورده و تنها مناسبت آن «ميانة بهار» بودن در ايران باستان است، به عنوان روز شيراز تعيبن شده و به علت ناهمخواني و ناهمگوني آن با فرهنگ و انديشه و اعتقادات مردم و عدم تناسب آن با تعظيم شعائر و مذهب و انقلاب اسلامي و فرهنگ و هويت و تاريخ شيراز رفته رفته رنگ فراموشي گرفته است، به گونه‌اي که طي سالهاي اخير در حال محو شدن از تقويم شيراز است.5

ادامه دارد

منابع:

1- مصوب سيصد و چهاردهمين جلسه شوراي عالي انقلاب فرهنگي به تاريخ 30 شهريور 1372

شوراي عالي انقلاب فرهنگي مصوبة ديگري نيز دربارة نامگذاري روزها و مناسبتهاي خاص دارد که مصوب جلسة 648 به تاريخ 24 شهريور1388 است. در مادة اول اين مصوبه نيز آمده است:« هدف از نامگذاري روزها و مناسبت هاي خاص، تقويت مؤلفه‌هاي هويت ملي ايرانيان و بزرگداشت شخصيت ها، ارزش ها و تحكيم پيوندهاي ديني، فرهنگي، اجتماعي، سياسي، اقتصادي و علمي در جامعه است.»

2- خبرگزاري ايرنا، «25آبان روز غيرت ماندگار در تاريخ اصفهان»، 25 آبان 1401

https://irna.ir/xjL2SR

3-خبرگزاري ايسنا، «چرا 14 آبان روز ملي مازندران شد؟»13 آبان 1395،  کد خبر: 95081309193

4- خبرگزاري جمهوري اسلامي، «روايت يک حماسه به وقت 10 دي»، 10 دي 1401،

https://irna.ir/xjLnjH

5- خبرگزاري ايمنا، «15 ارديبهشت،روز شيراز»، 15 ارديبهشت1399، www.imna.ir/news/422011

* جلال محمّدي - نويسنده، پژوهشگر تاريخ، روزنامه‌نگار و شاعر