همسايگان؛ فرصت صادراتي بزرگ، اما معطل مديران

با اين حال، سهم ايران از بازارهاي منطقه، به‌ويژه بازار واردات کشورهاي همسايه که سالانه بيش از 230 ميليارد دلار ارزش دارد، کمتر از 20 ميليارد دلار است.

اين يعني تنها حدود 8 درصد از بازار نزديک، ارزان و بالقوه‌اي که کشورهايي چون ترکيه و امارات به‌خوبي از آن بهره مي‌برند، در اختيار ايران است.

نکته عجيب اينجاست: اين فرصت نه با تحريم از بين رفته، نه با جنگ. بلکه عملاً معطل چند تصميم ساده و اجرايي است.

وقتي موانع داخلي، از تحريم خطرناک‌تر مي‌شود

در سال‌هاي اخير، بسياري از تجار ايراني صادرات به کشورهاي همسايه را ترک کرده‌اند.

نه به‌خاطر نبود تقاضا يا مشکلات توليد، بلکه به‌دليل سنگ‌اندازي‌هايي که در مرزهاي ايران رخ مي‌دهد.

تغيير ناگهاني در تعرفه‌ها، صدور و لغو ممنوعيت‌هاي خلق‌الساعه، نبود خطوط اعتباري پايدار و ناهماهنگي بين نهادهاي گمرکي، ارزي و تجاري، صادرات را براي بسياري از فعالان اقتصادي غيرقابل پيش‌بيني و پرريسک کرده است.

يک صادرکننده مصالح ساختماني در استان ايلام مي‌گويد: بازار عراق تشنه مصالح ماست، اما با هر بار تغيير در ضوابط صادراتي، ما بايد هزينه جديدي بپردازيم، گاهي حتي کالاي بارگيري‌شده از مرز برمي‌گردد. اين يعني خستگي اقتصادي. در اين فضا، بازرگان ترکيه‌اي که ثبات مقررات دارد، هميشه پيروز است.

سه بازار کليدي که در آستانه از دست دادنيم

بررسي آمار رسمي نشان مي‌دهد که سهم ايران از بازار عراق، افغانستان و آسياي مرکزي در حال کاهش است:

صادرات ايران به عراق از 12 ميليارد دلار در سال 1397 به زير 9 ميليارد دلار در 1402 سقوط کرده است، در حالي که ترکيه، عربستان و چين در حال گسترش نفوذ خود هستند.

افغانستان، عليرغم وابستگي شديد به کالاي ايراني، به دليل نبود خطوط حمل‌ونقل پايدار و مشکلات مالي، در حال جايگزيني برخي واردات خود از مسير پاکستان و تاجيکستان است.

قفقاز جنوبي و آسياي مرکزي، که مي‌توانستند به بازار طبيعي صادرات سيمان، برق، مواد غذايي و خدمات مهندسي ايران بدل شوند، به ميدان رقابت تمام‌عيار روسيه و ترکيه تبديل شده‌اند.

5 راهکار کوتاه مدت براي افزايش صادرات

صادق محبي، کارشناس اقتصادي در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادي خبرگزاري فارس درباره تجارت با همسايگان گفت: ما هميشه درباره بازار همسايگان شعار داده‌ايم، اما هيچ‌وقت نهادسازي مؤثر نکرديم. نه پنجره واحد صادرات داريم، نه ديپلماسي اقتصادي فعال.

اين کارشناس اقتصادي ادامه داد: وقتي مقررات هر هفته تغيير مي‌کند، فعال اقتصادي از بازار فرار مي‌کند. ترکيه سال‌هاست براي عراق و قفقاز تيم‌هاي توسعه بازار مستقر کرده، ما حتي براي صادرات خرما به عراق مجوز لازم داريم!.

وي افزود: با همين توان فعلي هم مي‌توان صادرات را افزايش داد. ايران نياز به معجزه ندارد. فقط چند تصميم اجرايي کوچک مي‌خواهد. مثلاً ايجاد پنجره واحد صادرات در مرزها، تهاتر رسمي کالا با ارز يا سوخت، دادن اختيار به استان‌هاي مرزي براي مذاکره با همسايگان، يا هدف‌گذاري عددي صادرات براي هر سفارتخانه.

محبي تاکيد کرد: در کوتاه مدت پنج اقدام عملي را پيشنهاد مي‌شود:

1. ايجاد پنجره واحد صادرات منطقه‌اي براي هر کشور همسايه.

2. ثبات در مقررات صادراتي و حذف ممنوعيت‌هاي مقطعي.

3. تهاتر رسمي با کشورهايي که مشکل بانکي دارند.

4. تفويض اختيار به استانداران مرزي براي توافقات لجستيکي.

5. هدف‌گذاري صادراتي کمي براي سفرا و رايزنان اقتصادي ايران.

ظرفيت‌هايي که هنوز زنده‌اند

فراموش نکنيم که کالاهاي ايراني از نظر قيمت، کيفيت و نزديکي فرهنگي براي بازار همسايگان جذاب‌اند.

لبنيات، سيمان، دارو، خدمات مهندسي، برق، گاز، محصولات کشاورزي و حتي صنايع‌دستي ايراني مي‌توانند در بازارهاي پيراموني رشد کنند.

حمل‌ونقل زميني و ريلي کوتاه‌مدت، موقعيت استراتژيک در کريدورهاي منطقه‌اي، و اشتراکات مذهبي و زباني، برگ‌هاي برنده‌اي هستند که در صورت اراده اجرايي، مي‌توانند برگشت‌پذير باشند.

يک فرصت، چند تصميم

ساده است: فرصت صادراتي ايران در منطقه هنوز زنده است. اما اين فرصت مثل پنجره‌اي نيمه‌باز، هر لحظه ممکن است بسته شود.

براي فعال‌سازي آن، ايران نيازي به فناوري پيچيده يا ورود به نظام مالي بين‌المللي ندارد.

فقط بايد چند مانع داخلي را بردارد، چند تصميم را بگيرد، و چند هماهنگي ساده اما مؤثر را ميان دستگاه‌هاي مسئول برقرار کند.

بازار همسايگان درِ خانه ماست. اگر امروز وارد نشويم، فردا ديگر کسي در را باز نخواهد کرد.

با دنبال‌کردن صفحه اقتصادي خبرگزاري فارس در جريان آخرين تحولات اقتصادي ايران و جهان قرار بگيريد.