همدستي «اردوغان» و «علي‌اف» براي در تنگنا قرار دادن ايران!

به گزارش فارس، هفتم دسامبر 2024، دمشق به‌ عنوان پايتخت و مرکز دولت بشار اسد توسط محمد الجولاني، هم‌پيمان ترکيه، سقوط کرد تا جمهوري اسلامي ايران متحد ديرينه خود در منطقه را از دست بدهد و دولت سوريه به دست متحد ترکيه بيفتد. اين موضوع منجر به وابستگي ترانزيتي بيشتر ايران به ترکيه خواهد شد.

حالا متحد ديرينه جمهوري آذربايجان، يعني ترکيه، پس از سقوط پايتخت سوريه فرصت بيشتري براي عرض اندام در منطقه پيدا کرده است. ترکيه از ديرباز به دنبال دستيابي به شاهراه‌هاي ارتباطي ترانزيت کالا و انرژي بوده است و حالا که در سوريه جديد صاحب نفوذ بيشتري شده‌، خطر ايجاد دالان زنگزور بيشتر از هميشه احساس مي‌شود.

دالان زنگزور، مفهومي در توصيف يک دالان ترانزيتي است که در صورت اجرا به جمهوري آذربايجان دسترسي بلامانع به منطقه خودمختار نخجوان از طريق استان سيونيک ارمنستان بدون پست‌هاي بازرسي ارمنستان را مي‌دهد. اين کار باعث قطع دائم مرزهاي ايران و ارمنستان مي‌شود. به معنايي ديگر، دالاني ژئوپليتيکي است که استان آذربايجان شرقي در ايران را از مسير ترانزيت ترکيه به جمهوري آذربايجان حذف
مي‌کند.

اين کريدور از زمان پايان جنگ قره‌باغ در سال 2020 مدام توسط جمهوري آذربايجان و ترکيه مطرح شده است. در حالي ‌که ارمنستان پيوسته با آن مخالفت کرده و اعلام مي‌کند «منطق کريدور» که از بيانيه آتش‌بس حذف شد، منحرف است و اين نوعي پروپاگانداست.

ايران براي تجارت با کشورهاي اروپايي چند مسير را به ‌عنوان گزينه براي ارسال محموله‌هاي ترانزيتي در اختيار دارد. اولين گزينه حمل‌ونقل دريايي است که از مدت‌ها قبل کشتيراني جمهوري اسلامي ايران به اکثر بنادر اصلي اروپا خدمات دريايي مستقيم ارائه مي‌کرده‌ است. پس از تحريم‌هاي سال 1397 ترامپ، خطوط کشتيراني بين‌المللي از جمله به CMA CGM، Hapag LIoyd، Maersk و MSC از مسير ايراني عقب نشيني کردند. چند ماه پيش نيز به بهانه ارسال تسليحات به روسيه، ورود کشتي‌هاي ايراني را به بنادر اروپايي منع کردند.

دومين مسير، ارسال زميني محموله‌ها به سوريه و ارسال آن‌ها به کشورهاي حاشيه درياي‌ مديترانه بود که بعد از سقوط بشار اسد، اين مسير به‌ طور موقت براي تجار ايراني محدود شده است.

سومين روش تجارت با اروپا، استفاده از خاک ارمنستان و گرجستان براي رسيدن به درياي سياه و سپس بازار اروپاست. اين مسير به دليل مشکلات زيرساختي در ارمنستان و همچنين روابط نه چندان گرم ايران و گرجستان تا به امروز به‌طور جدي عملياتي نشده است و ردپاي غفلت مسئولان کشور در فعالسازي آن ديده مي‌شود.

چهارمين مسير و تنها مسير فعال کنوني، استفاده از خاک ترکيه براي رسيدن به بازار اروپاست. اين موضوع منجر به وابستگي ترانزيتي ايران به خاک ترکيه شده و از طرفي ديگر، شرايط تحريمي و محدوديت‌هاي ايجاد ‌شده بر بيمه سبز کاميون‌هاي ايراني، منجر به وابستگي هرچه بيشتر ايران به ترکيه شده است.

کارشناسان معنقدند بالا گرفتن تنش‌هاي سياسي ايران با ترکيه و جمهوري آذربايجان در چند هفته اخير، بيانگر اين موضوع است که جنگ کريدوري عليه ايران توسط اين دو کشور به مرحله جديدي وارد شده است. اگر ايران با اقدامي به‌موقع و هوشمندانه به آن پاسخ ندهد، شرايط سختي از نظر سياسي، اقتصادي و امنيتي براي کشور در آينده‌اي نزديک ايجاد خواهد شد.

کارشناسان بر اين باورند که فعال‌کردن مسيرهاي جايگزين و سعي در تغيير شرايط کشتيراني و صنعت حمل‌ونقل دريايي کشور مي‌تواند اقدامات هم‌زمان ترکيه و آذربايجان را خنثي کند و خطر قطع دسترسي مستقيم ايران به بازار اروپا را کاهش دهد.

حسن کريم‌نيا در مورد جنگ کريدوري سه کشور عنوان کرد به هيج عنوان نبايد مسير انحصاري ترانزيت کالا به روسيه و اروپا را در اختيار يک کشور (آذربايجان و ترکيه) قرار دهيم که در مواقع اضطراري، اهرم فشاري براي کشور محسوب شوند.

کريم‌نيا اظهار کرد: در حال حاضر براي مسير ترکيه و آذربايجان دو تا مسير جايگزين وجود دارد، اولي اسکله رو-رو بندر اميرآباد است که قدمت 20 ساله دارد و هنوز اجرايي نشده، دومي مسير ارمنستان-گرجستان است که روابط سياسي و اقتصادي با اين دو کشور پيشرفت خاصي نداشته است.

اين کارشناس ترانزيتي افزود: در چند هفته گذشته، ارمنستان اعلام کرد که مشتاق اتصال ريلي به شبکه راه‌آهن ايران است. با اين حال اظهار نظري از طرف مسئولان کشورمان صورت نگرفته و انگار اين ابراز تمايل به گوش آن‌ها نرسيده است.

کريم‌نيا در انتها اظهار کرد: ميان ايران و گرجستان به لحاظ حمل‌ونقلي منافع مشترک گسترده‌اي وجود دارد که هنوز به دنبال آن نرفته‌ايم. گره زدن حوضه‌هاي دريايي اطراف‌ کشور به درياي‌سياه و دسترسي به کشورهاي حوزه بالکان، وزن ژئوپليتيکي کشورمان را ارتقا خواهد داد.