نگاهي به سنگ مزار شهيد خياباني، رهبر جنبش آزاديستان

مي‌دانيم که در روزي مثل همين روز يعني 21 شهريور 1299 شمسي، شيخ محمد خياباني به شَرَف شهادت نائل آمد. بدن مطهر اين شهيد مظلوم را ابتدا در جوار امامزاده سيدحمزه در تبريز به صورت موقت دفن کردند و بعدها آن را به حرم حضرت عبدالعظيم حسني منتقل کرده و به خاک سپردند.

بر سنگ قبر اين شهيد بزرگ، جملاتي نوشته شده است:

« آرامگاه مجاهد شهيد شيخ محمد خياباني، از مبارزين دوران نهضت مشروطه و نمايندة آذربايجان در دور دوم مجلس شوراي ملي که بر اثر مخالفت سرسختانه با قراردادهاي استعماري دولتهاي انگليس، روسيه و‌ عثماني با ايران در روز 29 ذيحجة سال 1338 هجري قمري، برابر با 1299 هجري شمسي توسط مزدوران داخلي به شهادت رسيد»

در روزگاري که شيخ شهيد مي‌زيست، بر روي زمين سه ابرقدرت، يعني انگليس، روسيه و عثماني حکومت مي‌کردند و در ايران نيز اين سه دولت از نفوذي عجيب برخوردار بودند، و عجيب‌تر اينکه شيخ محمد خياباني به عنوان نمايندة آذربايجان، يک تنه با نفوذ هر سه دولت قدرتمند و متجاوز و مداخله‌گر مخالف بود.

نمونه‌اي معروف از مخالفت او با مداخلة روس و انگليس در سال 1290 و هنگامي است که نمايندة مجلس بود.

در آن زمان به خاطر اينکه دولت ايران، دو مستشار خارجي استخدام کرده بود، روسيه از ايران خواست که آنها را اخراج کند و دولت ايران، متعهد شود که از اين پس بدون اطلاع و رضايت روسيه و انگليس، مستشار از کشورهاي خارج استخدام نکند! اگر دولت ايران نپذيرد، روسيه تا 48 ساعت ايران را اشغال خواهدکرد!

دولت ايران‌ در مقابل تهديد روس تسليم شد و با مخالفت قاطع خياباني جوان در مجلس و سخنراني پرشور و شجاعانة او، نمايندگان گويي از خواب بيدار و با او همصدا شده و تهديد روسيه را رد کردند.

نمونة دوم از دلبستگي شرافتمندانة شيخ شهيد به وطن خود، ايران عزيز، مخالفت او با ترکان عثماني بود که در جنگ جهاني اول يعني سال 1297 تبريز و مناطق ديگري را اشغال کرده بودند. سابقة تاريخي ترکهاي عثماني در تبريز سياه و خونين بود. زيرا بارها تبريز را اشغال کرده و مردم آن را قتل عام کرده بودند. خياباني عليه اشغالگران مبارزه مي‌کرد. به‌همين خاطر او‌ را دستگير کرده و به خاک عثماني يا ترکية امروز در شهر قارص انتقال دادند و مدتي در آنجا زنداني کردند.

نمونة ديگر از شجاعت، صداقت و پاکيزگي سياسي و ايرانخواهي و استقلال طلبي شهيد خياباني، مخالفت او با قرارداد معروف به 1919 است که طبق آن اختيار کامل امور مالي، گمرکي و نظامي ايران را به دست مستشاران انگليسي مي‌افتاد و دولت با امضاي نخست‌وزير وقت يعني وثوق‌الدوله آن را پذيرفته بود.

خياباني که در تبريز بود، به تهران رفت تا با ارتباط با نمايندگان‌مجلس و ديگران، آنها را به مخالفت با قرارداد انگليسي برانگيزد. اما کسي با او همراهي نکرد. در اين حين، افراد وثوق‌الدوله به او پيشنهاد کردند که در مقابل گرفتن 60 هزارتومان که در آن زمان مبلغ بسيار سنگيني بود، سکوت کند! خياباني دانست که علت سکوت نمايندگان مجلس چيست. اينطور بود که مجلس مشروطه و نخست وزير و وزيران دولت مشروطه، مملکت را به اجنبي‌ها مي‌فروختند!

او‌ با نااميدي از وضع مجلس و دولت در تهران به تبريز آمد تا پرچم آزادي و استقلال ايران را با قيامي ديگر از آذربايجان برافرازد.

اکنون کلمات ديگري را که بر سنگ قبر شيخ شهيد نوشته شده است، نقل مي‌کنم. اين‌کلمات، از کلمات خودِ شيخ است:

«با تمام مردم ايران، دست به دست هم داده،کشور خود را از نابودي نجات خواهيم داد.»

شيخ محمد خياباني در 21 شهريور 1299 در راه نجات ايران از چنگ بيگانگان و عوامل داخلي آنها و در راه پاسداري از استقلال ايران به شهادت رسيد.

آرزوي بزرگ او، يعني نجات ايران و بازگرداندن استقلال و عظمت آن در سال 1357 با پيروزي انقلاب اسلامي به رهبري امام خميني (رضوان الله عليه) تحقق يافت.

*️ ابوالفضل محمدي