نگاهي به توانمندي‌هاي نظامي طالبان

پس از خروج نيرو‌هاي آمريکايي از افغانستان در اوت 2021، طالبان کنترل گسترده‌اي بر تجهيزات نظامي باقي‌مانده از ارتش پيشين افغانستان و کمک‌هاي نظامي ايالات متحده به دست آوردند. بر اساس گزارش‌هاي اخير، ارزش اين تجهيزات تا 7 ميليارد دلار برآورد شده است. اين تجهيزات شامل سلاح‌هاي سبک و سنگين، خودرو‌هاي زرهي، هليکوپترها، سيستم‌هاي ارتباطي پيشرفته و مهمات گسترده مي‌شود. اگرچه طالبان ادعا مي‌کنند اين تجهيزات را به‌صورت امن نگهداري مي‌کنند، نگراني‌هاي بين‌المللي درباره استفاده از آنها توسط گروه‌هاي تروريستي يا تشديد تنش‌هاي منطقه‌اي همچنان وجود دارد.

طالبان از سال 2021 تلاش کرده‌اند تا نيرو‌هاي نظامي خود را با ادغام سربازان و فرماندهان ارتش پيشين افغانستان سازماندهي کنند. بر اساس اعلام سخنگوي طالبان، ذبيح‌الله مجاهد، هدف اين گروه ايجاد يک «ارتش اسلامي» شامل افراد باتجربه در حوزه‌هاي فني و لجستيکي مي‌شود. اين ادغام به طالبان امکان بهره‌برداري از دانش فني براي نگهداري نسبي تجهيزات پيشرفته را داده است، هرچند گزارش‌ها حاکي از چالش‌هاي جدي در نگهداري بلندمدت اين سيستم‌هاست.

طالبان به حجم عظيمي از تسليحات سبک و سنگين دسترسي دارند که شامل 300 هزار قبضه سلاح گرم (از جمله تفنگ‌هاي ام4 و تيربارها) و 53/1 ميليون قطعه مهمات مي‌شود. اين سلاح‌ها عمدتاً از کمک‌هاي نظامي ايالات متحده بين سال‌هاي 2002 تا 2021 به ارزش 28 ميليارد دلار نشأت مي‌گيرند. علاوه بر اين، گزارش سيگار (بازرس ويژه بازسازي افغانستان) نشان مي‌دهد که حداقل 358 هزار تفنگ جنگي و 64 هزار تيربار در اختيار اين گروه قرار گرفته است.

تقريباً تمام تجهيزات خنثي‌سازي مواد منفجره و مين‌زدايي، از جمله 17500 قطعه «تشخيص مواد منفجره، خنثي‌سازي و تجهيزات حفاظت فردي» در افغانستان باقي مانده است.دستگاه‌هاي اسکن اثر انگشت و فناوري‌هاي شناسايي در دست طالبان قرار گرفته است.

بر اساس داده‌هاي پنتاگون، طالبان حدود 12 هزار دستگاه خودروي زرهي هاموي را در اختيار دارند. اين خودرو‌ها بخشي از 40 هزار وسيله نقليه نظامي باقي‌مانده از ارتش پيشين افغانستان است که شامل مدل‌هاي ام117 و ديگر انواع زره‌پوش مي‌شود. اگرچه وضعيت عملياتي اين خودرو‌ها به‌دليل قطع همکاري شرکت‌هاي قراردادي آمريکا براي نگهداري، نامشخص است، ولي تصاوير ماهواره‌اي و گزارش‌هاي ميداني نشان مي‌دهد که بخشي از آنها در مراسم‌هاي نظامي طالبان مورد استفاده قرار مي‌گيرند.

طالبان دستکم 45 فروند هليکوپتر شامل مدل‌هاي مي-8، مي-17، و مي-24 را تصاحب کرده‌اند. با اين حال، بيشتر هواپيما‌هاي باقي‌مانده (مانند جنگنده‌هاي سبک و ترابري) توسط نيرو‌هاي آمريکايي غيرفعال شده‌اند و ارزش باقي‌مانده آنها 923 ميليون دلار برآورد مي‌شود. تنها هليکوپتر‌هاي قديمي‌تر که نياز به نگهداري پيچيده ندارند، احتمالاً قابليت پروازي محدودي دارند. براي مثال، هليکوپتر‌هاي‌ام‌دي-530 اف و بلک‌هاوک به دليل وابستگي به قطعات يدکي و نيروي متخصص، احتمالاً عملياتي نيستند.

تجهيزات ارتباطي و نظارتي باقي‌مانده در افغانستان شامل 162 هزار دستگاه بي‌سيم و 16 هزار دوربين ديد در شب است. اين تجهيزات که بخشي از کمک‌هاي امنيتي ايالات متحده براي مبارزه با تروريسم بود، اکنون توسط طالبان براي تقويت شبکه‌هاي فرماندهي و کنترل استفاده مي‌شود. با اين حال، فقدان متخصصان آموزش‌ديده ممکن است کارايي اين سيستم‌ها را به مرور زمان کاهش دهد.

عليرغم دسترسي طالبان به حجم گسترده‌اي از تجهيزات، توانايي آنها در نگهداري و استفاده موثر از اين سيستم‌ها محدود است. بر اساس گزارش پنتاگون، بيش از 90 درصد تجهيزات پيشرفته (مانند هواپيما‌ها و سيستم‌هاي الکترونيکي) به‌دليل قطع همکاري شرکت‌هاي قراردادي آمريکا، غيرقابل استفاده شده‌اند. حتي خودرو‌هاي زرهي نيز به‌دليل نبود قطعات يدکي و سوخت مناسب با مشکلات فني مواجهند. اين محدوديت‌ها باعث شده تا طالبان بيشتر بر سلاح‌هاي سبک و تاکتيک‌هاي نامنظم تکيه کنند.

وزارت خارجه پاکستان بار‌ها اعلام کرده که گروه‌هاي تروريستي فعال در مرز افغانستان، از جمله طالبان پاکستاني، از سلاح‌هاي آمريکايي باقي‌مانده براي حملات مرزي استفاده مي‌کنند. اين ادعا‌ها از سوي طالبان رد شده است، اما ناظران مستقل گزارش مي‌دهند که قاچاق سلاح‌هاي سبک از افغانستان به پاکستان و ايران افزايش يافته است. علاوه بر اين، حضور تجهيزات پيشرفته در دست گروهي که توسط جامعه بين‌المللي به رسميت شناخته نشده، تنش‌هاي ژئوپليتيکي در آسياي مرکزي را تشديد کرده است.

توانايي طالبان در حفظ اين تجهيزات به عوامل متعددي از جمله تحريم‌هاي بين‌المللي، وضعيت اقتصادي افغانستان، و امکان همکاري با بازيگران منطقه‌اي بستگي دارد. در کوتاه‌مدت، سلاح‌هاي سبک و خودرو‌هاي زرهي ساده همچنان ستون فقرات توان نظامي طالبان را تشکيل مي‌دهند.

برآورد‌هاي پنتاگون نشان مي‌دهد که ارزش کل تجهيزات باقي‌مانده در افغانستان حدود 7 ميليارد دلار است 3. اين رقم شامل 12 هزار هاموي، 45 هليکوپتر، و صد‌ها هزار سلاح گرم مي‌شود. با اين حال، تنها بخش کوچکي از اين تجهيزات (عمدتاً سلاح‌هاي سبک و خودرو‌هاي ساده) قابل استفاده بلندمدت هستند. بازيابي هليکوپتر‌ها يا سيستم‌هاي الکترونيکي نيازمند همکاري فني کشور‌هايي مانند روسيه يا چين است که تاکنون محقق نشده است.

توانايي طالبان در حفظ اين تجهيزات به عوامل متعددي از جمله تحريم‌هاي بين‌المللي، وضعيت اقتصادي افغانستان، و امکان همکاري با بازيگران منطقه‌اي بستگي دارد. در کوتاه‌مدت، سلاح‌هاي سبک و خودرو‌هاي زرهي ساده همچنان ستون فقرات توان نظامي طالبان را تشکيل مي‌دهند. با اين حال، در صورت تداوم تحريم‌ها و عدم دسترسي به قطعات يدکي، حتي اين تجهيزات نيز به تدريج کارايي خود را از دست خواهند داد.

در مجموع مي‌توان گفت طالبان در سال 2025 به حجم قابل توجهي از تجهيزات نظامي آمريکايي و افغاني دسترسي دارند، اما چالش‌هاي فني و بين‌المللي مانع از استفاده کامل آنها شده است. در حالي که اين گروه ادعا مي‌کند تجهيزات را به‌صورت امن مديريت مي‌کند، نشت سلاح‌ها به گروه‌هاي ثالث و تشديد ناامني منطقه‌اي همچنان يک تهديد جدي است. جامعه بين‌المللي بايد با نظارت دقيق و فشار اقتصادي، مانع از تبديل افغانستان به مرکز قاچاق تسليحات شود.

گروه طالبان که در سال‌هاي اخير به عنوان يک نيروي نظامي و سياسي غالب در افغانستان ظاهر شده‌اند، تجهيزات نظامي و مهمات خود را از منابع مختلفي تأمين مي‌کنند. اين منابع شامل موارد زير است:

1. انبار‌هاي ارتش افغانستان و نيرو‌هاي بين‌المللي

پس از فروپاشي دولت افغانستان در سال 2021 و عقب‌نشيني نيرو‌هاي بين‌المللي (به رهبري ايالات متحده)، طالبان موفق شدند به انبار‌هاي عظيمي از تجهيزات نظامي دسترسي پيدا کنند. اين تجهيزات شامل تانک‌ها، خودرو‌هاي زرهي و هواپيما‌هاي نظامي است.

سلاح‌هاي سبک و سنگين مانند تفنگ‌هاي M16 و AK-47.

موشک‌ها و سيستم‌هاي ضد هوايي.

مهمات، لباس‌هاي نظامي و تجهيزات جانبي.

بسياري از اين تجهيزات توسط ايالات متحده و متحدان آن به ارتش افغانستان تحويل داده شده بودند، اما پس از فروپاشي دولت افغانستان، اين تجهيزات به دست طالبان افتاد.

2. خريد از بازار سياه و کشور‌هاي همسايه

طالبان از طريق شبکه‌هاي قاچاق و بازار سياه، سلاح‌ها و مهمات را از کشور‌هاي همسايه خريداري مي‌کنند. کشور‌هايي مانند:

پاکستان: پاکستان به طور سنتي به عنوان يکي از حاميان اصلي طالبان شناخته مي‌شود و احتمالاً نقشي در تأمين تجهيزات نظامي براي اين گروه داشته است.

ايران: گزارش‌هايي وجود دارد که نشان مي‌دهد ايران در برخي مواقع به طالبان کمک‌هاي نظامي کرده است، به‌ويژه در مناطق مرزي.

روسيه و چين: اگرچه مستقيماً اطلاعات کمي در اين زمينه وجود دارد، اما گزارش‌هايي مبني بر حمايت غيرمستقيم اين کشور‌ها از طالبان وجود دارد.

3. ساخت داخلي و تعمير تجهيزات

طالبان در برخي موارد توانسته‌اند سلاح‌ها و تجهيزات را در داخل افغانستان تعمير يا حتي توليد کنند. اين کار با استفاده از کارگاه‌هاي محلي و متخصصاني که در زمينه مهندسي و تعميرات نظامي مهارت دارند، انجام مي‌شود. براي مثال:

ساخت بمبارد‌هاي محلي.

تعمير خودرو‌هاي زرهي و سلاح‌هاي سنگين.

4. کمک‌هاي خارجي

برخي کشور‌ها و گروه‌هاي خارجي نيز به طور غيرمستقيم به طالبان کمک کرده‌اند. اين کمک‌ها ممکن است شامل ارسال سلاح، آموزش نظامي يا حمايت مالي باشد. به عنوان مثال:

پاکستان و عربستان سعودي در گذشته به طالبان کمک کرده‌اند.

برخي گزارش‌ها نشان مي‌دهد که برخي کشور‌هاي منطقه به طالبان اجازه داده‌اند از خاک خود براي تأمين منابع استفاده کنند.

5. جمع‌آوري سلاح‌هاي قديمي

طالبان همچنين از جمع‌آوري سلاح‌هاي قديمي و تجهيزات باقي‌مانده از جنگ‌هاي قبلي در افغانستان استفاده مي‌کنند. اين سلاح‌ها شامل:

سلاح‌هاي دوران جنگ شوروي (دهه 1980). تجهيزات باقي‌مانده از جنگ داخلي افغانستان.

در مجموع مي‌توان گفت که تأمين تجهيزات نظامي طالبان از منابع مختلفي صورت مي‌گيرد، از جمله انبار‌هاي ارتش افغانستان، خريد از بازار سياه، کمک‌هاي خارجي و توليد داخلي و جمع‌آوري سلاح‌هاي قديمي. اين تنوع در منابع، به طالبان اجازه داده است که به يک نيروي نظامي مورد توجه در منطقه تبديل شود.