نگاهی به؛ مکتب شعر عاشورايی آذربايجان وعناصر ساختاری و ويژگیهای آن(12)

«موضوع عروسي حضرت قاسم ع در کتابي به غير از منتخب شيخ طريحي(ره) پيدا نشده‌است و در منتخب هم تصريح کرده که آن را در کتب معتبره نيافته و مورد اعتماد قرار نداده‌است و اينکه سيدالشهداء ع دختري داشته‌ باشد که او را به حضرت قاسم ع تزويج کند، وجود ندارد. زيرا آنچه در کتب معتبره ذکر کرده‌اند، براي امام حسين ع دو دختر بوده؛ فاطمه و سکينه... اما فاطمه س تزويج به جناب حسن مثني «رضوان‌الله عليه» شده بود... و اما سکينه، شوهرش عبارت از پسرعمويش عبدالله بن امام‌ حسن بن اميرالمؤمنين‌ع است که قبل از وقعه‌ي کربلا تزويج آنها واقع شده بود... پس موضوع عروسي حضرت قاسم ع صحت ندارد و لذا علامه مامقاني ره درتنقيح‌المقال فرموده؛ آن چه در منتخب از قصه‌ي تزويج قاسم ع مرسلا نقل شده، من و ساير اهل تتبع در کتابهاي سير و تواريخ و مقاتل معتبره بر آن اطلاع نيافتيم...»

کتاب اربعين اول، سرشار از اطلاعات تحقيقي پيرامون مسايل متعدد در پيوند با قيام عاشوراست. و حتي در متن و زيرنويس‌هاي آن به تناسب سخن درباره‌ي شخصيت‌ها و موضوعات مختلف اطلاعات ارزشمندي ارائه شده‌است. مثلا در صفحه ي 185 در نقل سخني از کتاب «الآثارالباقية عن القرون‌الخالية» ابوريحان بيروني، اطلاعاتي در زيرنويس همان صفحه درباره‌ي «محمدعلي تربيت» درج شده‌است. علامه‌ي شهيد قاضي طباطبائي نوشته‌است: «محمدعلي تربيت در کتاب دانشمندان آذربايجان جملاتي از آثار باقيه نقل کرده که در طبع اروپا نيست، ولي از کدام نسخه و در کجا به دست آورده نگارش داده‌است، معلوم نيست. مترجم الآثارالباقية گفته که در نسخه‌هاي قديمي به دست آورده- نقليات تربيت چندان اعتماد را نشايد. [محمدعلي تربيت] در اوايل امر در تبريز به شغل صحافي مشغول بوده و کتاب را دوست مي‌داشت. در دوره‌ي مشروطيت وارد صحنه سياست شده و به قتل شيخ شهيد حاج شيخ فضل‌الله نوري(ره) با جمعي ديگر امضا داده و مساجد زيادي را در تبريز ويران ساخت و از افراد فرقه‌ي فراماسوني‌ها بوده‌است و کتاب نامبرده‌اش[دانشمندان آذربايجان] پر از اشتباهات شگفت‌آور است و استاد علامه اردوبادي(ره)[علامه ميرزا‌محمدعلي اردوبادي] را در حق وي دو بيت شعر فارسي است که کشف از حال او مي‌کند...» 29

کتاب «تحقيق درباره‌ي اول اربعين حضرت سيدالشهداء عليه‌السلام» در قطع رقعي حدود 450 صفحه مي‌باشد.

از ديگر کتابهاي ارزشمند، کتاب «فوائد ادبيه در عناوين حسينيه»(فنون ادبي در مراثي حسيني) نوشته‌ي محمدرضا هاتفي(1343 تبريز) از محققين معاصر آذربايجان است. کتاب به قول نويسنده‌ي آن «کتابي جامع درنکات ادبي عنوان‌هاي حسيني» است، بدين صورت که نويسنده، شرحي جامع و مانع درباره‌ي هر يک ازعنوان‌هاي مربوط به نهضت حسيني اعم از اسامي معصومين«عليهم‌السلام»، شهداي کربلا و اسامي اشقيا و اماکن و ديگر عناوين مربوط نوشته‌است. مثلا ذيل عنوان«ابوالفضل» نوشته‌است: «حضرت عباس عليه‌السلام کنيه‌هاي زيادي داشت که معروفترين آنها ابوالفضل است. اين عنوان از دو کلمه ترکيب يافته، يکي (ابو)، غيرسالم، مهموزالفاء، ناقص واوي، تثنيه اش (ابَوي) و جمعش (آباء) مي‌آيد، منصرف، متصرف و جامد. ديگري (فضل)، اسم ثلاثي مجرد و بر وزن فلس است، مصدر سماعي، از بابا نصر، صحيح و سالم، منصرف، متصرف و جامد.

اين کنيه، بر فرض اينکه فرزندي به نام فضل براي آن دلاور نامدار نبود، باز با حقيقت وجودي حضرت عباس عليه‌السلام هماهنگ مي‌باشد، زيرا به راستي آن حضرت، ابوالفضل و منبع فضيلت بود و نيز سرچشمه‌ي جوشان هر فضيلتي به شمار مي‌رفت، چون در زندگي خود با تمام هستي به دفاع از فضايل و ارزشها پرداخت و درخت پربار اسلام را با خون خود آبياري کرد.

پس از شهادتش نيز پناهگاه هر دردمندي گشت، که هر کس با ضميري صاف نزد خدا از او شفاعت خواست، خدا اندوهش را بر طرف مي‌سازد.» 30

مثال ديگر از متن کتاب، عنوان «دير‌راهب» است. مؤلف ذيل عنوان مذکور نوشته‌است: « کلمه‌ي دير اسم ثلاثي مجرد و بر وزن فلس است به معناي صومعه، جايي که راهبان در آن اقامت مي‌کنند و به گوشه‌گيري و عبادت مي‌پردازند، جمعش (اديار، اديَرَة و دُيُورة) آمده، (ديّار) به معناي صاحب دير است، (ديرانيّ) منسوبش بوده و غيرقياسي است، اجوف يايي، منصرف، متصرّف و جامد.

واژه‌ي راهب، اسم ثلاثي مزيد است، اسم فاعل براي مفرد مذکر به معناي صومعه‌نشين و ديرنشين، از باب علم، از ماده‌ي رهب، صحيح و سالم، (رَهَبة) به معناي گرفتن طريق پارسايان، جمعش راهبون و رهبان و جمع اجمعش (رهابِنَة) مي‌آيد...