ميراث فرهنگي پيوند ميان ملت و هويت تاريخي است

علي‌اکبر صالحي در آيين گشايش پنجمين جشنواره بين‌المللي خلاقيت و نوآوري تبريز در هنرهاي اسلامي و صنايع‌دستي(ارسيکا) در دانشگاه هنر اسلامي تبريز، اظهار کرد: صداي تپش زندگي در دل بازار کهن تبريز، از ايوان‌هاي فيروزه‌اي و کوچه‌پس‌کوچه‌هاي تاريخي آن، طنين‌افکن و غرورآفرين
است.

وي افزود: شهر تبريز، اين گوهر درخشان آذربايجان با بازار سرپوشيده، مسجد کبود، ارگ عليشاه و معماري کم‌نظير خود بازتابي از روح زمانه و حافظه‌ي زندگي مردم اين سرزمين است و هر آجر در اين شهر، روايتگر پيوند داد و ستد، هنر ظريف و اعتقاد اجتماعي مردمان آن بوده و همين ميراث، آينده‌ي هويت جمعي ما را شکل مي‌دهد.

وي تاکيد کرد: تبريز در تاريخ ايران، همواره مرکز تجارت و نماد پايداري و اقتصاد بوده و معماري آن با هويت ملي ايرانيان درهم‌تنيده است و براي همين نيز در جنگ‌ها، همواره پيوند ميان معماري و ملت را نابود مي‌شود.

صالحي گفت: در کشورهاي افغانستان، عراق و به خصوص غزه هزاران اثر تاريخي و فرهنگي نابود شده‌اند و هر کوچه و بنايي که در آتش مي‌سوزد، تلاشي براي زدودن حضور يک ملت از حافظه تاريخ و بريدن رشته پيوند ميان نسل‌ها است.

وي افزود: جنايتکاران مي‌دانند اگر نسلي گذشته‌اش را نشناسد، آينده‌اي نخواهد داشت؛ ازاين‌رو، حمله به ميراث فرهنگي در غزه در واقع تهاجمي تمام‌عيار به فرهنگ و حافظه جمعي اين تمدن است که به «نسل‌کشي فرهنگي» معروف است.

رئيس بنياد ايران‌شناسي تأکيد کرد: بازسازي پس از جنگ، فصلي دشوار است که عقل، صبر و خرد جمعي مي‌طلبد. گاهي جامعه مي‌خواهد همه چيز سريع‌تر به حالت نخست بازگردد و گاهي تصميم مي‌گيرد جاي خالي را به‌عنوان يادبود حفظ کند تا نسل‌هاي آينده را آگاه سازد اما تصميم درست، زماني پديد مي‌آيد که مردم محلي، استادان دانشگاه و مديران در کنار هم بنشينند و به گفت‌وگو
بپردازند.

وي، نقش جامعه محلي را در پاسداري از ميراث فرهنگي حياتي دانست و گفت: انجمن‌هاي مردمي مي‌توانند حافظ آثار باشند و روايت‌هاي شفاهي خود را ثبت کنند. جوانان تبريز نيز با بهره‌گيري از فناوري‌هاي نو قادر هستند تا چهره‌ي بناهاي تاريخي را پيش از آسيب، مستند کنند.

وي افزود: سازمان‌هاي مردم‌نهاد مي‌توانند در زمينه آموزش تيم‌هاي «واکنش سريع فرهنگي» و ارتباط با نهادهايي چون يونسکو و ارسيکا فعال‌تر شوند.

صالحي با اشاره به ظرفيت گردشگري تاريخي و هنري در شهر تبريز با توجه به سابقه و قدمت اين شهر، گفت: اگر گردشگري به شکل متوازن برنامه‌ريزي نشود، به‌جاي رونق، سبب فرسايش و آسيب به آثار تاريخي خواهد شد. نهادهاي فرهنگي و اقتصادي بايد با مسئوليت‌پذيري، از تبديل ميراث فرهنگي به کالاي صرفاً تجاري جلوگيري کنند.

وي افزود: خصوصي‌سازي بي‌ضابطه نيز مي‌تواند اصالت بناها را تهديد کند، درحالي‌که سرمايه‌گذاري هدايت‌شده و نظارت‌شده مي‌تواند روح تازه‌اي به بافت تاريخي بدمد.

وي خاطرنشان کرد: مرمت و حفاظت از ميراث فرهنگي دانشي زنده است و دانشگاه‌ها بايد مهارت‌هاي مرمتي را علمي‌تر و ميداني‌تر آموزش دهند تا ميان دانش و عمل پيوندي مؤثر برقرار شود زيرا اگر ميراث فرهنگي در زندگي مردم حضور نداشته باشد، دير يا زود از حافظه جمعي محو خواهد شد.

رئيس بنياد ايران‌شناسي کشور افزود: هر بناي تاريخي که با کاربري متناسب و احترام به اصالت حفظ شود، مي‌تواند ميان گذشته و اکنون پلي بسازد و تداوم فرهنگي را معنا بخشد و امروز ميراث فرهنگي ما، دارايي راهبردي ملت ايران است و پاسداري از آن، پايه‌اي از اتحاد مقدس ملي به‌شمار مي‌آيد که امروز بيش از هر زمان ديگري به آن نيازمنديم.

خلاقيت و نوآوري، مسير احياي ميراث فرهنگي و توسعه پايدار است

بهرام سرمست، استاندار آذربايجان شرقي نيز گفت: برگزاري پنجمين جشنواره بين‌المللي خلاقيت و نوآوري در هنرهاي اسلامي و صنايع‌دستي اقدامي بجا و شايسته است، زيرا در جهان امروز رقابت کشورها نه بر سر منابع طبيعي، بلکه بر سر ظرفيت‌هاي دانشي، فناورانه و ميراث گرانبهاي فرهنگي است.

وي افزود: در دنياي کنوني، ميدان رقابت کشورها حول محور «ظرفيت توليد دانش»، «خلق فناوري» و «تبديل ايده به پديده» شکل گرفته است و تجربه کشورهاي پيشرفته نشان مي‌دهد که ارزش افزوده اقتصادي و تجاري‌سازي ايده‌ها، موتور محرک توسعه پايدار است.

وي تأکيد کرد: بايد از ميراث تاريخي و فرهنگي خود حفاظت کنيم و با تکيه بر خلاقيت و نوآوري، آن را از عمق تاريخ به عصر جهاني‌شدن بياوريم. بازسازي، مرمت و بازآفريني ميراث فرهنگي در قالب‌هاي نوين، ضرورتي است که مي‌تواند پيوندي ميان گذشته و آينده برقرار سازد.

استاندار آذربايجان شرقي گفت: نخبگان، هنرمندان و پژوهشگران بار سنگين اين مسئوليت را بر دوش دارند و سرمايه‌هاي راهبردي توسعه استان و کشور به شمار مي‌روند و هر جامعه‌اي که بتواند زيست‌بوم فناوري ايجاد کند، مسير توسعه اقتصادي خود را هموار کرده و اقتدار علمي خويش را در جهان امروز با مشروعيت به تصوير مي‌کشد.

وي با بيان اين‌که سرمايه انساني خلاق و نوآور بزرگ‌ترين مزيت رقابتي آذربايجان شرقي است، اظهار کرد: تبريز شهري است که در ذات خود نوگرايي و خلاقيت را با ميراث تاريخي درآميخته است و از گذشته تا امروز، مهد انديشه توليد، نوسازي و نوآوري بوده است.

سرمست ادامه داد: امروز نيازمند احياي دانشگاه ربع رشيدي به‌عنوان يکي از نخستين الگوهاي دانشگاهي در تراز نسل چهارم و پنجم با قدمت 750 ساله هستيم و مديريت استان از اين‌گونه اقدامات در سطح استاني و ملي حمايت همه‌جانبه خواهد کرد.

وي با اشاره به ظرفيت دانشگاه‌ها و مراکز علمي استان، افزود: دانشگاه هنر تبريز و 10ها مرکز علمي و تحقيقاتي در استان بستر مناسبي براي شکوفايي نوآوري هستند. شرکت‌هاي دانش‌بنيان و فناور نيز در کنار اين مراکز مي‌توانند بنيان توسعه شمال‌غرب کشور را بر مبناي علم و نوآوري استوار کنند.

به همين منظور، شهرک بعثت به‌عنوان منطقه ويژه فناوري‌هاي نوين راه‌اندازي خواهد شد.

استاندار آذربايجان شرقي افزود: توليد دانش ضمني و آشکار، مبتني بر تعامل سازنده ميان دانشگاه و صنعت است و بايد فرايند تجاري‌سازي، حمايت حاکميتي و زيرساخت‌هاي فناورانه در اين مسير تقويت شود و انتظار مي‌رود پايان‌نامه‌ها و طرح‌هاي پژوهشي دانشگاه‌ها با رويکرد فناورانه و خلاقانه تدوين شوند و ارتباط آن‌ها با نيازهاي واقعي صنعت و جامعه افزايش يابد.

وي گفت: براي تدوين مکاتب هنري بومي در استان اقدام کرده‌ايم و دانشگاه هنر اسلامي تبريز در اين مسير با حمايت اتاق بازرگاني تبريز مسئوليت سنگيني دارد و در کنار مکتب نگارگري ايراني، قرار است «مکتب فرش تبريز» نيز به‌صورت علمي و تاريخي مستندسازي شود.

وي همچنين از تدوين تاريخ شفاهي هنرمندان و پيشکسوتان تبريز در راستاي حفظ ميراث فرهنگي ناملموس اين ديار براي نسل‌هاي آينده خبر داد.

پيوند نزديک ايران با فرهنگ و هنرهاي مختلف

محمود ارول کيليچ، رئيس مرکز تحقيقات تاريخ و هنر اسلامي (ارسيکا) نيز اظهار کرد: اين رويداد هنري چندوجهي حاصل همکاري ديرينه ميان سازمان ارسيکا، دانشگاه هنر اسلامي تبريز و مجموعه علمي، فرهنگي و تاريخي ربع رشيدي و مديران و انديشمندان برجسته‌ي آنان است و از دولت جمهوري اسلامي ايران و استانداري آذربايجان شرقي براي استقبال گرم و تدارکات عالي که در محيط باشکوه شهر تبريز براي اين جشنواره فراهم کرده‌اند، سپاسگزاريم.

وي افزود: چهار دوره‌ي نخست اين جشنواره که بين سال‌هاي 2013 تا 2019 ميلادي به‌طور مشترک توسط دانشگاه هنر اسلامي تبريز و ارسيکا برگزار شد، با استقبال گسترده در داخل و خارج از جهان اسلام روبه‌رو شد و برنامه‌ي امروز با رويکردي جامع، تجربه‌هاي گذشته را گسترش مي‌دهد و تمام جنبه‌هاي هنر و صنايع‌دستي را از جمله موضوعات مديريت، بازاريابي محصولات، آموزش‌هاي عملي و برنامه‌ريزي سياستي دربر مي‌گيرد.

وي ادامه داد: پيشرفت‌ها در حوزه برنامه‌هاي طراحي، اسکن سه‌بعدي و هوش مصنوعي مي‌توانند در جهت حمايت از آموزش و تربيت هنري و هم‌چنين تسهيل خلاقيت، نوآوري و دسترسي به اطلاعات براي هنرمندان مورد استفاده قرار
گيرند.

ارول گفت: با وجود تنوع و فراواني اما هنرها و صنايع‌دستي جهان اسلام، اصول، فرم‌ها و مضامين مشترکي دارند و اين وجوه اشتراک در قالب مفاهيم جهاني به هم مي‌پيوندند و زيربنايي مشترک را شکل مي‌دهند. از نظر تاريخي، تعاملات هنري ميان دولت‌ها و جوامع اسلامي پيوسته با رفت‌وآمد هنرمندان، دادوستد يا هديه دادن آثار هنري و جابه‌جايي صنعتگران تداوم يافته است.

وي خاطرنشان کرد: هنر کشورهاي مختلف، مسيرهاي متفاوتي را طي کرده و بسته به شرايط اجتماعي يا تأثيرات بيروني، هر کشور ويژگي‌هاي خاص خود را در هنر ايجاد کرده که همين تفاوت‌ها باعث مي‌شود بتوانيم سبک‌هاي هنري مناطق و دوره‌هاي تاريخي گوناگون را از يکديگر متمايز کنيم.

وي ادامه داد: در جهان اسلام، ايران يکي از مناطقي است که در آن هنرهاي زيبا و صنايع‌دستي در فرهنگ مردم ريشه‌دار است و پيوندي نزديک با ساير جنبه‌هاي فرهنگي، به‌ويژه ادبيات و شعر دارد. حدود يک هفته پيش، ما کنگره‌اي با عنوان «اسلام در هنر، هنر در اسلام» را در شهر ارزروم به‌طور مشترک برگزار کرديم که در اين کنگره بيش از 100 مقاله از کشورهاي مختلف دريافت شد که مقالات مرتبط با هنر ايران عمدتاً درباره‌ي معماري مساجد، کاربندي و رنگ بودند.

رئيس مرکز تحقيقات تاريخ و هنر اسلامي (ارسيکا) اظهار کرد: هنر خوشنويسي در جوامع گوناگون اسلامي، از جمله عربي، فارسي، عثماني، مغربي، آفريقايي، مالايي و ديگر مناطق، از نظر قواعد، خطوط و سبک‌ها تأثيرات متقابل فراواني داشته است و نگارگري ايراني (مينياتور) پيوندي عميق با مضامين ادبي دارد، در حالي که نگارگري عثماني بيشتر به رويدادهاي تاريخي و صحنه‌هاي زندگي روزمره پرداخته است.

وي ادامه داد: سال گذشته، کتابي از پژوهشگر ايراني «مرجان حسيني»، درباره‌ي هنرهاي کتاب‌آرايي در قرون چهاردهم تا شانزدهم ميلادي در بغداد، شيراز و تبريز منتشر کرديم و انتشار ديگر ما که در حال چاپ است، پژوهشي درباره‌ي نگارگري است که در آن نمونه‌اي از يک پروژه‌ي نوآورانه بر اساس قواعد سنتي کلاسيک مستندسازي شده است.