ماجراي عجيب صادرات زعفران ايران از افغانستان

* کاربرد زعفران در ايران

زعفران قدمتي طولاني دارد و تاريخچه آن به دوران هخامنشيان بازمي‌گردد. پژوهشگران به شواهدي از کشت زعفران در دامنه‌هاي زاگرس، بويژه در ناحيه الوند اشاره مي‌کنند.

بر اساس يافته‌هاي باستان‌شناسي، قديمي‌ترين اسناد مرتبط با زعفران در ديواره نگاره‌هاي ستون‌هاي هخامنشي يافت شده است که نام اين ادويه را به وضوح نمايش مي‌دهد.

در ايران باستان، زعفران به عنوان رنگي طبيعي و پايدار در هنرهاي مختلفي نظير تذهيب، تحرير و قالي‌بافي به کار مي‌رفته است.

اين ادويه ارزشمند همچنين در نوشتن ادعيه روي پارچه‌هاي مختلف مورد استفاده قرار مي‌گرفته و در خوشنويسي‌هاي بزرگ‌ترين هنرمندان ايراني به عنوان مرکب بادوام به کار مي‌رفته است.

امروز زعفران علاوه بر کاربردهاي غذايي و دارويي، در هنرهايي مانند نقاشي و مجسمه‌سازي نيز استفاده مي‌شود. اين ادويه نه‌تنها به عنوان يک طعم‌دهنده و رنگ‌دهنده طبيعي بلکه به عنوان يک عنصر هنري با ارزش در صنايع مختلف شناخته مي‌شود.

برخي محققان بر اين باورند که زعفران از ايالت ماد ايران نشأت گرفته است، در حالي که ديگران محدوده‌اي وسيع‌تر شامل ايران، آسياي صغير، ترکيه و يونان را به عنوان مبدأ اين ادويه لوکس در نظر
مي‌گيرند.

زعفران واژه‌اي عربي است و نام علمي آن «کروکوس ساتيوس» است که به خانواده زنبقيان تعلق دارد. در منابع تاريخي، واژه «کرکم» به عنوان نام فارسي زعفران ذکر شده است.

همچنين در گذشته استفاده بيش از حد زعفران توسط بانوان باردار مي‌توانست منجر به سقط جنين شود، به همين دليل ايرانيان در نواحي شرق کشور از واژه‌هاي «زه‌پران» و «زاپران» براي اشاره به زعفران استفاده مي‌کردند.

* صادرات زعفران به جهان

صادرات زعفران از سوي ايرانيان باستان به کشورهاي مختلفي نظير چين، روم، يونان و کشورهاي عربي انجام مي‌شد و اين امر به شناخت جهانيان از اين گياه کمک کرد. همچنين ايرانيان در سده‌هاي اول تا چهارم هجري قمري طريقه کاشت زعفران را به مسلمانان در نواحي مديترانه آموزش دادند.

با توجه به اين تاريخچه غني و کاربردهاي فراوان زعفران، اين ادويه همچنان به عنوان يکي از ارزشمندترين و شناخته‌شده‌ترين محصولات ايراني در سطح بين‌المللي مطرح است.

زعفران، اين ادويه گرانبها و خوشبو، نه‌تنها در ايران بلکه در سرتاسر جهان، تاريخي غني و شگفت‌انگيز دارد. يکي از نکات جالب توجه در تاريخ زعفران اين است که ايرانياني که در دوران معاويه به حوالي شام تبعيد شدند، براي نخستين بار در آن منطقه به کشت زعفران پرداختند. اين اقدام، زمينه‌ساز گسترش زراعت زعفران به مناطق ديگري از جمله اندلس، سيسيل و شمال آفريقا شد.

* کاربردهاي زعفران از گذشته تا امروز

در دوران هخامنشيان، توليد زعفران در ايران به اوج خود رسيد و مصرف آن در دربار به اندازه‌اي بود که روزانه به يک کيلوگرم مي‌رسيد. زعفران در آن زمان به‌ عنوان عطري طبيعي براي معطر کردن فضاي کاخ‌ها و مجالس جشن و شادي مورد استفاده قرار مي‌گرفت. در ديوارنگاره‌هاي باستاني تخت جمشيد، تصاويري از بخوردان‌هايي به نمايش درآمده که با زعفران معطر شده‌اند.

علاوه بر اين، زعفران در آشپزي نيز نقش مهمي داشت و براي طعم‌دهي و زيباسازي غذاها، از جمله شيريني‌ها، نان‌ها و کلوچه‌ها به کار مي‌رفت. اين روند ادامه‌دار بود و تا عصر قاجاريه نيز مصرف زعفران به همين شيوه ادامه يافت. در زمان قاجاريه، علاوه بر استفاده‌هاي خوراکي، زعفران در تهيه شربت، شله زرد، مسقطي، بستني و انواع آش‌ها نيز به کار مي‌رفت.

* کاربردهاي دارويي و زيبايي‌شناسي

زعفران همچنين در گذشته داراي مصرف‌هاي دارويي قابل توجهي بود. دانشمندان برجسته‌اي چون ابوعلي سينا و بخارايي از زعفران براي توليد روغن‌ها و ماسک‌هاي زيبايي استفاده مي‌کردند. اين ادويه به عنوان يک عنصر مهم در مواد آرايشي نيز شناخته مي‌شد.

براي درک بهتر جايگاه زعفران در فرهنگ ايراني، مي‌توان به اشعار شاعران بزرگ مانند نظامي و فردوسي اشاره کرد. به عنوان مثال، در شعر «خسرو و شيرين» نظامي آمده است:

ز خار و خاره خالي کن ميانش

معطر کن به مشک و زعفرانش

داريوش هخامنشي نيز از روغني معطر که ترکيبي از روغن آفتاب‌گردان، شراب خرما و زعفران بود، براي خوشبو کردن بدن خود استفاده مي‌کرد.

* چالش‌هاي بازار زعفران

با وجود تاريخچه‌ غني و کاربردهاي بي‌نظير زعفران، بازار اين محصول با چالش‌هايي جدي روبه‌رو است. افزايش رقبا در بازار جهاني زعفران و همچنين بي‌توجهي به دلالان باعث شده است اين بازار در خطر بيفتد. در اين راستا، 5 آبان به عنوان روز ملي زعفران در تقويم کشور ثبت شده است.

زعفران ايراني در کنار ديگر محصولات با ارزش چون خاويار، پسته و فرش، در جهان شهرت دارد و نيازمند توجه بيشتري براي حفظ جايگاه خود در بازار جهاني است. با افزايش آگاهي و تلاش‌هاي مستمر، مي‌توان به حفظ و ارتقاي اين گنجينه گرانبها اميدوار بود.

علي حسيني‌گازار، عضو هيات رئيسه شوراي ملي زعفران درباره وضعيت زعفران در بازار جهاني توضيحاتي ارائه داد. به گفته وي، ايران به عنوان توليدکننده اصلي زعفران در جهان، حدود 85 تا 90 درصد از نياز جهاني اين محصول را تأمين مي‌کند. اين سهم قابل توجه نشان‌دهنده کيفيت بي‌نظير زعفران ايراني و تلاش‌هاي زعفران‌کاران در کشور است.

ادامه دارد