عربستانِ «بن‌سلمان» در روياي اروپاي خاورميانه

عدم دخالت عربستان در وضعيت سوريه و موضع‌گيري نه‌چندان فعال در قبال غزه، در مقايسه با رفتار‌هاي گذشته اين کشور در ديگر بحران‌هاي منطقه‌اي، به عوامل متعددي مربوط مي‌شود که شامل تغييرات استراتژيک، فشار‌هاي داخلي، خارجي و تغيير در اولويت‌هاي سياست خارجي عربستان است. در سال‌هاي اخير، عربستان سعودي به‌ويژه با نگاه و استراتژي محمد بن‌سلمان، وليعهد اين کشور، توجه خود را به اصلاحات داخلي و توسعه اقتصادي از طريق برنامه «چشم‌انداز 2030» معطوف کرده است. اين برنامه شامل تغييرات گسترده در ساختار اقتصادي، اجتماعي و سياسي عربستان است.

از طرفي، چون عربستان مي‌کوشد ثبات داخلي خود را حفظ کند، به دنبال پرهيز از درگيري‌هاي طولاني‌مدت در کشور‌هاي خارجي است. اما اينکه چرا نسبت به تحولات چند روز اخير در سوريه و سقوط بشار اسد و حتي کشتار زنان وکودکان بي‌گناه در غزه سکوت کرده و واکنش خاصي نداشته، به عوامل زيادي ارتباط دارد. از آغاز جنگ يمن در سال 2015 عربستان سعودي به‌شدت درگير بحران يمن و مقابله با حوثي‌ها بود. اين جنگ هزينه‌هاي انساني و مالي زيادي براي عربستان به همراه داشت. البته عربستان هميشه تلاش کرده نفوذش را در برابر ايران حفظ کند و شايد درگيري در بحران‌هاي جديد را باعث تقويت موقعيت ايران در منطقه مي‌داند. عربستان سعودي هميشه نسبت به غزه و گروه‌هاي فلسطيني، به‌ويژه حماس نيز يک سياست پيچيده داشته است.

در‌حالي‌که عربستان به حمايت از حقوق فلسطيني‌ها و ايجاد يک راه‌حل براي دو دولت در سطح ديپلماتيک پرداخته، اما از گذشته روابطش با حماس به دليل نزديکي با ايران محدود بوده است. از طرفي عربستان در دوره‌هاي مختلف تلاش کرده روابط خود را با جنبش فتح در رام‌الله و به‌ويژه مصر نيز تقويت کند که مواضع متفاوتي نسبت به غزه دارند.

در سال‌هاي اخير نيز عربستان روابط خود را با رژيم صهيونيستي به طور غيررسمي شروع کرده، به همين دليل موضع‌گيري خاص و مستقيم نسبت به غزه و درگيري‌هاي فلسطين نداشته تا به روابطش با اين رژيم آسيب نرسد. البته، چون موضوع فلسطين يکي از مسائل مهم بين مسلمانان در جهان عرب است، عربستان به طور مستقيم خود را بي‌تفاوت نشان نمي‌دهد ولي سعي دارد از دخالت مستقيم اجتناب کند. البته عربستان با تغيير استراتژي خود در اين چند سال اخير بيشتر به دنبال همکاري‌هاي اقتصادي و تجاري با قدرت‌هاي بزرگ مانند آمريکا و چين بوده و طبيعي است که بخواهد از دخالت در بحران‌هاي سياسي و نظامي پرهيز کند و، چون اولويت اصلي عربستان حفظ امنيت داخلي و مقابله با نفوذ جمهوري اسلامي ايران در منطقه است، دخالت در سوريه يا غزه مي‌تواند اين اولويت را تحت‌الشعاع قرار دهد. در نهايت، عدم دخالت عربستان در سوريه و موضع‌گيري نه‌چندان فعال در قبال غزه، به ترکيبي از عوامل داخلي و خارجي وابسته است.

اولويت‌هاي داخلي عربستان، به‌ويژه اصلاحات اقتصادي و اجتماعي، تمرکز بر يمن، روابط پيچيده با ايران و اسرائيل و محدوديت‌هاي منابع انساني و نظامي باعث شده عربستان نتواند در بحران‌هاي منطقه‌اي به‌ويژه سوريه و غزه به طور فعال دخالت کند. علاوه‌بر‌اين، تغييرات در روابط بين‌المللي و چالش‌هاي داخلي نيز موجب شده اين کشور بيشتر بر سياست‌هاي کم‌هزينه‌تر و محتاطانه‌تر تمرکز کند.

اما جاي سؤال است که آيا واقعا محمد بن‌سلمان با به‌دست‌آوردن يک فرصت استثنايي براي برگزاري جام جهاني 2030 و معرفي عربستان به عنوان يک مقصد گردشگري، ورزشي و اقتصادي به جهان، طبق ادعاي خودش مي‌تواند با دوري و پرهيز از درگيري و تنش‌هاي منطقه‌اي، اروپاي جديدي را در خاورميانه بسازد و همان‌طورکه در سخنراني سال 2018 مدعي شده بود، يک عربستان متفاوت آن هم در عرض پنج سال به دنيا نشان بدهد؟