زخم فرونشست زمين بر پيکر اقتصاد ايران

با اين همه، يکي از مسائلي که همگان بايد به آن توجه داشته باشند اين است که اقتصاد، صرفا با کارآمدي در حوزه معادلات اقتصادي به نقطه بهبود نمي رسد و تحت تاثير ديگر مولفه ها نيز است. در اين ميان، يکي از موضوعاتي که از اثرگذاري مستقيم بر شاخص هاي اقتصادي برخوردار مي باشد، موضوعات زيست محيطي است. اين روزها شاهد انتشار يک آمار قابل تامل درباره بحران فرونشست زمين در ايران بوده ايم که در نوع خود مي تواند ايجادکننده چالش هاي گسترده اي در آينده اي نه چندان دور براي کشورمان باشد.

 گزارش ها حاکي از اين هستند که نرخ فرونشست زمين در جهان سالانه 5 سانتي‌متر است. در حالي که اين رقم براي تهران در سال گذشته 20سانتي متر بوده و اکنون با جهشي 1/5 برابري به 31 سانتي‌متر(سالانه) رسيده است. شواهد نشان مي دهند که جنوب شرق تهران ميزبان بيشترين ميزان فرونشست زمين است. نرخ فرونشست زمين در استان هاي کرمان و البرز به مراتب بالاتر از تهران است و گزارش‌ها نشان مي دهند که سالانه به ترتيب 40 و 35 سانتي متر است. آمارهاي حاکي از اين هستند که استان هاي تهران، اصفهان، البرز و کرمان، در کانون فرونشست زمين در ايران قرار دارند. نکته قابل تامل اينکه اين استان ها چيزي در حدود40 درصد از کل جمعيت ايران را در خود جاي داده اند.

تقريبا اغلب صاحب‌نظران معتقدند که محرک اصلي فرونشست زمين، کاهش سطح آب هاي زيرميني است. با اين همه، پديده فرونشست زمين، در نوع خود با 4 آسيب جدي براي اقتصاد ايران همراه است که توجه به آن ها از اهميت راهبردي برخوردار است.

1: آسيب به ساختمان ها و زيرساخت هاي کشور

فرونشست زمين مي‌تواند خسارت‌هاي جدي به زيرساخت‌ها وارد کند. اين پديده باعث ايجاد شکاف‌ و ترک در ساختمان‌ها، خيابان ها و پل‌ها مي‌شود. در برخي مناطق شهري، اين آسيب‌ها نه تنها منجر به خطر افتادن ايمني شهروندان مي شود، بلکه هزينه‌هاي زياد براي تعمير و نگهداري را نيز به همراه دارد. کافي است توجه داشته باشيم برخي گزارش ها حاکي از اين هستند که در تهران، فرونشست زمين تا عمق 2 متر در بعضي مناطق گزارش شده است.

2: تضعيف کشاورزي و کاهش حاصلخيزي خاک

فرونشست زمين به طور مستقيم بر کشاورزي تاثير مي‌گذارد. نشست زمين‌ باعث کاهش حاصلخيزي خاک و کاهش کيفيت و کميت توليدات کشاورزي مي‌شود. اين وضعيت به کشاورزان فشار وارد کرده و هزينه‌هاي توليد را افزايش مي‌دهد. ترکيب اين موضوع با بحران کم آبي، مي تواند شدت خسارت ها به بخش کشاورزي ايران را تشديد کند. نکته قابل تامل اينکه همانطور که پيشتر هم گفته شد، بحران کم آبي و استفاده بي رويه از منابع آب زيرزميني، بيش از پيش بحران فرونشست زمين در ايران را جدي
مي کند.

مطابق گزارش‌هاي وزارت جهاد کشاورزي ايران، در مناطق متاثر از فرونشست، ميزان توليد محصولات کشاورزي تا 30 درصد کاهش يافته است. تنها در دشت مرودشت استان فارس، فرونشست زمين منجر به کاهش 40 درصدي سطح توليد محصولات کشاورزي و خشک شدن چاه‌هاي آبياري شده است.

3: اثرگذاري منفي بر محيط زيست و تنوع زيستي

فرونشست زمين علاوه بر آسيب به زمين‌هاي کشاورزي، مي‌تواند اثرات مخربي بر اکوسيستم‌هاي طبيعي بگذارد. تغييرات در سطح آب‌هاي زيرزميني و کاهش منابع آبي مي‌تواند منجر به خشک شدن تالاب‌ها، رودخانه‌ها و ديگر زيستگاه‌هاي طبيعي شود و تهديدي جدي براي تنوع زيستي باشد. به عنوان مثال در تالاب هامون، به دليل کاهش سطح آب و فرونشست زمين، زيستگاه‌هاي طبيعي تخريب شده و 50 درصد از تالاب‌هاي ايران در دهه‌هاي اخير به دليل اين پديده دچار آسيب‌هاي جدي شده‌اند. اين وضعيت تهديدي براي گونه‌هاي جانوري و گياهي در اين مناطق است. اين شرايط نه فقط در حوزه زيست محيطي، بلکه براي عرصه اقتصادي کشور و مثلا حوزه اي نظير صنعت گردشگري هم حامل تبعات منفي است. در عين حال، اوج گيري چالش هاي زيست محيطي، با طيف متنوعي از خسارت هاي اقتصادي و انساني در ديگر حوزه ها نيز همراه است.

4: ايجاد خطرات جاني براي انسان ها

فرونشست زمين مي‌تواند به طور مستقيم تهديدي براي جان انسان‌ها باشد. نشست شديد زمين‌ مي‌تواند باعث تخريب ساختمان‌ها و ايجاد شکاف‌هاي خطرناک در سطح زمين شود که به ويژه در مناطق پرجمعيت ممکن است منجر به حوادث و حتي تلفات انساني شود. از ياد نبريم که 40 درصد از جمعيت ايران اکنون به نحوي جدي با پديده فرونشست زمين و تبعات منفي آن دست به گريبان هستند. طبق گزارش‌هاي سازمان مديريت بحران ايران، در سال‌هاي اخير، بيش از 500 نفر به دليل فرونشست زمين در مناطق مختلف کشور جان خود را از دست داده‌اند.  چالشي که در صورت برخورد منفعلانه با اصلِ مشکل، در سال هاي آتي مي تواند تشديد شود و مشکلات بيشتري را براي شهروندان ايجاد کند.

تشديد بحران فرونشست زمين، مي تواند روند مهاجرت دسته جمعي از برخي مناطق را تشويق کند و اين مساله به خوديِ خود از منظر اقتصادي، براي ايران چالش هاي جدي را ايجاد مي کند. بگذريم که جابجايي مي تواند صرفا هم محدود به انسان ها نباشد و خيلي از صنايع و فعاليتهاي اقتصادي نيز مجبور به جابجايي و يا تعطيلي شوند.

* سعيده اسکندري