رياض و واشنگتن در آستانه توافقي بزرگ

به گزارش ايسنا، اظهارات «داگ بورگوم» وزير کشور آمريکا درباره مذاکرات هسته‌اي با عربستان سعودي بازتاب گسترده‌اي برانگيخت، به‌ويژه آن‌که هم‌زمان با آماده‌سازي‌ها براي سفر «محمد بن سلمان» وليعهد سعودي به واشنگتن مطرح شد.

بورگوم در ويدئويي منتشرشده از سخنراني‌اش در نشست «گفت‌وگوي منامه 2025» در بحرين توضيح داد که گفت‌وگو با رياض همچنان ادامه دارد و پيش‌بيني کرد تا زمان اين سفر - که براي هجدهم نوامبر برنامه‌ريزي شده- «فعاليت‌هاي زيادي» در جريان باشد.

او همچنين ابراز خوش‌بيني کرد که «اعلان‌هاي بزرگ» و حتي امکان امضاي توافقي در ديدار وليعهد سعودي با «دونالد ترامپ» رئيس‌جمهور آمريکا پس از آن دور از گفت‌وگوها انجام شود.

اين موج از واکنش‌ها پس از آن برانگيخته شد که پيش‌تر اعلام شده بود عربستان سعودي و پاکستان توافقي براي دفاع مشترک امضا کرده‌اند؛ اقدامي که گمانه‌زني‌هايي درباره احتمال انتقال فناوري هسته‌اي از اسلام‌آباد به رياض را افزايش داد.

بر اساس گزارش خبرگزاري رسمي عربستان (واس)، اين توافق با هدف گسترش همکاري‌هاي دفاعي ميان دو کشور و تقويت بازدارندگي مشترک در برابر هرگونه تجاوز منعقد شده است، به‌گونه‌اي که هر حمله به يک طرف به‌منزل حمله به هر دو کشور تلقي مي‌شود. اين توافق، به گزارش واس، بر پايه شراکت تاريخيِ هشت‌دهه‌اي و پيوندهاي برادري، همبستگي اسلامي و منافع راهبردي مشترک ميان دو طرف استوار است.

«محمد بن سلمان»، وليعهد عربستان سعودي در حال آماده شدن براي اولين سفر خود به ايالات متحده در هفت سال گذشته است. به گفته کارشناساني که نيويورک تايمز به آنها استناد کرده است، برقراري روابط بين اسرائيل و کشورش فرآيندي خواهد بود که سال‌ها، نه ماه‌ها، طول خواهد
کشيد.

اين سفر براي اواسط ماه جاري برنامه‌ريزي شده است و از جمله موارد دستور کار آن، امضاي يک توافقنامه دفاعي مشترک توسط عربستان سعودي و ايالات متحده است، مشابه تضمين امنيتي بي‌سابقه‌اي که ترامپ پس از حمله ناکام اسرائيل به دوحه به قطر ارائه داد.

به گفته يک منبع آمريکايي و منبع ديگري که در آماده‌سازي اين سفر دخيل است، عربستان سعودي همچنين مي‌خواهد جت‌هاي جنگنده رادارگريز F-35 را براي نيروي هوايي خود به دست آورد و مشتاق است به سرعت مذاکرات براي توافقي را آغاز کند که به اين کشور اجازه دسترسي به فناوري ايالات متحده براي توسعه برنامه هسته‌اي غيرنظامي خود را مي‌دهد.

دستيابي به يک توافقنامه هسته‌اي و يک توافقنامه دفاعي - حتي اگر همانطور که بن سلمان در ابتدا به دنبال آن بود، توسط کنگره تصويب نشوند - براي او يک موفقيت بزرگ محسوب مي‌شود.

دولت بايدن مذاکراتي با وليعهد عربستان سعودي در مورد اين توافقات داشته است، اما اصرار داشته است که سعودي‌ها در عوض روابط خود را با اسرائيل عادي‌سازي کنند. اين مذاکرات با شروع حمله اسرائيل به نوار غزه بيش از دو سال پيش متوقف شد. ترامپ دو هفته پيش در مصاحبه‌اي با مجله تايم اظهار داشت که معتقد است به توافقي که بر اساس آن عربستان سعودي روابط ديپلماتيک با اسرائيل برقرار کند، «بسيار نزديک» است و تخمين زد که اين اتفاق قبل از پايان سال رخ خواهد داد.

او در مصاحبه ديگري در ماه گذشته با فاکس بيزينس گفت: آنها نمي‌توانند اين کار را در جنگ انجام دهند.

او افزود که اکنون اين اتفاق در طول آتش‌بس رخ خواهد داد.

اما «علي شهابي»، مفسر سعودي نزديک به رهبري سعوديي گفت که برقراري روابط رسمي با اسرائيل تا پايان سال «عملاً غيرممکن به نظر مي‌رسد، مگر اينکه تغيير معجزه‌آسايي در داخل اسرائيل رخ دهد».

او افزود که بن سلمان معتقد است که عادي‌سازي روابط در صورتي امکان‌پذير است که اسرائيل «گامي به سوي تشکيل يک کشور فلسطيني بردارد، گامي که قابل بازگشت نباشد».

او گفت که توافق عربستان و اسرائيل آخرين اهرم فشار عمده‌اي است که يک کشور عربي در قبال اسرائيل در زمينه فلسطين باقي گذاشته است.

وي افزود: «پادشاهي مي‌خواهد از اين اهرم فشار براي حل دائمي مشکل، با هدف دستيابي به ثبات منطقه‌اي، استفاده کند.»

چالش‌هاي مرتبط با توافق هسته‌اي سعودي ـ آمريکايي

با آن‌که در اعلام رسمي، توافق هسته‌اي ميان عربستان سعودي و ايالات متحده پروژه‌اي با ماهيت صلح‌آميز توصيف شده است، اين طرح با مجموعه‌اي از چالش‌هاي سياسي، فني و امنيتي روبه‌روست که مي‌تواند اجراي آن را با مانع يا مسيرش را در آينده دچار تغيير کند.

نخستين چالش به مسئله غني‌سازي اورانيوم و بازفرآوري سوخت هسته‌اي مربوط مي‌شود؛ زيرا هنوز تکليف اجازه انجام اين فعاليت‌ها در خاک عربستان روشن نشده است. واشنگتن معتقد است غني‌سازي داخلي مي‌تواند راه را براي استفاده‌هاي غيرصلح‌آميز از فناوري هسته‌اي بگشايد، در حالي‌که رياض آن را حقي حاکميتي مي‌داند که با هدفش در دستيابي به خودکفايي انرژي هسته‌اي سازگار است.

چالش دوم مربوط به پادمان‌ها و نظارت‌هاي بين‌المللي است. همکاري هسته‌اي بين دو طرف مستلزم رعايت دقيق استانداردهاي آژانس بين‌المللي انرژي اتمي (IAEA) و امضاي پروتکل‌هاي اضافي است که امکان بازرسي‌هاي جامع را فراهم مي‌کند و شفافيت کامل را در تمام مراحل پروژه تضمين مي‌کند. برخي از طرفين نگرانند که هرگونه سهل‌انگاري در اجراي اين کنترل‌ها مي‌تواند در آينده ترديدهايي را در مورد اهداف برنامه هسته‌اي ايجاد کند.

در سوي ديگر، نگراني‌هاي منطقه‌اي و جهاني درباره آن وجود دارد که همکاري هسته‌اي ميان عربستان سعودي و ايالات متحده مي‌تواند به آغاز رقابت تسليحات هسته‌اي در خاورميانه دامن بزند، به‌ويژه با توجه به تداوم تنش‌ها با ايران و تلاش برخي کشورهاي منطقه براي توسعه برنامه‌هاي مشابه. اين دغدغه‌ها موجب شده است پرونده هسته‌اي عربستان به موضوعي حساس در محاسبات امنيتي ايالات متحده و متحدانش بدل شود.