روابط رو به رشد اعراب خليج فارس و طالبان افغانستان

به گزارش تابناک، انديشکده آمريکايي استيمسون در تحليلي به روابط اعراب خليج فارس و طالبان افغانستان پرداخته که در ادامه آمده است.

عادي سازي روابط کشور‌هاي شوراي همکاري خليج فارس و طالبان نشان‌دهنده‌ي علاقه خليج فارس به ديدن ثبات در افغانستان است.

از زمان تصرف قدرت توسط طالبان بر تمام افغانستان در اوت 2021، حاکمان اين کشور تلاش کرده‌اند تا با اعمال کنترل قاطع بر نهاد‌هاي دولتي و افزايش تعامل با همسايگان و قدرت‌هاي خارجي، تسلط خود را مستحکم کنند.

اين سياست تا حدي موفقيت‌آميز بوده است. اگرچه طالبان هنوز از سوي سازمان ملل و بسياري از کشور‌هاي عضو آن به‌عنوان دولت قانوني افغانستان شناخته نمي‌شوند، چندين کشور در آسياي مرکزي و خاورميانه و همچنين ترکيه، ژاپن، هند، روسيه و چين حضور ديپلماتيک خود را در کابل از سر گرفته‌اند. علاوه بر اين، طالبان کنترل تعداد بيشتري از سفارت‌خانه‌هاي افغانستان را در اختيار گرفته‌اند و کارکنان منصوب شده توسط دولت‌هاي مورد حمايت ايالات متحده را جايگزين کرده‌اند.

عربستان سعودي و امارات متحده عربي، به همراه پاکستان، تنها کشور‌هايي بودند که دولت اول طالبان را از سال 1996 تا 2001 به رسميت شناختند. به طور کلي، کشور‌هاي شوراي همکاري خليج فارس (GCC) در اعطاي رسميت سياسي کامل به نسخه دوم حکومت طالبان محتاطانه عمل مي‌کنند، به ويژه با توجه به واکنش‌هايي که پس از حملات تروريستي 11 سپتامبر 2001، که توسط اعضاي القاعده و با پناه‌دادن طالبان در افغانستان برنامه‌ريزي شده بود، صورت گرفت. در عين حال، کشور‌هاي عضو شوراي همکاري خليج فارس در تلاشند تا با طالبان گفت‌و‌گو کنند و خود را از تلاش‌هاي غربي براي انزواي رژيم دور نگه دارند.

قطر يکي از تأثيرگذارترين بازيگران در اين زمينه بوده است. از سال 2013، دوحه ميزبان دفتر سياسي طالبان بوده و به اين گروه فضايي امن براي مذاکره با جامعه بين‌المللي فراهم کرده است، از جمله توافقنامه 2020 ميان ايالات متحده و طالبان که زمينه‌ساز خروج ايالات متحده بود و قطر نيز در تسهيل آن نقش داشت.

اخيراً، قطر ميانجي‌گري کرده است تا سه آمريکايي که توسط طالبان پس از خروج ايالات متحده بازداشت شده بودند، آزاد شوند. با اين حال، توانايي قطر در تأثيرگذاري بر رفتار طالبان محدود است، همان‌طور که از ناکامي گفت‌و‌گو‌هاي آشتي درون افغان در سال‌هاي 2020-2021 مشهود است.

پس از بازگشت طالبان به قدرت، دوحه به تعامل خود با مقامات ارشد طالبان ادامه داد، همانطور که در ديداري گزارش شده بين محمد بن عبدالرحمن آل ثاني، نخست‌وزير و وزير خارجه قطر، و هبت‌الله آخُندزاده، رهبر عالي‌رتبه طالبان در مه 2023 مشهود است. با اين حال، طالبان همچنين تلاش کرده است تا وابستگي خود به قطر را کاهش دهد و روابط خود را با ديگر اعضاي شوراي همکاري خليج فارس، مانند امارات متحده عربي، تقويت کند.

در تاريخ 21 ژانويه 2025، محمد بن زايد آل نهيان، رئيس امارات متحده عربي (MBZ)، با سراج‌الدين حقاني، يکي از رهبران ارشد طالبان و وزير کشور اين گروه، در ابوظبي ديدار کرد که اين دومين ديدار آنها در طي هفت ماه بود. طبق گزارش خبرگزاري دولتي امارات، همکاري دوجانبه و تلاش‌ها براي ترويج بازسازي و ثبات در افغانستان در رأس دستور کار قرار داشت. عبدالحق وثيق، رئيس دستگاه اطلاعاتي طالبان، نيز در اين ديدار حضور داشت که نشان‌دهنده اين است که مسائل امنيتي نيز مورد بحث قرار گرفته‌اند.

پس از تصرف طالبان، امارات متحده عربي هدف خود را تقويت اشتراک‌گذاري اطلاعات و همکاري در مبارزه با تروريسم با رژيم جديد قرار داده است، همانطور که در ديدار قبلي محمد بن زايد آل نهيان (MBZ) و ملا يعقوب، وزير دفاع سرپرست طالبان در ابوظبي در سال 2022 نيز مورد تأکيد قرار گرفت.

براي امارات، جلوگيري از تبديل افغانستان به پناهگاهي امن براي گروه‌هاي تروريستي اسلام‌گرا، يک اولويت امنيتي مهم است، در حالي که طالبان مصمم به ريشه‌کن کردن داعش خراسان (IS-K) هستند که از طريق تاکتيک‌هاي شورشي عليه حاکميت طالبان
مي‌جنگد.

ديدار محمد بن زايد و حقاني در ژانويه پس از مذاکرات سطح بالا بين عبدالله بن زايد، وزير خارجه امارات و همتاي طالبان او، اميرخان متقي در اوايل ژانويه 2025 برگزار شد. آنها توافق کردند که روابط خود را با ارتقاء نمايندگي ديپلماتيک افغانستان در دبي به کنسولگري و ايجاد يک کميته مشترک براي تسهيل صدور ويزا براي افغان‌هاي مقيم امارات، تقويت کنند.

بحث‌ها همچنين بر تقويت همکاري‌هاي تجاري متمرکز بود، با توافقي براي افزايش همکاري در بخش بانکي. امارات همچنين متعهد شد که يک مرکز لجستيکي راه‌اندازي کند تا صادرات افغانستان را افزايش دهد و از حمايت فني براي آموزش هوانوردي نيز برخوردار شود. ابوظبي همچنين وعده داده است که در سال جاري 400 ميليون دلار کمک‌هاي انساني به افغانستان ارائه دهد.

تخصص امارات در صنعت هوانوردي نقش اساسي در برقراري روابط تجاري و تسهيل تماس‌هاي مردمي ايفا کرده است. به عنوان مثال، در سال 2022، شرکت خدمات هواپيمايي دولتي امارات GAAC Solutions قراردادي ده‌ساله براي مديريت خدمات زميني و امنيتي در فرودگاه‌هاي کابل، قندهار و هرات امضا کرد. علاوه بر اين، شرکت هواپيمايي ارزان‌قيمت مستقر در امارات FlyDubai اولين شرکت هواپيمايي بين‌المللي بود که پس از روي کار آمدن طالبان، پرواز‌هاي خود را به فرودگاه بين‌المللي کابل از سر گرفت و به طور ميانگين دو پرواز در روز انجام داد.

در حالي که امارات خدمات کنسولي خود را در سفارت افغانستان در نوامبر 2021 از سر گرفت، اين کشور در به رسميت شناختن کارکنان کنسولي منصوب طالبان ترديد داشت. اين وضعيت سال گذشته تغيير کرد با تصميم امارات براي پذيرفتن بدرالدين حقاني به عنوان سفير، که امارات را به دومين کشور پس از چين تبديل کرد که يک نماينده طالبان را به رسميت مي‌شناسد.

در حالي که قبلاً در حاشيه ديپلماسي شوراي همکاري خليج فارس و طالبان قرار داشت، عمان در ميانه سپتامبر 2024 سفارت افغانستان در مسقط را به ديپلمات‌هاي منصوب طالبان تحويل داد.

به‌تازگي، در تاريخ 10 مارس 2025، اميرخان متقي، وزير امور خارجه سرپرست افغانستان، با سيد بدر البوسعيدي، وزير امور خارجه عمان در مسقط ديدار کرد که اين اولين بازديد رسمي يک مقام ارشد طالبان از عمان پس از تصرف گروه بود. دو رهبر در اين ديدار درباره مسائل تجارت و سرمايه‌گذاري، امنيت غذايي و آموزش و تربيت بحث کردند. عمان همچنين آمادگي خود را براي کمک به طالبان در کاهش انزواي ديپلماتيک کشور تأييد کرد.

در مقايسه با ديگر کشور‌هاي مروج سلطنتي خليج فارس، تأثير مالي عمان محدود است، که اين امر توانايي اين کشور را در مشارکت در طرح‌هاي بازسازي و توسعه در افغانستان محدود مي‌کند. با اين حال، به دليل سياست خارجي بي‌طرفانه طولاني‌مدت خود و شهرت به عنوان ميانجي‌گري محتاط در منطقه، مسقط روابط ديپلماتيک دوستانه‌اي با طيف وسيعي از قدرت‌ها از هر دو بخش غرب و جنوب جهاني حفظ کرده است که مي‌تواند براي طالبان مفيد باشد. به عنوان مثال، در حالي که دولت ترامپ خواستار بازگشت تجهيزات نظامي ايالات متحده که در جريان تخليه سريع از افغانستان به جا مانده، عمان مي‌تواند نقش ميانجي را ايفا کند.

عمان همچنين پس از حمله تروريستي نادر به يک مسجد شيعه در مسقط در ژوئيه 2024، که توسط اتباع عماني وابسته به دولت اسلامي (IS) انجام شد، به دنبال تقويت همکاري‌ها در زمينه مقابله با تروريسم با طالبان است.

عربستان سعودي که به‌طور تاريخي يک بازيگر ديپلماتيک قدرتمند در افغانستان بوده است، نسبت به همسايگان شوراي همکاري خليج فارس در تعامل با طالبان سطح کمتري از ارتباطات را حفظ کرده است. ديدار‌هاي مهم ميان رهبري عربستان و طالبان عمدتاً در فصل حج صورت گرفته است، از جمله ديدار محمد بن سلمان وليعهد با ملا يعقوب در ژوئن 2023 و با حقاني در ژوئيه 2024.

عربستان سعودي که ميزبان بانک توسعه اسلامي و سازمان همکاري اسلامي است، از برنامه‌هايي حمايت کرده که هدف آنها کمک به جمعيت آسيب‌ديده افغان و تقويت روابط خود با رژيم طالبان از طريق مرکز کمک‌هاي انساني و امدادي سلمان است.

بازگشت فيصل طلق البقمي، سفير عربستان سعودي در افغانستان، به کابل در ژوئيه 2024 به عنوان کانال اصلي ارتباط با رژيم طالبان انجام شد. بقمي با عبدالسلام حنفي، معاون نخست‌وزير سرپرست طالبان و همچنين مولوي اميرخان متقي، وزير امور خارجه ديدار کرده است. سفارت عربستان در کابل در دسامبر 2024 خدمات کنسولي خود را از سر گرفت.

به‌تازگي، سفير سعودي گفت‌و‌گو‌هايي با متقي برگزار کرد تا درباره افزايش سهميه‌هاي عمره و حج براي زائران افغان بحث کنند. علاوه بر اين، عبدالحکيم شرعي، وزير عدليه طالبان، در يک کنفرانس دو روزه در مکه در مورد گفت‌وگوي ديني درون اسلامي شرکت کرد.

با وجود تلاش‌هاي طالبان براي تنوع بخشيدن به ميانجي‌ها، قطر همچنان محل ترجيحي اين گروه براي مقابله با انزواي ديپلماتيک باقي مانده است. به رسميت شناختن سهيل شاهين به عنوان نماينده ديپلماتيک طالبان توسط دوحه، اين روند را تاييد مي‌کند، همانطور که توافق تبادل زندانيان بين ايالات متحده و طالبان که توسط قطر در ژانويه 2025 ميانجي‌گري شد و همچنين آزادي يک مکانيک هواپيمايي دلتا ايرلاينز در مارس 2025 اين روند را نشان مي‌دهد. با اين حال، در حالي که طالبان در يک نشست تحت حمايت سازمان ملل در دوحه در ژوئن 2024 شرکت کردند، تصميم اين گروه براي مشروط کردن مشارکت خود به غياب نمايندگان جامعه مدني افغان، محدوديت‌هاي نفوذ دوحه را برجسته کرد.

طالبان يک گروه يکپارچه نيست و شکاف‌هايي ميان جناح‌هاي مختلف آن وجود دارد. برخي از رهبران ارشد اين گروه به طور فزاينده‌اي در ابراز مخالفت با تمرکز قدرت جناح تحت رهبري آخُندزاده و سياست‌هاي سختگيرانه آن در خصوص حقوق زنان، بي‌پروا شده‌اند.

صدا‌هاي برجسته مخالف در درون گروه به نظر مي‌رسد که در چند ماه گذشته مدت‌هاي طولاني در کشور‌هاي خليج فارس اقامت داشته‌اند، احتمالاً براي مدتي افغانستان را ترک کرده‌اند تا فشار‌ها کاهش يابد. اگرچه مقامات طالبان تقسيمات سياسي را کم‌اهميت نشان داده و اين سفر‌هاي خارجي را به دلايل پزشکي يا ديپلماتيک نسبت داده‌اند، اما اين سفر‌ها برخي از نارضايتي‌هاي دروني گروه را نشان مي‌دهند.

به‌طور کلي، به‌طور غيررسمي روابط ميان کشور‌هاي شوراي همکاري خليج فارس و طالبان به‌نحو قابل توجهي به‌سمت عادي‌سازي پيش رفته است که اين امر نشان‌دهنده تمايل خليج فارس به تثبيت وضعيت افغانستان است. به نظر مي‌رسد مقامات اميدوارند که اعضاي عمل‌گراي طالبان بتوانند نقش تعيين‌کننده‌اي در ادغام اين کشور در جامعه بين‌المللي، توسعه بخش خصوصي افغانستان و کاهش سياست‌هاي اجتماعي سرکوبگر ايفا کنند.