رشد کند حفاري در صنعت نفت

به گزارش تابناک؛  بر اساس گزارش‌هاي رسمي، متوسط حفاري روزانه هر دکل در ايران تنها 25 تا 30 متر است؛ در حالي که نرخ عراق 50 تا 60 متر و در برخي کشور‌ها بيش از 100 متر در روز است. اين اختلاف، ايران را در زمره توليدکنندگان با فناوري پايين قرار داده است.

در حالي که ايران بزرگ‌ترين ذخاير اثبات‌شده نفت جهان را در اختيار دارد (158 ميليارد بشکه)، سرعت حفاري چاه‌هاي نفتي کشور به کمتر از نصف ميانگين جهاني رسيده و اين عقب‌ماندگي، توليد روزانه نفت را در معرض سقوط آزاد قرار داده است.

اين در حالي است که:

- ايالات متحده 180 تا 250 متر در روز

- عربستان سعودي: 90 تا 130 متر در روز

- امارات متحده عربي: 80 تا 110 متر در روز

- عراق: 65 تا 75 متر در روز

- ايران:25 تا 30 متر

به عبارت ديگر، يک دکل آمريکايي کاري را که دکل ايراني در دو ماه انجام مي‌دهد، گاهي در کمتر از 10 روز به پايان مي‌رساند. به زبان آمار و ادبيات فني، ميانگين جهاني زمان غيرعملياتي يک دکل (NPT) حدود 20 درصد است، اما در ايران اين رقم به 45 تا 55 درصد مي‌رسد. يعني خواب دکل دقيقا نيمي از فعاليت يک دکل را در يک پروژه شامل مي شود.

نمونه بارز: چاه شماره 48 ميدان آزادگان جنوبي که قرار بود 90 روزه حفاري شود، به دليل خرابي تجهيزات و کمبود قطعه 187 روز طول کشيد و بيش از 22 ميليون دلار هزينه اضافي روي دست صنعت نفت گذاشت.

ضريب برداشت؛ 80 درصد نفت زير زمين مي‌ماند

عقب ماندن فناوري يک مشکل وچالش ديگري هم رقم ميزند و آن عدم دستيابي به نفت زير زمين است. اسم فني اين موضوع ضريب برداشت نهايي نفت است که در ايران هم‌اکنون بين 19 تا 22 درصد است؛ يعني از هر 100 بشکه نفت کشف‌شده تنها 20 بشکه قابل استخراج است. در بسياري از ميدان‌ها که به زور به ده درصد برسد مانند غرب کارون. اما در مقايسه بايد بدانيم که اين نرخ براي عربستان سعودي: 52 درصد براي نروژ: 55 درصد است. اين يعني مقاديري قابل توجهي از نفت وگاز ايران در زير زمين ميماند بخاطر اينکه فناوري‌هاي به روز حفاري در صنعت نفت ما بيگانه و ناشناخته
است.

خسارت سالانه؛ 6 تا 7 ميليارد دلار فقط در حفاري براورد ميشود. کارشناسان تخمين مي‌زنند تحريم‌ها و کمبود فناوري نوين حفاري، سالانه حداقل 6 تا 7 ميليارد دلار خسارت مستقيم به بخش حفاري وارد مي‌کند. تحريم‌ها دسترسي ايران به بيش از 70 درصد فناوري‌هاي مدرن حفاري را مسدود کرده‌اند و بسياري از دکل‌ها همچنان مربوط به دهه 1980 هستند و فاقد تجهيزات پيشرفته مانند مته‌هاي PDC و سنسور‌هاي لحظه‌اي هستند.

رقبا چگونه سبقت گرفتند؟

- عربستان در يک دهه گذشته بيش از 130 ميليارد دلار در بالادست نفت و گاز سرمايه‌گذاري کرده است.

- امارات تا سال 2027 ظرفيت توليد خود را به 5 ميليون بشکه در روز مي‌رساند.

-عراق تا پايان سال 2025 به توليد 5.7 ميليون بشکه در روز خواهد رسيد و رسماً از ايران پيشي مي‌گيرد.

شرکت ملي حفاري ايران اعلام کرده تا پايان سال 1405 تعداد دکل‌هاي سنگين (بالاي 2000 اسب‌بخار) را دو برابر مي‌کند و قرارداد تأمين 5 دکل 3000 اسب‌بخاري جديد با شرکت چيني CNPC امضا شده است.

همچنين پروژه حفاري هوشمند در لايه نفتي پارس جنوبي آغاز شده که انتظار مي‌رود نرخ نفوذ را از 28 متر به حدود 45 متر در روز برساند.

نرخ پايين حفاري نفت در ايران؛ عقب‌ماندگي پرهزينه در رقابت منطقه‌

افت فشار چاه‌ها سالانه بين 200 تا 300 هزار بشکه از توليد ايران مي‌کاهد. ضريب برداشت نفت ايران تنها 20 درصد است؛ در حالي که اين شاخص در عربستان به 55 درصد مي‌رسد. هر متر حفاري کمتر، معادل 10 هزار دلار زيان بالقوه است. ادامه اين روند تا سال 2030 مي‌تواند ايران را از 200 ميليارد دلار فرصت صادراتي محروم کند و جايگاه چهارمي اوپک را به خطر اندازد. اين در حالي است که ايران در دهه 1970 پيشرو منطقه بود و خدمات حفاري به همسايگان ارائه مي‌کرد؛ امروز، اما عربستان و امارات با فناوري‌هاي ديجيتال پيشتاز شده‌اند.

چشم‌انداز و اميد‌ها

با وجود اين عقب‌ماندگي، شرکت ملي حفاري ايران توانسته 60 درصد تجهيزات را بومي‌سازي کند و توليد مته‌هاي PDC داخلي را آغاز نمايد. همکاري با روسيه و چين نيز بخشي از دکل‌هاي جديد را تأمين کرده و احتمال افزايش 30 درصدي نرخ حفاري را به همراه دارد. برنامه مدرن‌سازي دکل‌ها نيازمند سرمايه‌گذاري حدود يک ميليارد دلار تا سال 2026 است.

اما بايد توجه داشت، ايران با داشتن 15 درصد ذخاير نفت جهان، تنها 4 درصد از حفاري منطقه را انجام مي‌دهد. اين عقب‌ماندگي نه‌تنها اقتصادي، بلکه انساني و زيست‌محيطي است. اگر صنعت حفاري ايران به فناوري‌هاي جهاني متصل نشود، هر روز تأخير به معناي هزاران بشکه نفتي است که در دل زمين مدفون مي‌ماند و فرصت‌هاي اقتصادي کشور را از بين مي‌برد. بر اساس آخرين داده‌هاي معتبر از منابع بين‌المللي مانند اداره اطلاعات انرژي آمريکا (EIA) و گزارش‌هاي اوپک تا اکتبر 2025، ايران چهارمين توليدکننده بزرگ نفت خام در ميان کشور‌هاي عضو اوپک است. اين رتبه‌بندي بر پايه توليد متوسط روزانه نفت خام (بدون احتساب ميعانات گازي) محاسبه مي‌شود و ايران را پشت سر عربستان سعودي، عراق و امارات متحده عربي قرار مي‌دهد. اين رتبه تا پيش از اين براي ايران دوم بود. تحريم‌ها و عدم توجه به رشد بالادست نفت وگاز ما را رتبه چهارم رساند و اين چالش پيش روي ماست که پايين‌تر هم ميرويم. هر روز تأخير در افزايش سرعت و کارايي حفاري، معادل از دست دادن 55 تا 65 ميليون دلار درآمد نفتي است که به جاي خزانه ايران، به حساب عربستان، امارات و عراق واريز مي‌شود.

* فرزين سوادکوهي