حقايق شوکه‌کننده درباره موبايل‌هاي کره‌شمالي

به گزارش تابناک به نقل از زوميت؛ قابليتي در گوشي‌هاي قاچاق‌شده از کره‌شمالي وجود دارد که به‌صورت تصادفي از صفحه کاربر عکس مي‌گيرد و هيچ راهي براي پاک کردنش نداريد.

تصور کنيد گوشي هوشمندي در دست داريد که حتي نمي‌توانيد نام کشور همسايه را در آن تايپ کنيد؛ گالري تصاويرتان هم پر از اسکرين‌شات‌هايي است که خود گوشي، مخفيانه از کار‌هاي شما گرفته و هيچ راهي براي پاک کردنشان نداريد. واي‌فاي فقط يک دکمه‌ي دکوري است و براي فعال‌سازي يک برنامه ساده بايد گوشي را حضوري به يک فروشگاه دولتي ببريد.

اين واقعيت روزمره شهروندان کره‌شمالي است.

چند وقت پيش در اتفاقي نادر، دو گوشي قاچاق‌شده از کره شمالي به دست MrWhosetheboss، يوتيوبر معروف رسيد تا سر از کار فناوري يکي از منزوي‌ترين کشور‌هاي جهان در آورد: يکي مدل اقتصادي و ديگري پرچم‌داري گران‌قيمت که نامش کپي ناشيانه‌اي از سامسونگ است و باوجود ظاهر مدرن، باطني قديمي و امنيتي دارد.

با ما همراه شويد تا ويژگي‌هاي اين دو گوشي را با هم مرور کنيم.

دو گوشي، دو طبقه اجتماعي

پيش از اينکه طراحي و کارکرد فناوري در يکي از منزوي‌ترين کشور‌هاي جهان را بررسي کنيم، بياييد نگاهي به خود گوشي‌هاي موبايل داشته با باشيم.

مدل Haeyang 701 يکي از گوشي‌هاي اقتصادي محسوب مي‌شود که کره‌شمالي براي توده مردم در نظر گرفته و دقيقاً مفهوم «حداقل‌ها» را منعکس مي‌کند. امکانات محدود، نسخه اندرويد قديمي و کيفيت ساختي پايين، گويي دستگاه ساخته شده تا فقط کار کند، نه اينکه کاربر را راضي نگه دارد.

گوشي دوم، يعني مدل Sam Taesung 8 به‌عنوان يکي از گوشي‌هاي پرچم‌دار و مايه‌ي فخر تکنولوژي کره شمالي شناخته مي‌شود. چون نام برند رقيب، يعني سامسونگ کره‌ي جنوبي يعني «سه ستاره»، «سام ته‌سونگ» کره‌ي شمالي به معناي «سه ستاره عظيم» ترجمه
مي‌شود!

گوشي Sam Taesung 8 با قيمتي نزديک به هزار دلار عرضه شده که در کشوري با فقر گسترده، رقم کمي نيست. به‌علاوه باوجود ادعاي بومي بودن، طراحي‌اش به‌طرز مشکوکي به گوشي‌هاي ميان‌رده سال 2021 هواوي شباهت دارد: از انحناي بدنه تا چينش دوربين‌ها و حتي خط قرمز روي دکمه پاور، همه‌چيز بوي کپي‌برداري يا استفاده از زنجيره تأمين چين را مي‌دهد.

سانسور زنده کلمات

پيش از هر چيز بايد بدانيد تايپ‌کردن با اين گوشي‌ها شبيه راه‌رفتن در ميدان مين است؛ با اين تفاوت که واژگان شما را هدف مي‌گيرند. در ويديوي بررسي MrWhosetheboss، وقتي کلمه «Namhan» (به معني کره جنوبي) را تايپ مي‌کند، به‌محض فشردن دکمه‌ي فاصله، سيستم‌عامل اين کلمه را پاک مي‌کند و به‌جاي آن عبارت «دولت دست‌نشانده» (Puppet state) جايگزين مي‌شود.

سيستم حتي به کاربران اجازه نمي‌دهد به همسايه‌ي جنوبي‌شان فکر کنند، مگر با ادبيات تحقيرآميز. اگر سعي کنيد رسمي‌تر باشيد و بنويسيد «جمهوري کره»، گوشي آن را به چند ستاره (***) تبديل مي‌کند.

بررسي‌ها نشان مي‌دهد که اين روال در مدل‌هاي جديدتر (Sam Taesung 8) افراطي‌تر هم شده و ديگر حتي نوشتن نام «کره شمالي» به سبک معمول مجاز نيست و کاربران بايد حتماً از نام سنتي و باستاني «Joseon» استفاده کنند.

اما دخالت سيستم‌عامل فقط به سياست محدود نمي‌شود و تا خصوصي‌ترين لايه‌هاي فرهنگ نفوذ مي‌کند. اگر نام رهبر، «کيم جونگ اون» را تايپ کنيد، متن به‌صورت خودکار پررنگ (Bold) مي‌شود.

اوج ماجرا، اما در برخورد با فرهنگ عامه عيان مي‌شود. براي مثال واژه کره‌اي «اوپا» (Oppa) در جنوب به معني «برادر بزرگ‌تر» است، اما در فرهنگ پاپ و سريال‌ها، دختران جوان آن را با لحني صميمانه براي صداکردن دوست‌پسرهايشان استفاده مي‌کنند.

اگر شهروندي در کره شمالي جرئت کند و کلمه‌ي اوپا را بنويسد، سيستم نه‌تنها آن را به کلمه «رفيق» تغيير مي‌دهد، بلکه پيام هشداري هم روي صفحه مي‌آيد: «اين کلمه فقط بايد براي توصيف برادر واقعي استفاده شود!»

دکمه دکوري واي‌فاي

در گوشي‌هاي کره‌شمالي، واي‌فاي واقعاً معنا ندارد. در مدل قديمي‌تر Haeyang 701، اگر نوارابزار را پايين بکشيد، دکمه واي‌فاي را مي‌بينيد؛ درست مثل هر گوشي اندرويدي ديگر. اما وقتي آن را لمس مي‌کنيد، هيچ اتفاقي نمي‌افتد؛ نه ليستي باز مي‌شود و نه جستجويي انجام
مي‌شود.

اما در مدل جديدتر و گران‌قيمت‌تر يعني «Sam Taesung 8»، آيکون واي‌فاي را به‌طور کامل از تنظيمات سريع حذف کرده‌اند. انگار سازندگان به اين نتيجه رسيده‌اند که حتي ديدن کلمه «Wi-Fi» ممکن است شهروندان را به فکر اتصال جهاني بيندازد.

از طرف ديگر آنلاين شدن مردم در کره شمالي يعني ورود به اينترانت يا شبکه داخلي‌اي به نام «Mirae» که هيچ شباهتي به اينترنت جهاني ندارد. البته شهروندان صرفاً با داشتن گوشي موبايل نمي‌توانند به اينترانت دسترسي داشته باشند و علاوه بر احراز هويت دولتي، به سيم‌کارت فيزيکي تأييدشده‌اي هم نياز دارند.

به‌عبارتي هر کليک، هر بازديد و هر ثانيه از حضور افراد در شبکه، مستقيماً به نام و هويت واقعي آنها گره‌خورده و قابل‌رديابي است. درعين‌حال کاربران در ميرائه فقط به محتواي دست‌چين شده دولتي و اخبار سانسور شده دسترسي دارند. سرعت شبکه نيز بين 2 تا 33 مگابيت، عنوان مي‌شود يعني کمتر از يک‌چهاردهم سرعتي که همسايگان جنوبي در کافه‌ها تجربه مي‌کنند.

سيستم‌عامل‌هاي قديمي

گوشي اقتصادي Haeyang 701 هنوز روي اندرويد 10 اجرا مي‌شود و گوشي پيشرفته‌تر Sam Taesung 8، روي اندرويد 11 قفل شده است؛ درحالي‌که در سال 2023 (زمان عرضه گوشي‌ها)، دنيا در حال استفاده از اندرويد 14 بود.

نسخه‌هاي جديد اندرويد، پروتکل‌هاي حريم خصوصي سخت‌گيرانه‌اي دارند که اجازه نمي‌دهند هر برنامه‌اي به فايل‌ها يا موقعيت مکاني کاربر دسترسي پيدا کند. درواقع، آپديت‌هاي امنيتي مي‌آيند تا حفره‌هاي نفوذ را ببندند؛ اما در کره شمالي، حفره‌هاي امنيتي دقيقاً همان جايي هستند که دولت از طريق آنها وارد مي‌شود.

کپي‌کاري به‌عنوان سياست رسمي

با بررسي دقيق رابط کاربري، متوجه مي‌شويم که تقريباً همه‌چيز اين دو گوشي کپي‌برداري است. آيکون برنامه‌ها مستقيماً از هواوي، گوگل مپس و مايکروسافت آفيس کپي شده‌اند:

آيکون مسيرياب به گوگل مپس شباهت دارد، آيکون فايل‌ها به هواوي و حتي يک برنامه با لوگوي صريح «مايکروسافت ورد» وجود دارد که وقتي بازش مي‌کنيد، مي‌بينيد هيچ ربطي به مايکروسافت ندارد و فقط يک ويرايشگر متني ضعيف است.

اما اوج کپي‌کاري در بخش «درباره تلفن» مدل Sam Taesung 8 ديده مي‌شود که قاعدتاً بايد نماي خود گوشي باشد، اما عکسي که اينجا گذاشته‌اند، تصوير تبليغاتي معروف گوشي Huawei Mate 30 Pro است!

ويديو‌هاي آموزشي موجود در گوشي هم در واقع مستند‌هاي کپي‌شده‌اي از سرويس «آمازون پرايم» هستند که لوگوي شرکت‌هاي کره شمالي روي آنها چسبانده شده است.

در بازي‌هاي فوتبال نصب‌شده روي گوشي، چهره بازيکنان مشهور جهان مثل مسي ديده مي‌شود، اما بازيکنان کره جنوبي مانند سون هيونگ-مين از تيم تاتنهام به طرز عجيبي از بازي حذف شده‌اند تا مردم متوجه موفقيت‌هاي جهاني همسايگان خود نشوند.

فروشگاه اپليکيشن با قفل فيزيکي

شايد عجيب‌ترين بخش ماجرا، نحوه‌ي نصب برنامه باشد. روي گوشي‌ها نوعي «اپ‌استور» وجود دارد و شما مي‌توانيد فايل برنامه‌ها را دانلود کنيد. ولي برنامه دانلود شده، باز نمي‌شود. براي اينکه بتوانيد از برنامه‌اي که دانلود کرده‌ايد استفاده کنيد، بايد گوشي خود را برداريد و به يک فروشگاه فيزيکي و دولتي برويد.

در آنجا، يک متصدي دولتي گوشي شما را به کامپيوتر وصل مي‌کند و «مجوز اجرا» را به‌صورت دستي روي گوشي مي‌ريزد. اين سيستم، کنترل دولت را مطلق مي‌کند؛ هيچ برنامه‌اي بدون نظارت مستقيم انساني روي هيچ گوشي‌اي فعال نمي‌شود.

اما برنامه‌ها حتي بعد از فعال‌سازي هم تاريخ انقضا دارند. وقتي روي برنامه‌اي کليک مي‌کنيد، ممکن است با پيامي مواجه شويد که مي‌گويد: «اعتبار شما تمام شده است. لطفاً براي تمديد 6ماهه يا 12ماهه پول پرداخت کنيد.»

نه فقط بازي‌ها، بلکه برنامه‌هايي مثل «قوانين کشور» يا «آموزش آشپزي» هم اشتراکي هستند. يعني شهروند براي خواندن قوانين کشورش يا يادگرفتن پخت يک غذا، بايد حق اشتراک بپردازد.

در کشوري که درآمد سرانه مردم تنها 3-4 درصد همسايگان جنوبي‌شان است تبديل‌کردن نرم‌افزار‌ها به سرويس‌هاي اشتراکي عملاً تکنولوژي را در رده‌ي کالايي لوکس و دور از دسترس اکثريت جامعه قرار مي‌دهد.

نظارت در لايه‌هاي نامرئي و نرم‌افزار جاسوسي

در دل سيستم‌عامل گوشي‌ها، نرم‌افزاري جاسوسي به نام «پرچم قرمز» (Red Flag) جاي دارد، برنامه‌اي که کاربران نمي‌توانند مثل اپليکيشني معمولي حذفش کنند. اين برنامه وظيفه دارد به‌طور مداوم تمام فايل‌هاي روي دستگاه را بررسي کند.

در واقع هر فايل عکس، ويديو يا متن بايد روي سيستم امضاي ديجيتال داشته باشد؛ امضايي که در دو حالت معتبر شمرده مي‌شود: عکس و فيلمي که با دوربين همان گوشي گرفته شده، يا فايلي که توسط دولت توليد و تأييد شده است.

اگر کاربران سعي کنند يک فيلم خارجي، يک کتاب الکترونيکي يا حتي فايل متني ساده‌اي را که از بيرون مرز‌ها آمده (و امضاي دولتي ندارد) باز کنند، «پرچم قرمز» بلافاصله وارد عمل مي‌شود و آن را حذف مي‌کند. اين سيستم عملاً گوشي را نسبت به هر محتواي «غيرخودي» ايزوله مي‌کند.

اسکرين‌شات‌هاي پنهاني.

اما اگر فکر مي‌کنيد «پرچم قرمز» مخوف‌ترين برنامه‌ي گوشي‌هاي کره‌ي شمالي است، هنوز با ويژگيِ «اسکرين‌شات‌هاي تصادفي» آشنا نشده‌ايد، قابليتي که نقض حريم خصوصي را به اوج مي‌رساند. گوشي‌ها طوري برنامه‌ريزي شده‌اند که در حين کارکردن مردم با دستگاه، به‌صورت دوره‌اي و کاملاً تصادفي از صفحه‌نمايش اسکرين‌شات مي‌گيرند.

کاربران متوجه نمي‌شوند چه زماني از کارهايشان اسکرين‌شات مي‌گيرند، چون فلشي زده نمي‌شود و صدايي نمي‌آيد. در حافظه گوشي پوشه‌اي براي ذخيره‌ي عکس‌ها وجود دارد که کاربران هيچ‌گونه دسترسي‌اي به آن ندارند. مردم نمي‌توانند محتواي اسکرين‌شات‌ها را ببيند يا آنها را پاک کنند.

معلوم نيست آيا اين عکس‌ها همان لحظه براي پليس ارسال مي‌شوند يا نه، چون اينترنت هميشه وصل نيست. اما وجود اين آرشيو غيرقابل‌حذف، باعث مي‌شود شهروند کره‌ي شمالي هميشه حس کند که «کسي در حال نگاه‌کردن به او است».

حتي اگر پليس همان لحظه گوشي را نبيند، هر زمان که گوشي بازرسي فيزيکي شود، تاريخچه‌ي تصويري تمام کار‌هايي که کاربر انجام داده، پيش روي مأموران خواهد بود، واقعيتي که به بالاترين سطح «خودسانسوري» منجر مي‌شود.

فيلم، بازي و محتواي آموزشي در کره شمالي

درنهايت، وقتي کاربر از تمام اين لايه‌هاي امنيتي عبور کرد، مي‌خواهد چه چيزي را تماشا کند؟

در اين بخش مي‌توان ليست فيلم‌هاي روسي را ديد، درحالي‌که جاي خالي فيلم‌هاي هاليوودي و سريال‌هاي محبوب کره‌ي جنوبي که تمام دنيا را تسخير کرده‌اند، کاملاً حس مي‌شود؛ اما نکته جالب‌تر حضور پررنگ فيلم‌هاي هندي مانند فيلم معروف «سه احمق» است.

تحليلگران معتقدند سينماي هند براي کره شمالي «نقطه‌ي امن» محسوب مي‌شود: اين فيلم‌ها به اندازه‌ي کافي رنگارنگ و جذاب‌اند که مردم را سرگرم کنند، اما حاوي پيام‌هاي سياسي خطرناک نيستند و دموکراسي ليبرال را نمايش نمي‌دهند.

تلاش حکومت کره‌ي شمالي براي کنترل ذهن مردم، وارد جزئي‌ترين بخش‌هاي زندگي نيز مي‌شود، چنان‌که اپليکيشني به نام Common Sense به شهروندان ياد مي‌دهد که چطور بايد فکر کنند!

براي مثال اين برنامه در بخش «خانواده» تعريف مي‌کند که دقيقاً چه کساني فاميل محسوب مي‌شوند و روابط اجتماعي بايد چطور باشد. شايد باور نکنيد ولي اين برنامه حتي بخش طنز هم دارد تا حکومت تعيين کند مردم به چه چيز‌هايي بايد بخندند. هدف نهايي، يکسان‌سازي فکر و رفتار تمام جامعه، حتي در خصوصي‌ترين لحظات است.

تکنولوژي عليه کاربر

بررسي اين دو گوشي، تصوير جالبي از اکوسيستم ديجيتالي منحصر‌به‌فرد کره شمالي را ترسيم مي‌کند. اگرچه ظاهر سخت‌افزاري و طراحي اين دستگاه‌ها شباهت زيادي به ترند‌هاي جهاني دارد، اما معماري نرم‌افزاري آنها براساس اولويت‌هاي کاملاً متفاوتي بنا شده است.

در اين ساختار، «هوشمند بودن» گوشي به معناي دسترسي آزاد به دهکده‌ي جهاني نيست؛ بلکه تمرکز بر بومي‌سازي شبکه، مديريت دقيق محتوا و نظارت بر فعاليت‌هاست. از جايگزيني خودکار واژگان در کيبورد و غيرفعال بودن دسترسي به اينترنت جهاني گرفته تا مکانيزم‌هاي امنيتي مانند ثبت اسکرين‌شات‌هاي سيستمي و الزام به فعال‌سازي حضوري اپليکيشن‌ها، همگي نشان مي‌دهند که در اين کشور، تلفن همراه بيش از آنکه ابزاري شخصي براي تعامل و ارتباط باشد، پلتفرمي به‌شدت کنترل‌شده با قوانين خاص خود است.