حقايقي درباره سوره الرّحمن (عروس قرآن)

سوره الرّحمن ملقب به عروس قرآن است. اين لقب براساس رواياتي است که از پيامبر اکرم (ص) بيان شده است. نامگذاري اين سوره به نام «الرّحمن» که يکي از نام‌هاي الهي است، از کلمه آغازين سوره گرفته شده است.

سوره الرّحمن جهان را تابع نظمي مي‌داند که هم انسان و هم جن از آن استفاده مي‌کنند. اين سوره جهان را به دو بخش دنياي از بين رونده و دنياي ماندگار تقسيم مي‌کند. در جهان آخرت، خوشبختي، بدبختي و نعمت و عذاب از هم جدا مي‌شوند.

سوره بيان مي‌کند که تمام هستي (دنيا و آخرت) يک نظام مرتبط با يکديگر دارند و هر چه در جهان هستي است، نعمت خداوند متعال است. از اين رو 31 بار در اين سوره با بيان تندي از انسان‌ها و جن مي‌پرسد که «فَبِأَيِّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ: کدامين نعمت‌هاي خدايتان را انکار مي‌کنيد؟» به همين جهت سوره با نوعي از بخشندگي خداوند که شامل همه موجودات مي‌شود، آغاز شده و با ستايش خداوند پايان مي‌پذيرد. همچنين خداوند نعمت‌هاي زيادي را در اختيار انسان قرار داده است؛ اما انسان‌ها به درستي قدردان خالق آن‌ها نيستند يا تصور مي‌کنند خداوند به بندگان خود اهميت نمي‌دهد.

سوره الرّحمن مجموعه‌اي از نعمت‌هاي خداوند در دنيا و آخرت را برمي‌شمرد. همچنين در اين سوره به برپايي قيامت و ويژگي‌هاي آن و چگونگي حسابرسي اعمال پرداخته شده است.

در اين سوره تعليم قرآن کريم، آفرينش انسان و جن، آفرينش گياهان و درختان، آفرينش آسمان، حاکميت قوانين، آفرينش زمين با ويژگي‌هايش، خلقت ميوه‌ها، خلقت گل‌‎ها و گياهان معطر، اتصال دو درياي شور و شيرين و موجودات دريايي از جمله نعمت‌هاي الهي برشمرده شده است.

در ادامه، به فروپاشي نظام‌هاي دنيايي و برپايي قيامت، ويژگي‌هاي قيامت، چگونگي حسابرسي به اعمال دنيايي انسان و پاداش‌ها و مجازات‌ها اشاره مي‌کند و عذاب‌هاي جهنميان و نعمت‌هاي نيکوکاران را برمي‌شمرد. از جمله نعمت‌هاي بهشتي باغ‌ها، چشمه‌‏ها، ميوه‌‏ها، همسران زيبا و باوفا هستند.

از جمله مهم‌ترين نکاتي که در اين سوره قرار گرفته، کوچک‌ترين آيه قرآن کريم است که در آيه 64 اين سوره آمده «مُدْهَامَّتَانِ: درختان آن دو بهشت در منتهاي سبزي و خرّمي است» (رحمان / 64).

همچنين آيه 19 سوره الرحمن است که مي‌فرمايد «مَرَجَ الْبَحْرَيْنِ يَلْتَقِيَانِ: دو دريا را [به گونه‌اي] روان کرد [که] با هم برخورد کنند». دو دريايي که در کنار يکديگر قرار گرفته‌اند، اما به دليل ويژگي‌هايي که دارند درهم نمي‌شوند. محققان معتقدند اين آيه به دو درياي بالتيک و درياي شمال در دانمارک اشاره دارد.‌

در سوره «الرّحمن» چرا آيه «فبايّ الاء ربکما تکذبان» تکرار شده است؟

در سوره «الرّحمن» خداوند نعمت‌هاي گوناگون خود را - اعم از مادي و معنوي بيان کرده و بعد جن و انس را مخاطب قرار داده است که: کدام يک از نعمت‌هاي پروردگارتان را تکذيب مي‌کنيد.

اين پرسش، استفهام تقريري است که در مقام اقرار ذکر مي‌شود. از اين رو در روايتي آمده است که بعد از اين جمله بگوييم: پروردگارا! ما هيچيک از نعمت‌هاي تو را تکذيب نمي‌کنيم «لا بِشَي ءٍ مِن آلائِک رَبِّ اُکذِّبُ».

انديشه و دقت در نعمت‌هاي الهي، با جزئيات و ريزه کاري‌ها و اسراري که در هر يک از آن‌ها نهفته است، حس شکرگزاري را برمي انگيزد و انسان را به عرفان و شناخت مبدأ اين نعمت‌ها دعوت مي‌کند. به همين جهت خداوند از بندگانش، اقرار مي‌گيرد.

اين تکرار نه تنها منافاتي با فصاحت و بلاغت ندارد، بلکه خود يکي از فنون فصاحت است. اين درست مانند آن است که پدري فرزند فراموش کار خود را مخاطب ساخته، مي‌گويد: آيا فراموش کردي کودکي خرد و ناتوان بودي. من چه خون جگرها براي پرورش تو خوردم؟! آيا فراموش کردي هنگامي که به مرحله جواني رسيدي و نياز به همسر داشتي، پاک‌ترين همسر را برائت انتخاب کردم؟! آيا فراموش کردي نياز به خانه و وسايل زندگي داشتي، برائت فراهم کردم؟ پس اين سرکشي و بي مهري از چيست؟!

خداوند مهربان نيز نعمت‌هاي گوناگونش را به اين بشر فراموش کار يادآور مي‌شود و به دنبال هر بخش از آنها، از او سوال مي پرسد: «کدام يک از اين‌ها را انکار مي‌کني؟!» پس اين نافرماني و طغيان براي چيست؟! در حالي که اطاعت من نيز رمز تکامل و پيشرفت خود شما است و از آن چيزي عايد پروردگارتان نمي‌شود. (تفسير نمونه، ج 23، ص 113، 115).