جان باختن سالانه 30 هزار ايراني بر اثر آلاينده‌ها

مازوت‌سوزي و آلودگي‌هاي شديد ناشي از آن از معضلاتي است که هميشه در فصل سرما گريبان مردم برخي شهرهاي بزرگ را مي‌گيرد اما مسعود پزشکيان رئيس جمهور، امسال در اقدامي متفاوت دستور توقف مازوت سوزي را در نيروگاه‌هاي توليد برق کرج، اصفهان و اراک صادر کرد.

اين اقدام با استقبال فعالان محيط زيست رو به رو شد و البته واکنش‌ها به اين موضوع متعدد بود؛ از برخي مخالفت‌هاي ناشي از سياسي‌کاري‌ها که بگذريم، بعضي مخالفان، تصميم دولت مبني بر توقف مازوت سازي و قطع برق برنامه‌ريزي شده در کشور را باعث ضربه به اقتصاد کشور مي‌دانند. موافقان اما به دلايل پزشکي مازوت سوزي را براي سلامت مردم بسيار مضر و خطرناک مي‌دانند و قطعي‌هاي برق ناگزير از آن را به قيمت حفظ سلامتي مردم مي‌پذيرند.

به بهانه اين موضوع سراغ عباس شاهسوني رئيس گروه سلامت هوا و تغيير اقليم وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکي رفته و درباره تبعات آلودگي هوا از وي سوال کرديم. شاهسوني عضو هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي دانشگاه شهيد بهشتي و داراي مدرک دکتري تخصصي مهندسي بهداشت محيط است. وي سرطان‌زايي آلودگي هوا را امري اثبات‌شده و قطعي مي‌داند و بر درستي تصميم دولت تاکيد مي‌کند.

بارش باران اسيدي در تهران - باد در کاهش آلودگي هوا مؤثرتر است يا باران؟

متن اين گفتگو در پي مي‌آيد.

آلودگي هوا سالانه سبب مرگ چند هموطن در ايران مي‌شود؟

آلودگي هوا هر سال بيش از 8 ميليون مرگ زودرس را در دنيا رقم مي‌زند و در دنيا به عنوان دومين عامل مرگ زودرس شناخته مي‌شود. مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا به عنوان دومين عامل مرگ پس از فشار خون شناخته شده‌اند. يکي از دلايل فشار خون هم مواجهه با آلودگي هواست. آلودگي هوا به عنوان بزرگترين معضل محيط زيستي و خطرناکترين عامل محيط زيستي براي سلامت انسان است.

در ايران طبق قانون «هواي پاک» يکي از وظايف وزارت بهداشت، محاسبه مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا و خسارات اقتصادي ناشي از آن است. اين وزارتخانه از سال 1396 اين کار را شروع کرده است. آخرين آماري که وزارت بهداشت منتشر کرده، مربوط به سال 1402 است. در بررسي که در 57 شهر با جمعيتي نزديک به 48 ميليون نفر انجام شده است، 30 هزار و 690 نفر از هموطنانمان بر اثر مرگ منتسب به ذرات معلق در اين شهرها جان خود را از دست داده‌اند.

آلودگي هوا چه هزينه اقتصادي را هر سال به نظام سلامت کشور تحميل مي‌کند؟

همانطور که گفتم يکي از اقدامات وزارت بهداشت برآورد هزينه‌هاي اقتصادي مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هواست. اين هزينه در ايران سالانه 12 ميليارد دلار است. طبق استانداردهاي جهاني تقريبا 10 درصد اين هزينه، يعني چيزي معادل 1.2 ميليارد دلار هر سال و به طور مستقيم به نظام سلامت کشور تحميل مي‌شود. اين هزينه شامل درمان بيماران و خدماتي مي‌شود که سيستم بهداشت و درمان به افرادي که به واسطه آلودگي هوا به مراکز درماني مراجعه مي‌کنند، ارائه مي‌کند.

گفته مي‌شود آلودگي هوا باعث ايجاد سرطان در کودکان مي‌شود. اين گزاره صحت دارد؟

بله. آلودگي هوا بعد از سوءتغذيه دومين علت مرگ زودرس کودکان است. آلودگي هوا در همه مراحل زندگي انسان اثر منفي مي‌گذارد از دوران جنيني تا سالمندي. در مورد ايجاد سرطان و به ويژه سرطان خون در کودکان نيز نقش آلودگي هوا اثبات شده است.

ديگر تبعات آلودگي هوا بر نوزادان و کودکان چيست؟

تولد نوزادان زودرس، تولد کودکان با وزن کم، مرگ‌هاي زودرس، عفونت‌هاي تنفسي و کاهش ضريب هوشي از عوارض مواجهه کودکان، نوزادان و مادران باردار با هواي آلوده است. اگر بتوانيم آلودگي هوا را کنترل کنيم، خيلي مي‌تواند به بحث جواني جمعيت کمک کند.

از منظر سلامت عمومي، چرا توقف مازوت سازي مهم است؟

غلظت ذرات معلق در ايران به طور ميانگين 30 ميکروگرم بر مترمکعب است که بيشتر از 6 برابر رهنمود سازمان جهاني بهداشت و 2.5 برابر استاندارد ملي کشور است. اين رقم نشان مي‌دهد مردم ما چند برابر استاندارد ملي کشور با اين ذرات مواجهند.

ما در کشور منابع انتشار مختلفي داريم که باعث توليد اين ذرات معلق و ساير آلاينده‌ها مي‌شوند. مازوت و سوخت‌هاي سنگين هم سبب انتشار گاز دي اکسيد گوگرد و ذرات معلق زير 2.5 ميکرون مي‌شوند. توقف هر کدام از اين منابع انتشار از جمله مازوت سوزي مي‌تواند به کاهش غلظت ذرات معلق به عنوان مهم‌ترين آلاينده مضر براي سلامتي مردم خواهد شد.

آيا در سال‌هاي گذشته وزارت بهداشت نسبت به مازوت سوزي وظيفه خود را ايفا مي‌کرد؟

وزارت بهداشت طبق قانون هواي پاک، وظيفه محاسبه مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا و اعلام شرايط اضطراي را دارد. ما از سال 1396 اين کار را انجام داده‌ايم و نتايج کار خود را به طور مستند خدمت سياستگذاران ارسال کرده‌ايم. طبق قانون هواي پاک، وظيفه نظارت بر حسن اجراي قانون هواي پاک با سازمان محيط زيست کشور است.

ما در سال گذشته هم به اين موضوع ورود کرديم و در شهرهايي مثل اراک و ديگر شهرهايي که در آنجا مازوت سوزي مي‌شد از طريق دانشگاه‌هاي علوم پزشکي به وظايف خود عمل کرديم و نتيجه را براي دستگاه هاي مسئول فرستاديم ولي حمايتي که بايد انجام مي شد، صورت نگرفت و مازوت سوزي متوقف نشد. اما در سال جاري اين تصميم گرفته شد که مازوت سوزي متوقف شود.

چرا در دوره‌اي حتي مازوت‌سوزي با وجود دلايل و مدارک انکار مي‌شد؟

واقعيت اين است که ما در تهران بحث مازوت سوزي نداشتيم و مازوت سوزي در کلانشهرهايي مثل اراک و اصفهان اتفاق مي‌افتاد؛ يکي از مشکلاتي که با آن مواجهيم بحث ناترازي انرژي است. مصرف بالاي انرژي در کشور باعث شده که نيروگاهها براي تامين سوخت خود و توليد برق به سمت مازوت سوزي بروند. ميزان بالاي مصرف انرژي به خصوص در منازل باعث مازوت سوزي شده است، در حالي که در شرايط طبيعي سوخت نيروگاهها بايد گاز طبيعي باشد.

آيا مي‌شود اين تصميم دولت در توقف مازوت سوزي نيروگاه‌ها را شجاعانه دانست؟

هر تصميمي که در راستاي اهداف نظام سلامت باشد شجاعانه است؛ سلامت مردم جزو اهداف نظام جمهوري اسلامي است.

مطالعات جامعي درباره آثار مازوت‌سوزي انجام شده است؟

مطالعه‌اي که صرفاً در خصوص مازوت سوزي انجام شود، از طرف وزارت بهداشت انجام نشده است اما در شهرهايي که مازوت سوزي انجام مي‌شود، شاهد افزايش غلظت ذرات معلق و همچنين دي اکسيد گوگرد هستيم. بررسي‌هايي که انجام داده‌ايم نشان مي‌دهد که افزايش غلظت آلاينده‌ها سبب بيشتر شدن مرگ‌هاي منتسب به آلودگي هوا مي‌شود.

به نظر شما تحمل چند ساعت خاموشي براي سلامت مردم مهم‌تر است يا استنشاق گازهاي سمي؟

به عنوان متولي سلامت مردم، اولويت ما سلامتي مردم است، همين طور براي نظام جمهوري اسلامي و رياست محترم جمهور؛ اين مردم هستند که بايد تصميم بگيرند که چند ساعت قطعي برق را تحمل کنند و مواجهه کمتري با آلودگي هوا داشته باشند. آلودگي هوا طبق اعلام سازمان جهاني بهداشت، سرطان‌زاي قطعي است و مواجهه طولاني مدت با آلودگي هوا سبب ايجاد سرطان به خصوص در کودکان مي‌شود.

تقريبا هر 20 ميکروگرم مواجهه با غلظت ذرات معلق در هوا معادل مصرف يک نخ سيگار است. در بعضي از روزها اين غلظت به چندين برابر مي‌رسد گويي هر شهروند غيرسيگاري چند نخ سيگار کشيده است. اميدواريم مردم از اين اقدام دولت با مصرف کمتر برق پشتيباني کنند.

براي کاهش اين آلايندگي‌ها، غير از توقف مازوت‌سوزي، چه کاري بايد کرد؟

مهم‌ترين اقداماتي که ما مي‌توانيم در خصوص بحث آلودگي هوا انجام دهيم، ابتدا توسعه ناوگان حمل و نقل و سپس حرکت به سمت مصرف انرژي‌هاي تجديدپذير است.

طبق قانون هواي پاک مصوب سال 96 که به دستگاه‌هاي مربوطه ابلاغ هم شد، بايد سالانه 10 درصد از توليد انرژي و برق وزارت نيرو از انرژي‌هاي تجديدپذير باشد. موقعيت جغرافيايي کشور ما طوري است که هم نور خورشيد و هم باد داريم و مي‌توانيم از آنها برق توليد کنيم. اگر اين قانون اجرا شود مي‌تواند آلودگي هواي کشور را به طور محسوسي کاهش دهد.

چرا اين اقدامات انجام نمي‌شود؟

علت‌هاي مختلفي دارد. البته اقداماتي هم انجام شده است. سال 96 ميانگين غلظت ذرات معلق در کشور 30 ميکروگرم بر مترمکعب بوده است و در سال 1402 هم همين مقدار است. يعني از آن موقع تا کنون افزايشي نداشته است. در حالي که در سال 96 ميانگين مصرف روزانه سوخت در کشور 80 ميليون ليتر بوده و الان به 120 ميليون ليتر رسيده است. يعني مصرف سوخت در کشور روزانه 40 ميليون ليتر بيشتر شده ولي آلودگي هوا افزايش نيافته است. اين نشان مي‌دهد که کارهايي انجام شده ولي اين اقدامات فقط باعث شده است وضع موجود حفظ شود.

يعني با وجود تعداد بالاي خودروهاي اسقاطي که به سن فرسودگي رسيده‌اند و اثر قابل توجهي بر افزايش آلودگي هوا دارند و همين طور افزايش جمعيت کشور باز هم عدد آلودگي هوا ثابت مانده است. اما يکي از موانع اصلي اقدامات موثر در جلوگيري از آلودگي هوا تحريم‌هاست. تحريم‌ها هم مانع ورود تکنولوژي‌هاي جديد به کشور مي‌شود، هم تامين منابع مالي مورد نياز براي انجام اقدامات لازم در اين رابطه را سخت مي‌کند.