تأخير در بارش باران، امتحان الهي است

نمازي که ريشه در روايات و فقه مبين اسلامي دارد و برخي بزرگان ديني هم در روزهاي اخير توصيه‌هايي در اين‌باره داشته‌اند. براين اساس هم بود که آيت‌الله جوادي‌آملي، از مراجع عظام تقليد شيعه روز چهارشنبه در جلسه هفتگي درس اخلاق‌شان، مردم را به خواندن «نماز باران» توصيه کردند. يکي از نکات مهم مورد اشاره آيت‌الله جوادي‌آملي، ناظر بر اين نکته بود که گسترش برخي گناهان همچون ظلم و بي‌عدالتي، سبب نزول بلا و بازداشتن رحمت الهي مي‌شود. همشهري در گفت‌وگو با علما و کارشناسان مذهبي به بررسي ابعاد مختلف اين سنت موکد ديني پرداخته است که در ادامه مي‌خوانيد.

نماز باران

به مثابه درخواست نياز انسان

حجت‌الاسلام احمد سالک/

عضو جامعه روحانيت مبارز

«نماز باران» يکي از سنت‌هاي الهي است که ريشه در تجربه‌هاي موفق گذشته دارد و «درخواست نياز» انسان از قادر متعال است براي استمرار لطف حضرت حق. بايد توجه داشت که در عالم معنا، بارش باران يکي از مسائل الهي است که در حاکميت «الله» قرار دارد و نکته محوري آن، ناظر بر اين است که بشر بايد تسليم فرمان الهي باشد و گشودن گره‌هاي جامعه از دريچه اظهار نياز در محضر خداوند عالم ممکن مي‌شود.

بايد توجه داشت در شرايط کنوني که با کمبود نزولات آسماني مواجه هستيم و کم‌بارشي به‌عنوان چالش مهمي پيش روي کشور قرار دارد، اظهارنياز به درگاه الهي، به‌عنوان آييني که ريشه در سنت‌هاي ديني دارد، بايد مدنظر جامعه اسلامي ما قرار گيرد. درواقع نماز باران در چارچوب اين واقعيت عالم امکان تفسير مي‌شود که قدرت عالم در اختيار خداوند متعال است و نماز باران به‌مثابه ابراز نياز به درگاه خداست تا «لطف» او به ما استمرار داشته باشد و همه موجودات، ازجمله بشر، همچنان از سرچشمه لطف الهي بهره‌مند باشند.

ازسوي ديگر بايد به اين نکته هم توجه داشت که «نماز باران» در طول تاريخ اسلام نمونه‌هاي مشهوري داشته که يکي از مهم‌ترين آنها در دوران معاصر اتفاق افتاده‌است. در تاريخ اسلام ثبت شده‌است که آيت‌الله خوانساري در قم نماز باران اقامه کرد و لطف الهي شامل حال مردم شد و باران سنگيني باريدن گرفت و گره از کار مردم گشوده شد. بنابراين نبايد به‌سادگي از کنار اقامه نماز باران گذشت و بايد ابراز نياز به آستان حق‌تعالي برد تا بار ديگر مورد تکريم حضرت حق قرار گيريم و از وضعيت چالش‌برانگيز کنوني عبور کنيم. در کنار اينها بايد از درگاه الهي طلب استغفار کنيم تا درهاي رحمت الهي روي ما گشوده شود.

نمازي براي گشايش درهاي آسمان

حجت‌الاسلام محمدهادي رحيمي‌صادق/

مدير ‌حوزه‌هاي علميه استان تهران

«نماز باران» ازجمله نمازهاي مستحبي و البته موکد در فقه و شرع مبين اسلام محسوب مي‌شود و توصيه شده در زمان خشکسالي اقامه شود. شيوه اقامه اين نماز هم عمدتا اين است که افرادي که مي‌خواهند نماز باران بخوانند، بايد «حالت تضرع» و «استغفار» به درگاه الهي داشته باشند؛ نکته‌اي که در روايات نيز به آن اشاره شده‌است، اما برخي اين اشکال را مطرح مي‌کنند که ارتباطي ميان «گناه» و «خشکسالي» وجود ندارد. واقعيت اما اين نيست و در روايات مختلف تصريح شده‌است که گاهي خداوند نعمت‌هاي خود را به‌دليل برخي گناهان از انسان دريغ مي‌کند. اگر در جامعه‌اي ظلم و بي‌عدالتي وجود داشته باشد و گناه زياد شود و مردم بي‌تفاوت باشند، خداوند نعمت‌هاي خود را دريغ مي‌کند. نخستين نکته در نماز باران، حالت تضرع نمازگزار است؛ به‌عنوان مثال در سوره نوح به اين معنا اشاره شده است که اگر استغفار کنيد، خداوند درهاي آسمان را ‌روي‌تان مي‌گشايد؛ بنابراين اقامه نماز باران در روايات توصيه شده و اقدام ارزشمندي است که شرايط خاصي نيز براي اقامه آن ذکر شده‌است که امام و نمازگزاران بايد مدنظر قرار دهند.

نکته ديگري که بايد مورد توجه قرار گيرد، اين است که نماز باران در سيره بزرگان ما نيز مرسوم بوده‌است. نماز باران آيت‌الله محمدتقي خوانساري در زمان حضور روس‌ها در ايران نيز شهرت عالمگير پيدا کرد. ايشان 3روز نماز باران اقامه کرد؛ در روزهاي اول و دوم باران نباريد و برخي طعنه زدند و مسخره کردند، اما پس از نماز روز سوم که با عده کمتري نيز برگزار شد، باران شديدي باريد.

برکات توبه و استغفار جمعي

حجت‌الاسلام عابديني/ مدرس امور ديني

توبه براي هر درجه از ايمان، وجود دارد. اگر توبه مردم عادّي، برگشت از گناه و معاصي است، براي اولياي خدا هم توبه معنا داشته و آنها هم توبه مي‌کردند، توبه در آن مرتبه يعني برگشت از اشتغالات عادّي دنيا. کساني که عظمت ربوبي را درک کرده‌اند، مي‌دانند توبه چه حقيقت عظيمي است و چه تقرّبي در وجود انسان ايجاد مي‌کند. لذا وجود مقدس حضرت‌رسول‌ص، بعد از هر مجلسي که شرکت داشتند، استغفار مي‌کردند. در آيه کريمه مي‌فرمايد: «وَيقَومِ ستَغفرُواْ رَبَّکم ثُمَّ تُوبُواْ إِلَيهِ يرسِلِ ألسَّمَاَ عَلَيکم مِّدرَارا»

خداي نکرده اينطور نباشد که دستور به توبه‌کردن را متوجه خود ندانسته و مثلا يک قشر خاصي را مقصر بدانيم. اگر ما شروع کنيم به سرزنش کردن که « شما‌ها چنين و چنان کرديد، که بلايي (مثلا خشکي) آمده است.» اين سرزنش کردن‌هاي بي‌تأثير، چه بسا با تنفر و دوگانگي که در جامعه ايجاد مي‌کند، با کينه و کدورت‌هايي که ايجاد مي‌کند، سبب دوري بيشتر از رحمت الهي شود.

اين از صفات ربّيون است که به‌جاي سرزنش‌کردن ديگران در کوتاهي‌ها و اشکالات، که معمولا سبب نفرت‌پراکني و ايجاد تنش در جامعه مي‌شود. از کوتاهي‌ها و افراط‌هاي خود طلب استغفار مي‌کنند. بنابراين همانطور که آيه شريفه بيان مي‌کند؛ « وَلَقَد أَرسَلنَا إِلَي أُمَم مِّن قَبلک فَأَخَذنَهُم بالبَأسَاءِ وَلضَّراءِ لَعَلَّهُم يتَضَرَّعُونَ» بلاها براي بيدار‌شدن و ايجاد تضرع و توبه به‌سوي خداوند است.

اولياي خدا مي‌دانند که توبه چه برکات عظيمي براي مومنين و جامعه ايجاد مي‌کند. خود اين توبه و استغفار جمعي باعث انسجام بالاتر و قوت و وحدت بيشتر مي‌شود. اگر قرار است توبه‌اي صورت بگيرد، اين توبه اول براي مومنين است و بعد بقيه طبقات را شامل مي‌شود.

لذا همه ما در اينکه باران رحمت الهي کمتر شده است مسئول هستيم و همه ما بايد توبه و انابه به درگاه الهي کنيم، اگر امام جماعتي هستيم، از اينکه شايد در امام جماعت‌بودن کامل نبوده‌ايم، اگر کارمند هستيم، از اينکه شايد در انجام کار مردم کوتاهي کرده باشيم، اگر کاسب هستيم، از اينکه شايد گاهي ناخواسته جنس نامرغوب فروخته‌ايم، اگر اهل علم هستيم، از کوتاهي‌هاي خود در طلب علم و.... بايد همه از کوتاهي و قصورات خود استغفار کنيم، تا ان‌شاء‌الله به برکت اين توبه جمعي، جامعه و کشور ما مشمول باران رحمت الهي شود. البته بايد دقت داشته باشيم اگر خداي سبحان از فضل خود ما را اجابت کرد، اين رحمت الهي در اجابت توبه مومنين، سبب انابه و توبه بالاتري براي ما شود، نه اينکه خدايي نکرده فکر کنيم که ديگر کار تمام‌شده و اين لطف را فراموش کنيم.

عوامل معنوي و فرامادي،

عالم را تغيير خواهند داد

قاسم ترخان/ عضو پژوهشگاه فرهنگ و انديشه اسلامي

  وقايعي که در عالم طبيعت رخ مي‌دهد، نظير خشکسالي بي‌شک داراي منشأ طبيعي بوده و عواملي در آنها دخالت داشته‌است. به هرحال انسان يا از وضعيت اقليمي استفاده مي‌کند و مي‌تواند بهره‌هاي زيادي ببرد يا آنکه از اين موضوع غفلت مي‌ورزد و آسيب مي‌بيند. در کنار اين موضوع، رفتار انساني هم بي‌اثر نيست و وضعيت لايه ازن نمونه بارز آن است، اما در اين ميان سؤال مهم اين است که آيا عوامل معنوي و فرامادي هم در اين امور طبيعي دخالت دارند؟

بي‌شک موضوعات معنوي و فرامادي در اين مسئله مورد نظر دخيل هستند؛ حال درباره اينکه آيا اين اثرگذاري در مسائل طبيعي با استخدام علل طبيعي است يا به شکل ديگري، بحث‌ها مختلف است. اين جنبه را مي‌توان اينطور تبيين نمود که گاهي گناه اساسا در جهان مادي اثر مي‌گذارد و اين اثرگذاري موجبات بي‌باراني، قحطي و خشکسالي را فراهم مي‌کند. اين گناهان حوزه‌هاي مختلف فرهنگي، اقتصادي يا سياسي و اجتماعي را در بر مي‌گيرد.

اگر بخواهيم اين موضوع را براي مسلمانان و افراد باايمان تبيين کنيم، مي‌توانيم با استناد به آيات قرآن اين مسئله را مطرح کنيم. قرآن بيان مي‌کند که استغفار و توبه به درگاه الهي اين فرصت را فراهم مي‌آورد که وضعيت بغرنج و سخت به شرايط مطلوب بدل شود، مثلا با خواندن نماز باران، خداوند به برکت نزول باران وضعيت خشکسالي را از بين مي‌برد. طبيعي است که استغفار براي کسي است که گناه و خطا مرتکب شده است، اما پس از آن به خطاي خود پي برده و درصدد بازگشت به مسير الهي است.

در اين‌باره خداوند در قرآن اشاره مي‌کند که از پروردگارتان آمرزش بخواهيد که او همواره آمرزنده است، [تا] بر شما از آسمان باران پي در پي فرستد و شما را به اموال و پسران ياري کند و برايتان باغ‌ها قرار دهد و نهرها براي شما پديد آورد.

تبعات ترک فعل

حجت‌الاسلام خدامراد سليميان/

دانشيار پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامي

نماز باران در آموزه‌هاي ديني اصالت دارد و در آن شکي نيست. مهم اين است که اين امر عبادي با همه شرايطش اتفاق بيفتد. اگر صرف نگاه ظاهربينانه به اين اتفاق داشته باشيم به‌نظر مي‌رسد چندان تأثيري نخواهد داشت.

نماز در لغت عرب از صلات گرفته مي‌شود و به‌معناي نوعي درخواست از خداوند است. درخواست و دعا لوازم خودش را دارد. به صرف اينکه انسان درخواستي بدون درنظر گرفتن شرايط و ضوابطش از خدا داشته باشد، تحققش اصولي نيست.

آنچه در طبيعت اتفاق مي‌افتد يا انسان‌ها در آن هيچ نقشي ندارند مثل زلزله که صرفا تدبير و اراده الهي است، اما در برخي از اتفاقات انسان‌ها نقش دارند. ممکن است در جامعه‌اي، عده‌اي کم‌کاري کنند و ملاحظه جوانب اصولي استفاده از منابع را نکنند. اکثريت جامعه از تبعات ترک فعل اين جمعيت محدود متضرر مي‌شوند.

اراده الهي يک اراده قاهره بر پديده‌هاست. اگر انسان‌ها به‌سوي خداوند برگردند، آن موانعي که باعث جلوگيري از برکات آسمان و زمين شده است دوباره برداشته مي‌شود. قرآن کريم صراحتا اموري را به انسان‌ها گوشزد کرده است. در آيه قرآن آمده است که «ولو ان اهل القري امنوا واتقوا لفتحنا عليهم برکات من السماءوالارض»؛ به روشني اعلام مي‌کند که اگر انسان‌ها ايمان بياورند و با خدا سر جنگ نداشته باشند، برکت‌هاي آسمان و زمين بر آنها جاري مي‌شود. اگر بخشي از جامعه به مخالفت و دشمني با خدا بپردازند، خداوند فيض و برکت را از زندگي آنها مي‌گيرد.

متأسفانه اتفاقاتي که در کشور رخ مي‌دهد، ناديده گرفتن فرامين الهي است. وقتي خداوند شرب خمر را حرام مي‌داند، اگر در جامعه‌اي آشکارا اتفاق بيفتد، اين مخالفت با خداوند است. خداوند در آيه ديگري مي‌فرمايند اگر کسي ياد من را در زندگي‌اش فراموش کند، بايد انتظار يک زندگي سخت داشته باشد؛ البته استثنائاتي هم وجود دارد، ولي حکم کلي ثابت است.

نماز باران، يعني بفهميم کجاي کار کوتاهي کرده‌ايم

مصطفي اميني‌خواه/ کارشناس مسائل ديني

  خداوند عالم را طوري خلق کرده است که رفتار انسان‌ها و کنش‌ و واکنش‌ مردمان در آمدوشد طبيعت بي‌اثر نباشد. به تعبير ديگري، عالم به اين شکل نيست که افلاک و طبيعت کار خودش را بکند ما نيز به‌کار خود مشغول باشيم، بلکه بي‌شک ارتباط و پيوندي بين آنچه انسان در عالم انجام مي‌دهد و آن وضعيتي که در طبيعت رخ مي‌دهد، برقرار است. خداوند در برخي از آيات الهي به صراحت به اين موضوع اشاره کرده است به‌طور مثال در جايي مي‌فرمايد: «وَلَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرَي آمَنُواوَاتَّقَوْا لَفَتَحْنَا عَلَيهِمْ بَرَکاتٍ مِنَ السَّمَاءِ و َالْأَرْضِ ولَکنْ کذَّبُوافَأَخَذْنَاهُمْ بِمَا کانُوا يکسِبُونَ.» يعني اگر اهل شهرها و آبادي‌ها ايمان مي‌آوردند و پرهيزکاري پيشه مي‌کردند، يقينا [درهاي] برکاتي از آسمان و زمين را بر آنان مي‌گشوديم، ولي [آيات الهي و پيامبران را] تکذيب کردند، ما هم آنان را به کيفر اعمالي که همواره مرتکب مي‌شدند [به عذابي سخت] گرفتيم.

 خداوند در جاي ديگر هم اشاره دارد که اگر گناه و فساد در زمين رخ دهد لياقت آن است که ديگر هيچ جنبنده‌اي روي زمين نماند، اما خداوند از گناه مردمان مي‌گذرد و چنين برخوردي با آنان ندارد. شعب گناهان متفاوت است. به تعبير بهتر؛ گناه براي مرد و زن، پير و جوان، استاد و مسئول و... متفاوت است و همه‌اش از يک جنس نيست و وقتي انسان از وظايفش کوتاهي کند، دستور خداوند آن بلايي است که بر سر انسان مي‌آيد، اما مهم آن است که ما مردمان نسبت به کوتاهي‌هاي خود واقف شويم.

 اين واقف شدن به کوتاهي خودمان همان توبه و استغفار است، توبه تنها يک لفظ نيست بلکه به‌معناي يک تغيير رويه و اصلاح رفتار است. از اين‌رو نماز باران در اين راستا قرار مي‌گيرد و بايد گفت در اين ميان آنچه اهميت دارد صدق و نيت راست افراد است و خداوند يک راه دررو نگذاشته که افراد بيايند و با صرف نماز مشکل را حل کنند. نماز باران با اين مقدمه بايد باشد که ببينيم نسبت به وظايف خود دچار چه کوتاهي‌هايي شده‌ايم.

بايد به خدا رو کرد

سيدمصطفي ميرلوحي/ کارشناس مسائل مذهبي

  در قرآن کريم وقتي قرار است از امتحان کردن و آزمايش‌ کردن مردم، ملت‌ها و جوامع سخن به ميان بيايد، از دچار فتنه و بلا کردن آنان مطلب به ميان آمده. قرآن صراحتاً بيان مي‌کند آيا مردم گمان مي‌کنند که به صرف بيان اينکه ايمان آوردند، رهايشان مي‌کنيم و دچار فتنه نمي‌شوند؟ يا در جاي ديگر خداوند مي‌فرمايد ما شما را به وسيله گرسنگي، ترس و ضربه‌هاي مالي دچار بلا و امتحان مي‌کنيم. سختي و دشواري همواره در زندگي بشر وجود داشته است و گاهي وجود اين بلاها و فتنه‌ها با غرض آزمايش و امتحان مردم است. در اينجا ديگر مهم نيست که چه‌کسي مقصر بوده، من يا همسايه من يا مسئولين.

  يکي از حکمت‌هاي اين سختي‌ها از آن‌روست که بندگان خدا از خواب غفلت برخيزند و با تضرع، زاري و اشک بار ديگر در مسير هدايت و خداوند قرار گيرند. چه بسا شخصي اهل گناه نباشد و معصيت‌ نکند، اما از ياد و ذکر خداوند متعال غافل باشد. البته بايد بيان شود خود غفلت از خداوند به نوعي معصيت به‌حساب مي‌آيد. از مهم‌ترين حکمت‌هاي اين بلاها فارغ از آنکه منشأ آن داخلي باشد يا خارجي، براي آن است که بار ديگر مسير توبه و بازگشت به سمت خداوند از سر گرفته شود و براي اين امر در شريعت محمدي(ص) نيز راهکارهايي ارائه شده است. يکي از آن راه‌ها اين است که افراد بنا به آداب و شرايط خاصي وارد در يک مکاني نظير صحرا بشوند و نماز باران به جا بياورند.

  خداوند اساسا از حالت تضرع و عجز بندگان احساس رضايت و خشنودي مي‌کند و در پي پاسخ به کساني برمي‌آيد که براي رفع مشکلات به سمت او رو کرده‌اند. امروزه در شهر ما، شاهديم که در سال آبي تاکنون يک قطره آب از آسمان به پايين نيامده است، گويي خداوند مي‌خواهد بار ديگر بندگان به صحرايي رفته و با يکديگر به وسيله اجتماع قلوب دست به دعا بلند کنند و ضمن طلب استغفار و آمرزش از درگاه الهي باران را طلب نمايند.

حکم خدا زمين بماند،

باران قطع مي‌شود

حجت‌الاسلام حسين کاظم‌زاده/ مدرس حوزه علميه قم

گزاره قطعي در آيات و روايات اين است که اگر باطن انسان‌ها، ملت‌ها و امت‌ها تغيير کند، ظاهر زندگي آنها نيز تغيير مي‌کند. در برخي آيات داريم که اگر تقوا پيشه کنيد، درهاي برکت را در آسمان و زمين روي شما باز مي‌کنيم و برعکس، اگر انسان‌ها بدي پيشه کنند، برکات قطع مي‌شوند. در مقياس کوچک، وقتي در يک سازمان افراد به يکديگر سوءظن پيدا کنند، کارآمدي کاهش پيدا مي‌کند.

اما نماز باران حالت نمادين دارد. در آداب نماز باران خشوع و خضوع در برابر خداوند متعال مطرح است. در شرح حال برخي بزرگان آمده است که قبول نمي‌کردند نماز باران بخوانند. اين تصور غلط است که باران با يک نماز سطحي محقق مي‌شود. وقتي اين شرايط برقرار شود، مطابق قاعده و سنت، خداوند درهاي رحمت خود را به انواع مختلف باز مي‌کند و فقط رحمت باران نيست.آنچه متناسب با حال و شرايط امروز جامعه است اين است که ما در چند سال اخير به تعبير مقام معظم رهبري دچار حرام سياسي شده‌ايم. دشمن توانسته برخي سنگرهاي ما را فتح کند. حجاب در شهرهاي ما نشان مي‌دهد که نه‌تنها حرام سياسي اتفاق مي‌افتد بلکه حرف خدا هم روي زمين باقي مي‌ماند. اين اتفاق در گوشه و پستوي خانه‌ها نيست، بلکه علني شده است. زماني در خانه شرب خمر صورت مي‌گيرد و زماني در کف خيابان؛ اينها خيلي با يکديگر فرق مي‌کنند.

فراگير شدن بي‌حجابي نيز فقط تقصير خانم‌ها نيست. حضرت آقا در توصيف اين خانم‌ها گفتند نوعا انسان‌هاي معنوي و اهل احيا هستند. به تعبير من اين بخش از خانم‌ها امام حسين(ع) را دوست دارند و اگر بدانند پشت سر ماجرا، آمريکا و اسرائيل است دست برمي‌دارند.

همه ملت در اين ماجرا سهيم هستند، چه آنها که ترک فعل مي‌کنند و چه آنها که قانون را اجرا نمي‌کنند؛ و همچنين آن کساني که دودوتاچهارتاي عقلي‌شان باعث مي‌شود حکم خدا را زمين بگذارند. قانون 27نهاد و مجموعه را موظف کرده درباره حجاب اقداماتي صورت دهند و نمي‌دهند. فراگير شدن معصيت خدا بسته شدن برکات آسمان را به همراه دارد. اين قطعي آيات و روايات است.