بررسي و تحليل وضعيت شيعيان جمهوري آذربايجان (8)

4. ناحيه‌اي و منطقه‌اي بودن حوزه فعاليت اسلام‌گراهاي شيعي

جغرافياي فعاليت اکثر جريان‌هاي اسلام‌گراي شيعي در آذربايجان، شهرستان نارداران و شهرهاي جنوبي هم‌مرز با ايران است. با توجه به اين که زيارتگاهي هم در نارداران وجود دارد، مردم اين روستا از دوران شوروي، گرايش شديدي به اسلام‌گرايي دارند. وضعيت حاکم بر نارداران، نمونه بارزي از ناحيه‌اي و منطقه‌اي‌بودن حوزه فعاليت اسلام‌گراهاي شيعي در آذربايجان است. اين امر پيامد‌هاي خاصي را بر نحوه فعاليت آن‌ها به دنبال داشته است. از يک طرف احزاب سياسي فعال در اين منطقه در شهرستاني کوچک محصورند و مناسبات سياسي ـ اجتماعي آن‌ها در قالب ادبيات سنتي ظهور مي‌يابد. از سوي ديگر، اين شهرستان از نظر ژئوپوليتيک به مرکز نزديک است و کنش سياسي آن‌ها خيلي زود در پايتخت ديده مي‌شود؛ ضمن اين که پيوند‌هاي خويشاوندي بيش‌تر اهالي نارداران نيز به مقاومت آن‌ها در حوزه سياسي کمک مي‌کند. (بي نا، 25 مارس 2008)

5. فرهنگ سياسي سکولار

اين فرهنگ که در دوران تسلط هفتاد ساله کمونيست‌ها بر آذربايجان تحميل شده است، تأثير منفي در حوزه تسري فرهنگ اسلامي در اين کشور دارد. پس از فروپاشي شوروي نيز دولت آذربايجان، فرهنگ سياسي سکولار را در قالب نظام جديد سياسي (ليبرال ـ دموکراسي) تداوم بخشيد. اين امر تأثير زيادي بر نحوه فعاليت جريان‌هاي اسلام‌گرا بر جاي گذاشته است. (اشرافي، 1393) عوامل مختلفي در تشديد اين وضعيت دخيل و مؤثرند؛ مانند نقش شبکه‌هاي تلويزيوني غرب‌گرا مثل آينس، اي تي وي و غير آنها که با تشديد فرهنگ برهنگي و ضداخلاقي در جامعه، مجريان سياست ترويج فرهنگ سياسي ـ اجتماعي سکولار در آذربايجان را همراهي مي‌کنند. (حقايق قفقاز، ارديبشهت 1392)

فرصت‌ها و قابليت‌ها

شيعيان آذربايجان در دوره‌هاي مختلف تاريخي، در برابر جريان‌هاي ضعيف‌کننده، توانسته‌اند اعتقادات مذهبي خود را تا حدود زيادي حفظ نمايند. اين امر نيز مي‌تواند دربردارنده برخي از قابليت‌هاي تشيع در اين کشور باشد که فرصت‌هايي را نيز براي ايشان رقم مي‌زند:

1. پيشينه دين‌گرايي شيعه در منطقه

شيعيان آذربايجان از ديرباز، به حفظ شعائر مذهبي و فعاليت‌هاي ديني اهتمام داشته‌اند. در دوره‌هاي حاکميت تزار‌ها و شوروي، اين تلاش‌ها به شکل مبارزات ديني بروز مي‌نمود که اغلب به دليل ماهيت استبدادي نظام‌هاي غيرمسلمان حاکم، پس از چند سال و با کشتار‌هاي وسيع و برنامه‌ريزي‌شده علما و دين‌داران خاموش مي‌شد. (واحدي، 1386، ص81-‌90)

2. تعداد جمعيت و تسلط بر حاکميت

شيعيان با اختصاص بالاترين سهم از جمعيت به خود و نيز داشتن اکثريت در قوم غالب (آذري‌ها)، از حيث توان‌مندي جمعيتي، بالاترين مزيت را در آذربايجان دارند و به تبع اين، حاکميت و دولت نيز به طور کامل در دست آذري‌هاي شيعي است. (رمضاني بونش، تير 1391؛ گلي زواره، 1373، ص24-32) آذربايجان از اين حيث، موقعيتي ويژه‌ در بين کشور‌هاي شيعه و اوضاع به مراتب بهتري از عراق و لبنان و وضعيتي مشابه ايران دارد. (اشرافي، مهر 1393)

3. عوامل تقويت‌کننده خارجي

استقلال آذربايجان و تشکيل دولت ملي به دست شيعيان، فرصت مناسبي براي پيروان اين مذهب بود تا از تنگناهاي نظام ضدديني شوروي بيرون آيند و به احياي مذهب خود همت گمارند. عوامل خارجي در منطقه، اين رويداد را تقويت مي‌کرد که بهترين فرصت در اين زمينه، وجود کشوري قدرتمند و تأثيرگذار چون ايران بود که بر پايه ايدئولوژي منشعب از مذهب تشيع اداره مي‌گردد. (اشرافي، مهر 1393)

ادامه دارد