بررسي ابعاد مختلف و برکات بي‌نظير ازدواج حضرت خديجه(س) با پيامبر(ص)

اين ازدواج مبارک، پشتوانه‌اي مالي، عاطفي و اجتماعي را براي رسول خدا(ص) فراهم آورد که در سخت‌ترين روزهاي آغاز بعثت، چونان دژي استوار در برابر طوفان مشکلات ايستاد. برکات اين پيوند مقدس، نه تنها در زندگي شخصي پيامبر(ص)، که در سرنوشت تمامي امت اسلامي تا روز قيامت تأثيرگذار بوده است.

حجت الاسلام و المسلمين محمد حسين امين، نويسنده و پژوهشگر ديني، در نوشتاري اختصاصي براي ابنا به بررسي ابعاد مختلف و برکات بي‌نظير ازدواج حضرت خديجه(س) با پيامبر اسلام(ص) و نقش محوري اين بانوي بزرگوار در پشتيباني از نهضت نبوي و تسريع فرآيند گسترش اسلام پرداخته است.

در تحليل تاريخي حوادث بزرگ، گاه از کنار شخصيت‌هايي مي‌گذريم که اگر وجودشان نبود، شايد آن رويداد عظيم به سرانجامي ديگر مي‌رسيد. در طلوع خورشيد رسالت، بانويي بود که وجودش آرامش‌بخش دل پيامبر(ص) و ثروتش پشتوانه مالي دعوت الهي شد. حضرت خديجه(س) تنها همسر اول پيامبر(ص) نبود؛ او اولين بانوي مسلمان، ياور وفادار رسول خدا(ص) و عاملي تعيين‌کننده در موفقيت مراحل آغازين دعوت اسلامي بود که برکات حضورش تا هميشه تاريخ اسلام را تحت تأثير قرار داد.

سکوي پرتابي به نام امنيت و آرامش

پس از نخستين مواجهه پيامبر(ص) با جبرئيل امين در غار حرا و دريافت اولين آيات وحي، روح بزرگ ايشان دچار دگرگوني عميقي شد. در اين لحظه سرنوشت‌ساز، که شايد هر انسان ديگري در برابر عظمت اين واقعه مي‌درخشيد، تنها پناهگاه و مأمن پيامبر(ص)، کلمات تسلي‌بخش همسرش خديجه(س) بود. او بود که با درک موقعيت و اعلام ايمان فوري، سنگ بناي اولين جامعه اسلامي را در کوچکترين واحد آن، يعني خانواده، بنا نهاد.

ايمان بي‌چون و چراي خديجه(س) به پيامبري همسرش، بزرگترين هديه معنوي بود که مي‌توانست به رسول خدا(ص) تقديم کند. اين ايمان، تنها يک باور قلبي نبود، بلکه پشتيباني عملي تمام‌عياري بود که در تمامي سال‌هاي سخت مکه، استواري خود را حفظ کرد. پيامبر(ص) در بيان اهميت اين آرامش‌بخشي فرمودند: «آمَنَتْ بِي إِذْ کَذَّبَنِي النَّاسُ وَ وَسَّعَتْ عَلَي مَالَهَا إِذْ حَرَمَنِي النَّاسُ وَ رَزَقَنِيَ اللَّهُ وَلَدَهَا إِذْ حَرَمَنِي أَوْلَادَ النِّسَاءِ»؛ «[خديجه] هنگامي به من ايمان آورد که مردم مرا تکذيب مي‌کردند، و دارايي خود را بر من گشود وقتي که مردم مرا محروم ساختند، و خداوند فرزندانش را به من روزي داد وقتي که از فرزندان ديگر زنان محروم بودم». اين جمله گوياي تمامي برکات وجودي خديجه(س) است.

اين آرامش رواني، شرط لازم براي موفقيت در هر مأموريت خطيري است. پيامبر(ص) که بار سنگين رسالت را بر دوش مي‌کشيد، در خانه‌اي سرشار از مهر و وفا و ايمان، انرژي از دست رفته را بازمي‌يافت و براي رويارويي با دشمنان سرسخت قريش آماده مي‌شد. خانه ايشان با مديريت خديجه(س) به پايگاهي امن تبديل شده بود که نه تنها پيامبر(ص)، بلکه اولين مسلمانان نيز در آنجا احساس امنيت مي‌کردند.

پشتوانه مالي؛ موتور محرکه نهضت نوپا

دعوت به يک آيين جديد، به ويژه در جامعه تجارت‌پيشه و ثروتمند مکه، نيازمند پشتوانه‌اي مالي قدرتمند بود. فقرا و بردگاني که به اسلام مي‌گراييدند، اغلب تحت فشارهاي اقتصادي شديد قرار مي‌گرفتند. شغلشان را از دست مي‌دادند، تحريم مي‌شدند و گاه تا مرز گرسنگي پيش مي‌رفتند. در چنين شرايطي، ثروت عظيم حضرت خديجه(س) که يکي از بزرگترين سرمايه‌داران حجاز به شمار مي‌رفت، به تمامي در اختيار پيامبر(ص) قرار
گرفت.

همه دارايي خديجه(س)، که حاصل سال‌ها تجارت پررونق و مديريت هوشمندانه بود، مانند نهر آبي جاري شد تا نهال نوپاي اسلام را سيراب کند. اين ثروت صرف خريد آزادي بردگان مظلومي شد که تحت شکنجه‌هاي مشرکان قرار داشتند. بلال حبشي، عمار ياسر و خاندان ياسر و ده‌ها برده ديگر، با مال خديجه(س) از چنگال بردگي  نجات يافتند و به صفوف مبارزان اسلام پيوستند. اين افراد بعدها از ستون‌هاي اصلي جامعه اسلامي
شدند.

علاوه بر اين، در دوران محاصره اقتصادي و اجتماعي مسلمانان در شعب ابي‌طالب، که سه سال به طول انجاميد، اين ثروت خديجه(س) بود که از طريق ارتباطات محدود، به صورت پنهاني به خريد مايحتاج و غذا براي محاصره‌شدگان اقدام مي‌کرد. اگر اين پشتيباني مالي بي‌ادعا نبود، چه بسا بسياري از مسلمانان، به ويژه کودکان و کهنسالان، در آن محاصره طاقت‌فرسا از پاي درمي‌آمدند و هسته اوليه جامعه اسلامي نابود مي‌شد. اين ايثارگري، مصداق بارز آيه شريفه «مَنْ ذَا الَّذِي يُقْرِضُ اللَّهَ قَرْضًا حَسَنًا فَيُضَاعِفَهُ لَهُ أَضْعَافًا کَثِيرَةً» است؛ آنان که دارايي خود را در راه خدا قرض الحسنه مي‌دهند.

حمايت اجتماعي و سياسي؛ مشاور امين رسالت

حضرت خديجه(س) تنها يک حامي مالي نبود، او مشاوري دانا و سياستمداري زيرک بود که از جايگاه اجتماعي بسيار بالايي در ميان قريش برخوردار بود. پيش از اسلام، او را «طاهره» (پاکدامن) و «سيده نساء قريش» (بزرگبانوي قريش) مي‌خواندند. اين اعتبار اجتماعي، پوشش ارزشمندي براي پيامبر(ص) در سال‌هاي نخستين به شمار مي‌رفت. بسياري از مخالفان، به احترام خديجه(س) و خاندان اصيلش، از اذيت و آزار مستقيم پيامبر(ص) خودداري مي‌کردند يا دست کم آن را تعديل مي‌نمودند.

از نگاه شيعه، خديجه(س) نه تنها يک همسر، که جزئي از «اهل بيت(ع)» پيامبر(ص) و در زمره «چهار زن برتر بهشت» است. روايات بسياري از ائمه معصومين(ع) در فضيلت او وارد شده است. امام صادق(ع) مي‌فرمايند: «کانَتْ خَدِيجَهُ مِنَ النِّسَاءِ الْأَوَّلِياتِ بِالْإِسْلَامِ وَ أَکْرَمَهُنَّ وَ أَفْضَلَهُنَّ وَ أَعْظَمَهُنَّ قَدْراً»؛ «خديجه از زنان پيشگام در اسلام بود و گرامي‌ترين، برترين و باشکوه‌ترينِ آنان به شمار مي‌رفت». اين جايگاه رفيع، به اقدامات او مشروعيت و اعتبار مضاعفي مي‌بخشيد.

او با درايت خود، به پيامبر(ص) در مديريت بحران‌هاي مختلف ياري مي‌رساند. تجربه گسترده او در مديريت کاروان‌هاي تجاري بزرگ و روابط پيچيده اجتماعي، براي رهبري يک نهضت بزرگ بسيار ارزشمند بود. پيامبر(ص) بارها بر علم و درايت او صحه گذاشتند و از مشورت‌هايش بهره مي‌بردند. اين همراهي فکري و سياسي، باعث شد پيامبر(ص) در تصميم‌گيري‌هاي دشوار تنها نباشد و از پشتوانه فکري يک مشاور امين و وفادار برخوردار گردد.

تکوين خانواده معصوم؛ ميراثي براي امت

يکي از بزرگ‌ترين برکات اين ازدواج مبارک، تولد و پرورش فرزنداني پاک و وارسته بود که هر يک موهبتي الهي براي اسلام محسوب مي‌شدند. حضرت فاطمه زهرا(س)، کوثر پيامبر(ص) و سرسلسله امامت، ثمره اين پيوند آسماني است. وجود مبارک فاطمه(س)، که خود الگويي بي‌نظير براي تمام جهانيان است، در دامن چنين مادري پرورش يافت و از محبت‌ها و درس‌هاي او بهره برد.

همه فرزندان پيامبر(ص) به جز ابراهيم، از خديجه(س) متولد شدند. اين فرزندان، در شرايطي بسيار سخت و تحت آزار و اذيت مشرکان، در آغوش مادري رشد يافتند که اولين درس‌هاي مقاومت، ايثار و ايمان را به آنان آموخت. پرورش يافتن در چنين خانواده‌اي، آنان را براي تحمل مصائب آينده و ادامه راه پدر آماده کرد. شخصيت حضرت زينب(س) در کربلا، که پرچمدار نهضت حسيني پس از عاشورا شد، ريشه در تربيت خانوادگي داشت که اصل و نسبش به خديجه(س) مي‌رسيد.

اين خانواده، به الگويي تمام‌عيار براي تمام مسلمانان در طول تاريخ تبديل شد. خانواده‌اي که در آن عشق به خدا بر هر چيزي مقدم است، وفاداري و فداکاري اصل حاکم است و زنان در آن نه تنها کنيز خانه، که ياوران اصلي در پيشبرد اهداف بزرگ الهي هستند. مکتب اسلام، بخش عمده‌اي از مباني خود در مورد جايگاه زن، خانواده و تربيت فرزند را از سيره عملي پيامبر(ص) و خديجه(س) الهام گرفته است.

 ميراثي جاودان

ازدواج حضرت خديجه(س) با پيامبر اکرم(ص) را بايد فراتر از يک اتفاق شخصي و يک استراتژي الهي براي تضمين موفقيت رسالت نبوي دانست. برکات اين پيوند، همچون حلقه‌هاي زنجير به هم پيوسته بود: آرامش رواني، پشتيباني مالي بي‌چشم‌داشت، حمايت اجتماعي پرنفوذ و در نهايت، تشکيل خانواده‌اي که قرار بود نسلي از معصومين(ع) را پرورش دهد. اگر هر يک از اين حلقه‌ها غايب بود، قطعاً مسير تاريخ اسلام با دشواري‌هاي غيرقابل تصوري روبرو مي‌شد.

حضرت خديجه(س) با ايثارگري‌هاي بينظير خود، استانداردي والا براي همراهي و همسرداري در راه خدا تعريف کرد. او ثابت کرد که ثروت، زماني ارزشمند است که در مسير حق هزينه شود و جايگاه اجتماعي، زماني عزتمند است که براي حمايت از مظلومان به کار گرفته شود. ياد و خاطره اين بانوي بزرگوار، براي همه مسلمانان، به ويژه بانوان، همچون چراغي فروزان است که راهِ همراهي با مجاهدان راه حق و فداکاري در راه اعتلاي کلمه توحيد را روشن مي‌سازد.

پاورقي ها :

ابن هشام، عبدالملک؛ السيره النبويه، جلد 1، صفحه 236. تحقيق: مصطفي السقا و ديگران، بيروت: دار المعرفه.

طبرسي، فضل بن حسن؛ اعلام الوري باعلام الهدي، جلد 1، صفحه 157. قم: مؤسسه آل البيت(ع) لاحياء التراث.

مجلسي، محمدباقر؛ بحارالانوار، جلد 16، صفحه 78. بيروت: دار احياء التراث العربي.

همان، جلد 19، صفحه 61.

صدوق، محمد بن علي؛ الخصال، صفحه 195. قم: انتشارات جامعه مدرسين.

مجلسي، محمدباقر؛ پيشين، جلد 16، صفحه 12.

طبرسي، فضل بن حسن؛ پيشين، جلد 1، صفحه 288.

سوره بقره، آيه 245.

مجلسي، محمدباقر؛ پيشين، جلد 16، صفحه 10.

همان، جلد 43، صفحه 134.

ابن عبدالبر، يوسف بن عبدالله؛ الاستيعاب في معرفه الاصحاب، جلد 4، صفحه 381. تحقيق: علي محمد البجاوي، بيروت: دار الجيل.

مجلسي، محمدباقر؛ پيشين، جلد 16، صفحه 21.