اَبَرپروژه مشترک ايران و قطر در سايه کريدور شمال-جنوب

طبق اعلاميه‌اي که اين کشورها منتشر کردند تمامي راه‌هاي زميني، دريايي و هوايي همسايگان با قطر مسدود شد و اين شبه جزيره کوچک خليج‌فارس به يک قرنطينه اجباري رفت.

بهانه اين کشورها براي چنين اقدامي يک سخنراني ادعايي توسط امير قطر، تميم بن حمد بن خليفه آل‌ثاني بود که طي آن، ايران را قدرتي بزرگ و ضامن ثبات منطقه خوانده بود و حماس را هم نماينده فلسطينيان دانسته بود. هر چند دولت قطر چنين سخناني را تکذيب کرد اما هر چه بود دونالد ترامپ، رئيس‌جمهور وقت ايالات متحده، هم از اين تحريم حمايت کرد و شرايط قطر وخيم شد.

در چنين شرايطي ايران به کمک قطري‌ها رفت و با ارسال محموله‌هاي کالا نگذاشت بحران شکل بگيرد. علاوه بر اين، ايران به قطر اجازه داد تا از آسمان ايران براي عبور هواپيماهاي خود استفاده کند و از همان موقع بود که قطري‌ها يک جورهايي نمک‌گير جمهوري اسلامي ايران شدند.

در سفر شهيد رئيسي به اين کشور پس از 11سال، قراردادهايي امضا شد که يکي از مهم‌ترين آن‌ها، احداث طولاني‌ترين تونل زيردريايي جهان بين ايران و قطر بود.

در اوايل سال 2025 اعلام شد که ايران و قطر بررسي پروژه عظيم احداث تونل زيردريايي در بستر خليج فارس بين دو کشور را آغاز کرده‌اند. طبق برنامه‌ريزي‌ها، اين تونل که طول کلي آن به 185 کيلومتر مي‌رسد، طولاني‌ترين تونل حمل‌ونقلي جهان خواهد بود. اين مسير عمدتاً براي قطارها طراحي شده اما امکان تردد خودروها نيز در حال بررسي است.

در صورت اجراي اين پروژه، محموله‌ها مي‌توانند از طريق ايران، خليج فارس و قطر به ديگر کشورهاي عربي منطقه هدايت شوند که مي‌تواند کريدور شمال-جنوب عبوري از مسير ايران را به کشورهاي حاشيه خليج فارس و جنوب آسيا گسترش دهد و فرصت‌هاي ترانزيتي جديدي در اختيار ايران قرار دهد.

در ديدار آبان ماه سال جاري محمدرضا عارف، معاون اول رئيس‌جمهور، با سعد بن عبدالله آل محمدالشريف، سفير جديد قطر در تهران، عارف با تأکيد بر اهميت احداث طولاني‌ترين تونل زير دريايي جهان بين ايران و قطر عنوان کرده بود که دو کشور اين طرح بزرگ را دنبال مي‌کنند و ايران کارگروهي تخصصي براي مطالعات اوليه تعيين کرده است.

پس از ماجراي سال 2017، قطر مي‌خواهد خود را از طريق ايران به دنيا متصل کند و حاضر است براي اين کار هزينه هم بکند. احداث اين تونل که به سرمايه‌گذاري هنگفتي نياز دارد به عهده طرف قطري است و فعلا کارهاي مطالعاتي آن در حال انجام بوده و قرار است پس از آن، عملياتي اجرايي هم آغاز شود. تونلي که مي‌تواند ايران را صاحب يک مرز جديد خاکي با قطر کند و البته تاثير مهمي در تجارت بين دو کشور و ترانزيت کالا بگذارد.

هزينه احداث اين تونل هنوز مشخص نشده است اما با بررسي ساير پروژه‌هاي مشابه، مي‌توان اين عدد را 45 ميليارد دلار تخمين زد که البته براي سرمايه‌گذاري توسط قطري‌ها عدد غير منطقي به نظر نمي‌رسد.

به تازگي دبيرخانه شانزدهمين اجلاس بين‌المللي اقتصادي روسيه-جهان اسلام (KazanForum) در گزارشي به بررسي چشم‌انداز کريدور شمال-جنوب با پيگيري طرح‌هايي همچون تکميل خط ريلي رشت-آستارا و طرح جديد تونل زيردريايي ايران-قطر پرداخته است.

کازان فروم 2025 ميلادي، 13 تا 18 مه برابر با 23 تا 28 ارديبهشت‌ ماه 1404 در کازان مرکز تاتارستان روسيه برگزار مي‌شود.

در اين گزارش آمده است: «در سال 2025، پروژه ملي پنج ساله جديد «سيستم حمل‌ونقل کارآمد» در روسيه آغاز خواهد شد. اين پروژه با هدف افزايش سرعت و حجم جابه‌جايي کالاها در داخل روسيه و فراتر از مرزهاي اين کشور طراحي شده است. در نتيجه اجراي اين طرح، يک سيستم حمل‌ونقل يکپارچه ايجاد خواهد شد که به حمل و نقل کالاها براي کشورهاي اوراسيا و فراتر از آن شتاب مي‌بخشد.»

بنابر اين گزارش، اين پروژه شامل افزايش ظرفيت زيرساخت هاي کريدورهاي بزرگ بين‌المللي مانند کريدور حمل‌ونقل بين‌المللي شمال-جنوب مي‌شود و در اين ميان، توجه ويژه‌اي به توسعه شبکه‌هاي بنادر دريايي و مسيرهاي آبي داخلي معطوف شده است.

پيوستن کشورهاي جنوب خليج فارس به طرح‌هاي کريدور حمل و نقل شمال-جنوب مي‌تواند مسئله بارگيري واگن‌هاي ريلي در مسير برگشت و کاهش هزينه‌هاي حمل‌ونقل را حل کند. اين منطقه هم محصولات هيدروکربني و هم کالاهاي فناوري پيشرفته توليد مي‌کند که از طريق کريدور شمال-جنوب به سمت شمال قابل عرضه هستند.

کريدور حمل‌ونقل بين‌المللي شمال-جنوب به طول 7200  کيلومتر از روسيه (بنادر دريايي در بالتيک) تا هند (بنادر دريايي در خليج فارس و درياي عمان) پيش‌بيني شده و مسيرهاي خودرويي، شبکه‌هاي ريلي و مسير دريايي را شامل مي‌شود.

اين کريدور شامل سه مسير اصلي است: مسير مياني زميني دريايي با گذر از درياي خزر، غربي (از طريق جمهوري آذربايجان يا ارمنستان) و شرقي (از طريق قزاقستان، ازبکستان و ترکمنستان) به سمت ايران.

بنا بر محاسبات کارشناسان، اجراي پروژه شمال-جنوب زمان حمل و نقل کالاها در اوراسيا را دو تا سه برابر کاهش خواهد داد. به عنوان مثال، حمل و نقل از سن‌پترزبورگ روسيه به بمبئي هند ممکن است حدود 10-20 روز به جاي 30-45 روز به روش دريايي سنتي طول بکشد. بدين ترتيب، هزينه حمل و نقل نيز بين 30 تا 40 درصد کاهش مي‌يابد.