ايران رتبه دوم مهاجرفرستي به کشور ترکيه

به گزارش «شيعه نيوز»، به نقل از هم ميهن، روزي نيست که محتوايي درباره مهاجرت در رسانه‌ها توليد نشود. مدتي پيش بود که رئيس نظام پرستاري اهواز از مهاجرت 150 پرستار از يک استان به خارج از کشور خبر داد؛ خبري که تسنيم آن را منتشر کرد و مدتي بعد از صحبت‌هاي رئيس سازمان نظام پرستاري درباره ميزان مهاجرت سالانه مهاجران بود. روز يکشنبه 5 آذرماه مؤسسه رحمان نشستي درباره علت‌ها و گستردگي پديده مهاجرت ايرانيان برگزار کرد.بهرام صلواتي، پژوهشگر ارشد مهاجرت و اميرحسين جلالي‌ندوشن، روان‌درمانگر و سخنگوي انجمن علمي روانپزشکان ايران در اين نشست به دلايل مهاجرت ايرانيان در سال‌هاي اخير پرداختند.

«مدتي پيش از يکي از دانشجويانم پرسيدم، در جايي که درس مي‌خواني، چه چيزي متفاوت است؟ چه چيزي تو را راضي کرده که کشورت را ترک کني؟»

اميرحسين جلالي‌ندوشن، مي‌گويد در ماه‌هاي اخير در کلينيک‌اش افراد زيادي را ويزيت کرده که درگير مهاجرت بودند: «شاگردم به من گفت، استادي که در دانشگاه به من درس مي‌دهد، از کتاب خودش تدريس مي‌کند. من به او گفتم افراد زيادي اکنون در ايران هستند که وقتي به دانشگاه مي‌آيند از کتاب خودشان تدريس مي‌کنند.

او تاکيد کرد: استادي که از او صحبت مي‌کند سه نظريه اصلي دارد و شايد نامش در آينده جزو نوبليست‌ها هم بيايد. او گفت که اساتيد زيادي در دانشگاه با هم کار مي‌کنند، گروهي کار مي‌کنند و شما مي‌توانيد اين فضاي باهم کار کردن را در جاي‌جاي دانشگاه مشاهده کنيد.»

جلالي‌ندوشن صحبت‌هايش را با اين جملات و اميدواري براي اينکه ايران چنين شرايطي را تجربه کند، تمام مي‌کند. اين روانپزشک در خلال صحبت‌هايش تاکيد مي‌کند که هرکسي مي‌تواند مهاجرت کند و اساساً اين پديده يک انتخاب شخصي است. او مي‌گويد آدم‌ها مي‌توانند هرجاي دنيا زندگي کنند، هرجاي دنيا شغل داشته باشند و اين اساساً انتخابي فردي است.

او مي‌گويد: مشکل از جايي شروع مي‌شود که مهاجرت اجباري، توده‌اي و پناهجويي وارد ادبيات مهاجرت مي‌شود. پديده‌هايي که ازنظر او هرکدام معنايي دارند.

او معتقد است اينکه دانشجو از دانشگاهي با يک رتبه وارد دانشگاهي با يک رتبه بالاتر مي‌شود، با اينکه فردي در پوست گوسفند کشور را ترک کند، متفاوت است. اين حالت دوم يعني فرد در تلاش است تا خودش را از جهنم خلاص کند.

او از مستندي مثال مي‌زند که مدتي‌پيش مشاهده کرده است، مستندي با موضوع مهاجرت که برخي از افراد اجباراً مجبور به ترک کشور شده‌اند؛ وضعيتي که او اين روز‌ها هم شاهد آن است.

آخرين توصيف‌ها از پناهجويي

پناهجويي موضوعي بود که بهرام صلواتي، تحليلگر ارشد مهاجرت در اين نشست با استناد به آمار‌هاي بين‌المللي به آن اشاره کرد. مدتي‌پيش سالنامه مهاجرتي منطقه oced در سال 2023 منتشر شد.

آمار‌هاي اين سالنامه در بخش پناهجويي نشان مي‌داد که کشور آلمان ازجمله کشور‌هاي پناهجوپذير مهم اروپا و دنياست و ايران جزو کشور‌هاي پناهجوفرست اصلي به اين کشور به‌حساب مي‌آيد. بررسي‌ها نشان مي‌داد که ايران ششمين کشور پناهجوفرست به آلمان، براساس تعداد ثبت درخواست جديد پناهجويي در اين کشور در سال 2022 بوده است.

آنطور که صلواتي مي‌گويد: وضعيت ثبت درخواست پناهجويي در آلمان، در سال‌هاي اخير روندي نزولي داشته، اما اين روند نزولي مجدداً صعودي شده و در سال 2022 رشد 235 درصدي پيدا کرده است. او در بخشي از ارائه خود به پناهجويي و ويژه‌نامه «در جست‌وجوي پناه» که مدتي‌پيش منتشر شده بود، اشاره کرد.

او مي‌گويد: در جلسات مختلف همواره به نتايج اين ويژه‌نامه و روند صعودي پناهجويي اشاره مي‌کرده است. صلواتي به روند پناهجويي ايرانيان اشاره مي‌کند؛ موضوعي که به‌نظر او بايد بيش از ساير حوزه‌هاي مهاجرتي روي آن تاکيد داشت.

در بخش‌هايي از ويژه‌نامه «در جست‌وجوي پناه» که او با استناد به آن صحبت مي‌کند، تاکيد شده است: «جمعيـت پناهجويان ايراني در خـارج از کشـور، پـس از يک دوره نزولي سه‌سـاله 2021-2019 که از تـراز 86 هـزار نفـر در سـال 2019 بـه تـراز 68 هـزار نفـر در سـال 2021 براثـر مسـائل مربـوط بـه دوران شـيوع ويـروس کرونـا، سـقوط کرده بـود، در سـال 2022 بـا انـدکي رشـد در تـراز 69 هزار نفر تثبيت شـده اسـت. ايـن موضـوع نشـان مي‌دهد کـه رونـد نزولـي جمعيت پناهجويـان ايرانـي متوقـف شـده و آمـاده اوج‌گيـري مجـدد اسـت. يکـي از مهمتريـن نشـانه‌هاي اوج‌گيـري مجـدد، افزايـش چشـمگير تعـداد درخواسـت‌هاي جديد پناهجويـي توسـط ايرانيـان در خـارج از کشـور اسـت که از تـراز 20 هـزار بـه تـراز 30 هزار نزديک شـده و رشـد 43 درصـدي را نشـان مي‌دهـد.»

در بخش‌هاي ديگر اين ويژه‌نامه تاکيد شده بود: «در سـال 2022 تعـداد ايرانيـان در وضعيـت پناهندگـي کـه تابعيـت کشـور مقصـد را دريافـت کرده‌انـد، افزايـش چشـمگيري يافتـه اسـت. به‌طوري‌کـه در سـال 2022 تعـداد ايرانيانـي کـه در وضعيـت پناهندگـي بوده‌انـد و تابعيـت کشـور مقصـد را دريافـت کرده‌انـد 7/3 برابـر شـده و بـه عـدد سـه هـزار و 316 نفـر رسـيده اسـت.»

بررسي‌ها نشان مي‌دهد: «کشـور‌هاي آلمـان و ترکيـه به‌عنوان دو مقصـد اصلـي بـراي ثبت درخواسـت جديـد پناهندگـي توسـط ايرانيان در مقاطـع زمانـي 2012 و 2017 بـود و در سـال 2022 نيـز ايـن آمـار مربـوط بـه کشـور‌هاي بريتانيـا و آلمان اسـت؛ به‌طوري‌کـه مجمـوع درخواسـت‌هاي جديـد پناهندگـي در ايـن دو کشـور از کل درخواسـت‌هاي جديـد پناهندگي توسـط ايرانيان در 10 کشـور اول بيشـتر شـده است.»

صلواتي تاکيد مي‌کند که درخواست پناهجويي ايرانيان به‌تازگي به کشورهايي، چون استراليا هم افزايش پيدا کرده است. ايراني‌ها رتبه اول را در ميان مليت‌هاي ثبت‌کننده درخواست جديد پناهجويي در کشور استراليا با 1916 درخواست در سال 2020 کسب کردند که نسبت به سال 2021 رشد 226 درصدي را نشان مي‌دهد.

صلواتي تاکيد مي‌کند که جايگاه ايران در بين 15 مليت برتر ثبت درخواست جديد پناهجويي در کشور‌هاي ميزبان متعلق به استراليا، مجارستان، بريتانيا، ترکيه و لتوني است.

پناهجويي همه ماجرا نيست

پناهجويي تنها شکل مهاجرت نيست که اين روز‌ها ايرانيان با آن درگيرند. شايد در سال‌هاي اخير آنقدر که از مهاجرت تحصيلي صحبت شده است از اشکال ديگر مهاجرت گفت‌وگويي به ميان نيامده است.

سالنامه مهاجرتي ocde آخرين وضعيت مهاجرتي کشور ايران را مشخص کرده است. صلواتي بخش‌هايي از اين گزارش را در نشست روز يکشنبه مؤسسه رحمان ارائه کرد. مثلاً اينکه در سال 2020 تعداد مهاجران جديد ورودي ايراني به کشور‌هاي منطقه ocde 48 هزار نفر بود که طبق آخرين آمار اين سالنامه در سال 2021 با درصد افزايش به 115 هزار ورودي جديد در سال رسيده است و به اين ترتيب رتبه اول مهاجرفرستي براساس نرخ رشد مهاجر جديد را ثبت کرده است.

گزارش تازه تاکيد مي‌کرد که ايران رتبه دوم مهاجرفرستي به کشور ترکيه را پيدا کرده است. کشور ترکيه در سال 2021، 615 هزار مهاجر جديد را از کشور‌هاي مختلف جذب کرده است که نسبت به سال قبل رشد 250 درصدي را ثبت کرده است.

گزارش تازه سالنامه ocde نشان مي‌دهد که کشور عراق با 74 هزار مهاجر جديد در رتبه نخست و ايران با 67 هزار مهاجر جديد در رتبه دوم و کشور ازبکستان با 40 هزار مهاجر جديد در رتبه سوم در ترکيه قرار دارد. نيمي از اين مهاجران جديد ايراني در کشور ترکيه، زنان هستند.

اميد دانشجويان به زندگي بهتر

اميرحسين جلالي‌ندوشن مي‌گويد: حرف‌هاي بهرام صلواتي در تمام مدتي که آمار و ارقام مهاجرت را اعلام مي‌کند، مانند پتکي بر سرش کوبيده مي‌شود.

او از مهاجرت در سال‌هاي اخير به‌عنوان پديده‌اي عجيب ياد مي‌کند: «گاهي تصور مي‌کنم اينکه همه نيروي انساني از کشور برود و دانشگاه از نيروي انساني خالي شود، واقعيت دارد يا اينکه ما خواب مي‌بينيم؟ ممکن است کسي ما را از خواب بيدار کند و بگويد همه اين‌ها خواب بوده است؟»

او منکر اين نيست که در سال‌هاي اخير کم نبودند افرادي که از ايران خارج شدند و اتفاقاً کامياب هم شدند؛ دانشجوياني که خواهان رفتن به دانشگاه بهتر يا دسترسي به امکانات بالاتري براي انجام آزمايش و موارد مشابهي بودند.

آمار‌هاي سالنامه ocde نشان مي‌دهد که در سال 2021 در کشور ايتاليا درمجموع 72 هزار دانشجوي بين‌المللي ثبت‌نام کردند که دانشجويان ايراني بعد از دانشجويان چيني، دومين مليت دانشجويان خارجي در اين کشور بودند.

اميرحسين جلالي‌ندوشن مي‌گويد: در سال‌هاي اخير پژوهش‌هايي درباره عوامل مهاجرت دانشجويان نوشته شده است. مثلاً در سال 1379 تحقيقي درست يک‌سال بعد از حوادث کوي دانشگاه درباره عوامل مهاجرت در دانشگاه فني تهران صورت گرفت. در آن زمان نارسايي اقتصادي، اميد به زندگي بهتر و بي‌ثباتي سياسي ازجمله دلايل خروج دانشجويان از کشور عنوان شده بود.

اما چه عواملي باعث مي‌شد تا ايرانيان از کشور در آن سال مهاجرت نکنند؟ دينداري و پايبندي به جامعه ملي. پژوهش‌ها در سال‌هاي بعدتر نتايج ديگري ارائه دادند. مثلاً در دهه 90 تحليل‌ها نشان مي‌داد که عوامل اجتماعي و فرهنگي مؤثر بر نگاه دانشجويان در خروج از کشور شدند.

به‌گفته جلالي‌ندوشن، در همين سال‌ها مفاهيم جديدي به‌وجود آمدند که پيش‌تر وجود نداشتند: «تحليل‌هاي سال 92 نشان مي‌داد که مفاهيم جديدي پيدا شدند، مفهوم بيگانگي فرهنگي و اجتماعي. افراد اعلام کردند در جامعه‌اي زندگي مي‌کنند که با مقررات، قواعد و آداب آن بيگانه هستند.» اين مفهوم بيگانگي به‌گفته اين روانپزشک، پيش‌تر فقط براي مهاجران افغانستاني در کشور استفاده مي‌شد.

براي نيروي انساني چه بايد کرد؟

بهرام صلواتي، در بخش‌هاي ديگر اين نشست اشاره‌هايي به سال‌هاي کرونا کرد. از حاضران خواست دوران کرونا را تصور کنند؛ دوراني که کرونا آمده بود و دانشگاه از آدم‌ها خالي شده بود.

او مي‌گويد: مفهوم فضا بدون آدم‌ها براي همگان کابوس است: «اکنون در آن کابوس قرار گرفته‌ايم. من در تمام سال‌هايي که روي مهاجرت کار کرده‌ام روز خوشي نديدم، هيچ‌کس خوشحال نيست. ما ذره‌ذره آب مي‌شويم.»، اما براي اين مهاجرت‌ها چه بايد کرد؟ صلواتي که پيش‌تر مديرعامل رصدخانه مهاجرت بود و حالا اين نهاد تعطيل شده است، از تجويز‌هايي مي‌گويد که نتوانستند کاري از پيش ببرند.

او مي‌گويد: اين نيروي گريز از مرکز روزبه‌روز قوي‌تر مي‌شود و موقعيت فيزيکي ماندن سخت شده است. او معتقد است که ماندن امکانات مي‌خواهد و اين امکانات روزبه‌روز کمتر مي‌شود.

به عقيده او، آستانه مهاجرت براي افراد روزبه‌روز باريکتر مي‌شود و افرادي هم که باقي مي‌مانند تصور اثرگذاري ندارند. سالنامه رصدخانه مهاجرت ايران در سال 1401 نشان مي‌داد: «به‌رغـم اينکـه بـراسـاس يافته‌هـاي گالـوپ سـطح کلـي ميل بـه بازگشـت در ميان مهاجـران جهـان حدود هفت‌درصد اسـت، اما مهاجران ايرانـي در زمـره کشـور‌هايي قـرار دارنـد کـه تمايـل بـه بازگشت‌شـان نسـبت به ساير کشور‌ها در سـطح پاييني قرار دارد. ناگفتـه نمانـد که افزايـش آمادگي کشـور براي جذب متخصصـان خـارج از کشـور، بـه تنهايي مي‌توانـد منجر به تقويت ميل به بازگشـت در ميان دياسـپوراي ايراني خارج از کشـور شـود.»

صلواتي از چشم‌انداز، اميدآفريني و اميدزايي مي‌گويد: «همه دوست دارند به وضعيت کشورشان کمک کنند و علاقه دارند وقتي امکانش کم است، ايفاي نقش کم مي‌شود و همين سبب مي‌شود که احساس مفيد بودن در داخل کمتر شود و افراد احساس مي‌کنند در جايي غير از اينجا مفيد هستند.» او از نيروي ايراني مي‌گويد که اين روز‌ها سر از امارات‌متحده عربي، عمان و حتي اربيل عراق درآورده است. به سال 94 و بعد از اثرات اميدآفرين برجام اشاره مي‌کند.

او معتقد است که در آن سال ميل بازگشت مهاجران به کشور زياد شد.

صلواتي معتقد است که اگر فاکتور‌هايي اين‌چنيني دقيق‌تر سنجيده شوند، مشخص مي‌شود که يک اظهارنظر ساده تا چه اندازه مي‌تواند روي مهاجرت يا مهاجرت معکوس فرد مؤثر باشد: «شايد اگر اين داده‌ها، دقيق اندازه‌گيري شود و افراد اثر اظهارنظرشان را ببينند، متوجه شوند که وقتي اميدآفريني شکل بگيرد، افراد به کشور باز مي‌گردند.»