ايران؛ چهارمين کشور داراي ماهواره‌بر در جهان

علت نام‌گذاري هفته جهاني فضا

آن‌ها در سال 1981 «مرکز ملي هفته فضا» را پايه‌گذاري کردند تا جشني در سطح ملي در آمريکا برگزار کنند. در سال 1999 که مجمع عمومي سازمان ملل اعلام کرد، هفته فضا در روزهاي 4 تا 10 اکتبر جشن گرفته مي‌شود، اين مرکز در بيش‌از 19 کشور گسترش پيدا کرده بود. از آن زمان تاکنون مجمع هفته جهاني فضا از سوي سازمان ملل مسئوليت برگزاري اين رويداد را بر عهده گرفته است.

تاريخ شروع و پايان اين هفته به دو رويداد اشاره دارند:

1) 4 اکتبر 1957 برابر با 11 مهر 1336: پرتاب اولين ماهواره‌ي زميني ساخت بشر، اسپوتنيک 1، که آغازگر راه اکتشاف فضايي بود.

2) 10 اکتبر 1967 برابر با 11 مهر 1341: امضاي «معاهده اصول حاکم بر فعاليت کشورها در زمينه‌ي اکتشاف و استفاده‌ي صلح‌آميز از فضاي ماوراي جو از جمله ماه و ديگر اجرام آسماني.»

از زمان بيانيه‌ي سازمان ملل در سال 1999، هفته فضا به بزرگ‌ترين رويداد فضايي عمومي در جهان تبديل شده است. اولين جشن هفته جهاني فضا با اعلام سازمان ملل متحد از سوي انجمن جهاني فضا در سال 2000 برگزار شد. مجمع هفته جهاني فضا از سوي يک تيم اختصاصي متشکل از مديران و داوطلبان هدايت مي‌شود که به نوبه‌ي خود وظيفه هماهنگ کردن شبکه‌اي بزرگ از داوطلبان در سرتاسر دنيا را بر عهده دارند. در سال 2013 به خاطر علاقه به فضا و اکتشافات فضايي بيش‌از 1400 رويداد در 11 کشور برگزار شد. با نام‌گذاري هفته فضا در سال 2014 با عنوان «فضا، راهنماي راه» تعداد رويدادها به 1600 رسيد.

انجمن جهاني فضا يک ناظر ثابت در کميته‌ي استفاده‌ي صلح‌آميز از فضاي ماوراي جو دارد و هر سال گزارش رويدادهاي برگزار شده در هفته جهاني فضا را به اين کميته ارائه مي‌کند. هيات‌رئيسه انجمن هفته جهاني فضا هر سال يک موضوع را براي تاکيد بر يکي از جنبه‌هاي جالب‌توجه و مهم فضايي انتخاب مي‌کند. موضوع انتخاب شده به برگزارکنندگان در زمينه انتخاب نوع و زمينه برنامه‌هايشان کمک کرده و آن‌ها از اين موضوع در تبليغات و برنامه‌هايشان استفاده مي‌کنند.

پيشرفت جمهوري اسلامي ايران در حوزه فضايي

جمهوري اسلامي ايران از سال 1388 با پرتاب ماهواره «اميد» وارد باشگاه جهاني فضا شده است و در اين مسير سازمان فضايي ايران برنامه‌ريزي براي استفاده از فضا و گسترش فناوري‌هاي فضايي در کشور را با استفاده از دانش بومي و همکاري‌هاي بين‌المللي در دستور کار خود قرار داد و توسعه فناوري ماهواره‌اي و مخابرات فضايي، سنجش از دور، پرتاب و حمل‌ونقل فضايي، توسعه ايستگاه‌هاي زميني و زيرساخت‌هاي مناسب جهت هدايت و کنترل ماهواره‌ها و همچنين تربيت نيروي انساني، از محورهاي فعاليت‌ اين سازمان است.

با ايجاد زيرساخت‌هاي علمي، کشور توانست علاوه‌بر طراحي و ساخت ماهواره، به سمت پرتاب آن‌ها برود که اين امر با توسعه‌ي پايگاه‌هاي فضايي محقق شد که از آن جمله مي‌توانيم به پايگاه‌هاي فضايي «پايانه فضايي امام خميني(ره) استان سمنان»، «پايگاه فضايي قم»، «مرکز فضايي البرز» و «پايگاه فضايي چابهار» اشاره کرد.

پايگاه فضايي سمنان مجموعه‌اي فضايي در جنوب‌غربي استان سمنان است که به عنوان بزرگ‌ترين پايانه فضايي کشور به شمار مي‌رود. سکوي پرتاب ماهواره‌بر جمهوري اسلامي ايران با توانايي حمل محموله يک‌تني که در روز 15 خرداد سال 1391 افتتاح شد، يکي از بخش‌هاي پايگاه فضايي سمنان است.

پايگاه فضايي چابهار نيز به عنوان طرح کلان در دستور کار سازمان فضايي است که هدف‌گذاري فضايي ايران در اين منطقه دستيابي به مدار ژئو است. اين پايگاه به عنوان يک مرکز پرتاب غيرنظامي پيش‌بيني شده و قرار است در زمينه پرتاب موجود زنده، پرتاب ماهواره‌هاي سنجشي و ماهواره‌هاي مخابراتي در مدار زمين آهنگ فعاليت کند.

علاوه‌بر توسعه پايگاه‌هاي فضايي، توسعه ماهواره‌برها نيز در دستيابي کشور به چرخه طراحي تا توليد ماهواره‌هاي بومي مؤثر بوده است. «ماهواره‌بر سفير» در سال 1387 و «سيمرغ-2» در سال 1396 طراحي و ساخته شد و پس از آن ماهواره‌برهاي «سرير» و «سروش» نيز براي حمل ماهواره‌ها عرضه شدند.

«احمد حسيني‌مونس» سخنگوي هوافضاي وزارت دفاع و پشتيباني نيروهاي مسلح ايران اظهار کرد: «ايران اسلامي بر اساس استراتژي فضايي خود، به سمت اين فناوري حرکت کرده است و توانسته به چرخه کامل در اين فناوري دست يابد. ما در حال حاضر در مدارهاي پايين زمين ماهواره داريم و بر اساس نقشه‌ي راه سعي مي‌کنيم ماهواره‌هاي خود را به مدارهاي بالاتر از جمله مدار 36 هزار کيلومتري از زمين بفرستيم.»

ايران از چند دهه‌ي پيش توانمندي‌هاي خود را در زمينه هوافضا ارتقا داده است؛ اما در سال‌هاي اخير با پيشرفت‌هاي چشمگير خود در سال 2005 به باشگاه فناوران فضايي در جهان راه يافت و با توسعه‌ي پايگاه‌هاي فضايي و توليد ماهواره ساخت داخل و موشک‌هاي ماهواره‌بر از جمله «سفير»، «سيمرغ»، «سرير»، «سروش»، «قاصد» و «قائم 100» قادر به پرتاب ماهواره شد.

ايران در سال 2009 با پرتاب ماهواره «اميد»، به تجربه‌اي موفق دست يافت و سپس ماهواره‌هاي «رصد»، «نويد» و «فجر» را هم به فضا فرستاد؛ همچنين جمهوري اسلامي ايران صبح يکشنبه 8 بهمن 1402، ماهواره «مهدا» به‌همراه دو نانو ماهواره را به مدار 450 درجه امروز پرتاب و با موفقيت در مدار قرار داد؛ اين براي نخستين‌بار بود که متخصصان فضايي با ماهواره‌بر بومي سه ماهواره داخلي را همزمان در مدار قرار دادند.

ماهواره مهدا يک ماهواره 32 کيلوگرمي از سري ماهواره‌هاي سبک‌وزن پژوهشگاه فضايي ايران است که به‌منظور آزمايش زيرسامانه‌هاي توسعه‌يافته‌ي ماهواره‌اي طراحي و ساخته شده‌اند. ماموريت اصلي اين ماهواره، بررسي صحت عملکرد ماهواره‌بر سيمرغ در تزريق چندگانه محموله‌هاي فضايي در مدار پايين زمين و ارزيابي عملکرد برخي از طراحي‌هاي جديد و قابليت اطمينان فناوري‌هاي بومي در فضا است.

در اين زمينه «حسن سالاريه» رئيس سازمان هوافضاي ايران خاطرنشان کرد: «موفقيت اخير ايران در پرتاب ماهواره، ابعاد مختلفي دارد. ما با پرتاب اين ماهواره، گام‌هاي بزرگي به جلو برداشتيم و همزمان سه ماهواره را در مدار قرار داده‌ايم. در آينده هم متخصصان داخلي ماهواره‌هاي ديگري را طراحي مي‌کنند و اين فرآيند ادامه دارد.»

جهش فضايي کشور در دولت سيزدهم

در روزهاي نخست آغاز به‌کار دولت سيزدهم، طلسم 11 ساله عدم تشکيل شوراي عالي فضايي، بالاخره در دولت مردمي شکست. اين حرکت گام جدي دولت براي اين بود که نشان دهد قرار است در صنعت فضايي اتفاقات خوبي رقم بخورد. در نخستين جلسه‌ي شوراي عالي، سند 10 ساله‌ي فضايي کشور به تصويب رسيد و تدوين آن آغاز شد.

لازم به ذکر است، از زمان شروع فعاليت دولت سيزدهم، 12 پرتاب موفق ماهواره انجام شد که معادل پرتاب‌هايي است که در يک‌دهه‌ قبل و در دولت‌هاي گذشته انجام شده بود. در هر کدام از اين پرتاب‌ها که برخي تحقيقاتي و برخي عملياتي بودند، چرخه صنعت فضايي توانست تجربيات زيادي کسب کند و از قبل بيشتر قوت بگيرد. يکي از اين دستاوردها، دستيابي به مدار 750 کيلومتري است. «ماهواره ثريا» با «ماهواره‌بر قائم 100» پرتاب شد و با قرار گرفتن در مدار 750 کيلومتري، توانست يک رکورد تازه را به ثبت برساند.

«پيگيري ساخت منظومه‌ي شهيد سليماني» اقدام ديگري بود که انجام شد. اين منظومه براي ورود بخش خصوصي به صنعت فضايي ساخته خواهد شد. بزرگ‌ترين قرارداد با شرکت‌هاي دانش‌بنيان در ساخت منظومه شهيد سليماني منعقد شد. قدم بعدي طراحي و ساخت پايگاه فضايي چابهار بود که مي‌تواند توان ايران در زمينه پرتاب ماهواره براي خود و کشورهاي همسايه را به‌شدت افزايش دهد و تا جايي برود که اين کار شدني شود. عمليات عمراني بزرگ‌ترين پايگاه فضايي خاورميانه در دولت سيزدهم کليد خورد و به پيشرفت بيش‌از 50 درصدي رسيد. اين پروژه‌ي ‌ملي قرار است در دهه فجر 1403 رونمايي شود.

«احياي زيست فضا» پس از يک‌دهه با پرتاب موفقيت‌آميز نسل جديد کپسول‌هاي زيستي کشور، دستيابي به تصاوير ماهواره‌اي با دقت يک‌متر که با پرتاب «ماهواره خيام» به دست آمد. پرتاب موفق ماهواره «مهدا» به همراه 2 ماهواره‌ي ديگر به مدار بيضوي با ارتفاع کمينه 450 و پيشينه 1100 کيلومتري سطح زمين که باعث شد يک ماهواره‌ي ساخت داخل در بالاترين ارتفاع سطح زمين سير کند، از ديگر دستاوردهاي دولت شهيد رئيسي در حوزه فضايي کشور بوده است.

ايران چهارمين کشور صاحب ماهواره‌بر در جهان

سردار «علي جعفرآبادي» فرمانده فضايي نيروي هوا - فضاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي در رابطه با خودکفايي در توليد سوخت ماهواره‌برها، اظهار کرد: «در موتورهاي سوخت جامد هيچ کشوري به ايران نه دانشي مي‌دهد، نه صنعت و نه اطلاعاتي مي‌دهد. تقريباً پنج کشور در دنيا و ما پنجمين کشور هستيم که فناوري پرتاب سوخت جامد داريم، البته اگر آن نازل متحرک را هم حساب کنيم که يک فناوري به‌روز و لبه‌ي فناوري دنياست، ما چهارمين کشور هستيم، يعني کلاً چهار کشور در اين حوزه کار کرده‌اند.»

وي درباره شکستن رکورد مدار 750 کيلومتري با ماهواره‌بر قائم 100 توضيحاتي داد و افزود: « از ديدگاه عمومي شايد اين پرتاب به نظر برسد که مثل پرتاب‌هاي ديگر مثلاً جذابيت عمومي داشته باشد، ولي از نظر بنده اين پرتاب يک برگ زريني در تاريخ فضايي ايران و يک نقطه عطف محسوب مي‌شود. نقطه‌ي عطف به معناي اين است که ما در اين نقطه؛ يک گلوگاهي را برطرف کرديم و بعد از اين منحني پيشرفت فضايي کشور با شيب و شتاب بيشتري حرکت مي‌کند. حالا آن نقطه گلوگاهي چه بوده است؟»

فرمانده فضايي نيروي هوا - فضاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي ادامه داد: «نقطه گلوگاهي اين بوده که، دانشمندان ما ساليان سال با اين چالش برخورد کرده بودند که چطور مي‌شود موتور سوخت بزرگ و با قطر بالا درست کرد که اولاً از الياف کامپوزيتي خيلي سبک باشد، بعد خيلي مقاوم باشد و بتواند فشارهاي 100 اتمسفر و درجه حرارت سه‌هزار درجه را تحمل کند. ته آن نازلي که آتش عقب از آن خارج مي‌شود بايد متحرک باشد و بايد قطعات متحرک بتوانند اين تنش‌ها را تحمل کنند، اين چالشي بود که پيش‌ِ روي متخصصان موتورهاي سوخت جامد بود.»

سردار علي جعفرآبادي خاطرنشان کرد:‌ «اين پروژه در قالب موتور رافع تعريف شد و دو سال پيش تست استاتيک آن روي زمين انجام شد، سال گذشته اولين تست پروازي آن انجام شد ولي فضايي نبود، اين تست پرتابي که ما داشتيم؛ اولين پرتاب فضايي اين موتور قدرتمند سوخت جامد بود که بحمدالله ديديد با چه زيبايي انجام شد و ماهواره را در مدار گذاشت. الآن ما يک ماهواره‌بر سوخت جامد داريم که هر سه مرحله‌اش؛ از موتورهاي سوخت جامد بهره مي‌برد و ما داراي هريتيج فضايي هستيم در اين ماهواره‌بر؛ چون توانستيم ماهواره در فضا بگذاريم.»

اجراي 198 برنامه ملي در هفته جهاني فضا

«مرتضي نيکخوي مفرد» دبير هفته جهاني فضا در افتتاحيه هفته جهاني فضا ضمن ارائه گزارشي، اظهار کرد: «اين هفته، هفته‌ي تجليل از علوم و فناوري‌هاي فضايي است و اين هفته بر اساس قطعنامه‌اي است که در سال 1999 به دليل پرتاب اولين ماهواره‌ي بشر به نام اسپوتنيک 1 و تصويب قطعنامه استفاده صلح‌آميز از فضا بوده است.»

وي اهداف برگزاري اين هفته را، آموزش و آگاهي مردم از بهره‌برداري از فناوري‌هاي فضايي، رونق استفاده از فضا براي توسعه اقتصاد پايدار و جلب حمايت‌هاي عمومي از برنامه‌هاي فضايي ذکر کرد.

نيکخوي شعار امسال هفته جهاني فضا را «فضا و تغيير اقليمي» نام برد و يادآور شد: «اين شعار از سوي انجمن جهاني فضا تعيين شده است و اين نام‌گذاري تحت تاثير فناوري‌هاي تحول‌آفرين فضايي و اکتشافات فضايي از درک آب‌وهواي زمين بوده است.»

دبير هفته جهاني فضا، تعداد برنامه‌هاي اين هفته را تاکنون 198 عنوان برنامه ذکر کرد و خبر داد که برنامه‌هاي اين هفته تا دو هفته، يعني بعد از هفته جهاني فضا ادامه خواهد داشت.

وي درباره برنامه‌هايي که براي اين هفته در نظر گرفته شده است، گفت: «امسال برنامه‌هاي متنوع علمي حول محور شعار هفته جهاني فضا تدوين شده است که با همکاري و مشارکت ساير مراکز علمي، دانشگاهي و سازمان‌هاي بهره‌بردار از فناوري فضايي، برگزار خواهد شد. امسال با همکاري و مشارکت خيلي خوب دانشگاه‌ها برنامه‌هاي تخصصي ويژه دانشجويان در دانشگاه‌هاي کشور برگزار خواهد شد.»

دبير هفته جهاني فضا خاطرنشان کرد: «عصر روزهاي شنبه و يکشنبه (14 و 15 مهر) در دانشگاه شريف رويداد دانشجويي همراه با سمينار و کارگاه تخصصي برگزار مي‌شود. روزهاي يکشنبه، دوشنبه و سه‌شنبه (15، 16 و 17 مهر) در دانشگاه اميرکبير برنامه ويژه دانشجويان با موضوعات فناوري ماهواره، فناوري پرتابگر و کاربردهاي فناوري فضايي برگزار خواهد شد. روز دوشنبه (16 مهر) نير برنامه‌اي با موضوع مباحث حقوقي فعاليت‌هاي فضايي در دانشگاه علم‌وصنعت برقرار خواهد بود.»

مرتضي نيکخوي مفرد تاکيد کرد: «علاوه‌بر اين برنامه‌ها، هر روز براي دانش‌آموزان برنامه‌هاي برخط داريم که مي‌توانند در آن شرکت کنند. در روزهاي هفته فضايي، برنامه‌هاي متعددي در پژوهش‌سراهاي شهرستان‌هاي مختلف کشور برگزار خواهد شد.»

پرواز «چمران» در سپهر پيشرفت فضايي ايران

پس از موفقيت‌هاي چشمگير صنعت فضايي دولت سيزدهم، اکنون «نخستين پرتاب فضايي در دولت چهاردهم» نيز با موفقيت در مدار جاي گرفت و اولين سيگنال‌ها را نيز ارسال کرد. بامداد روز 24 شهريور ماهواره تحقيقاتي «چمران 1» با همکاري دولت و دانش‌بنيان‌ها پرتاب و با موفقيت به مدار تزريق شد. پس از اين همکاري موفق، سازمان فضايي نويد داد، با اين توانمندي به سمت ساخت و پرتاب ماهواره‌هاي سنجشي راداري و توسعه ماهواره‌هاي «پژوهش» حرکت خواهيم کرد.

سردار «اميرعلي حاجي‌زاده» فرمانده نيروي هوافضاي سپاه پاسداران انقلاب اسلامي پس از پرتاب موفق ماهواره «چمران 1»، در جمع خانواده شهدا، دانشجويان و اساتيد حضور پيدا کرد و ضمن تبريک اين عمليات موفق، درباره جزئيات اين ماهواره‌ي تحقيقاتي توضيحاتي داد و گفت: «ماهواره چمران 1 با ماهواره‌بر قائم در مدار 550 کيلومتري تزريق شده و با پرتابگر سه‌مرحله‌اي با سرعتي افزون بر 7.5 کيلومتر بر ثانيه در مدار قرار گرفته است. اين ماهواره حدود 60 کيلوگرم وزن دارد و مأموريت اصلي آن تست سيستم‌هاي سخت‌افزاري و نرم‌افزاري براي اثبات فناوري مانور مداري در ارتفاع و فاز است. ارزيابي زيرسامانه پيشرانش گاز سرد در سامانه‌هاي فضايي، بررسي عملکرد زيرسامانه‌هاي ناوبري و کنترل وضعيت هم از مأموريت‌هاي فرعي اين ماهواره است.»

آوازه موفقيت‌هاي فضايي ايران در جهان

بسياري از رسانه‌هاي خارجي، خبر پرتاب موفقيت‌آميز «چمران 1» را منعکس کردند.

بلومبرگ که رسانه جمعي چندمليتي است، به نقل از رسانه ملي ايران نوشت: جمهوري اسلامي ايران روز شنبه يک ماهواره تحقيقاتي ساخت داخل را به فضا پرتاب کرده است.

رويترز هم اعلام کرد: ايران دومين ماهواره را در سال‌جاري ميلادي به مدار زمين فرستاد. در ماه ژانويه نيز رسانه‌هاي ايران گزارش دادند ماهواره «ثريا» به مدار 750 کيلومتري پرتاب شده است.

اکونوميک تايمز نوشت: ايران با موفقيت يک ماهواره را به فضا فرستاده است. ايران ماهواره تحقيقاتي «چمران1»  را با استفاده از موشک ساخته‌شده توسط سپاه پاسداران با موفقيت به مدار زمين فرستاد. گزارش‌ها حاکي از آن است ايستگاه‌هاي زميني، سيگنال‌هايي را از ماهواره دريافت کرده‌اند.

اي‌بي‌سي نيوز، رسانه آمريکايي هم اعلام کرد: ايران با موفقيت يک ماهواره را به فضا فرستاده است. اين کشور يک ماهواره تحقيقاتي را با موشک ساخته‌شده توسط سپاه پاسداران به مدار زمين پرتاب کرده است.

اورشليم پست، روزنامه انگليسي‌زبان اسرائيل هم در گزارشي نوشت: اين کشور{ايران} ماهواره تحقيقاتي «چمران1» خود را روز شنبه به مدار زمين فرستاده که دومين پرتاب موفق ماهواره براي آن در سال جاري است.

عرب‌نيوز هم خبر داد: ايران با موفقيت ماهواره ديگري را پرتاب کرد. خبرگزاري‌هاي دولتي گزارش دادند ايران روز شنبه يک ماهواره تحقيقاتي را با موشک ساخته‌شده توسط سپاه پاسداران به مدار فرستاده است.

واشنگتن‌پست هم با انعکاس اين گزارش نوشت: ايران ماهواره تحقيقاتي «چمران1» خود را روز شنبه به مدار زمين فرستاده است. ايران اين پرتاب را که دومين پرتاب از اين نوع در سال جاري ميلادي بود و يک ماهواره را با موشک در مدار قرار داد، موفقيت‌آميز توصيف کرد.

اينديا تودي، شرکت رسانه‌اي هندي نيز اين‌گونه اعلام کرد: نخستين ارسال ماهواره ايران به فضا، در دوره رياست‌جمهوري مسعود پزشکيان. ايران روز شنبه ماهواره تحقيقاتي را با موشک سپاه پاسداران به مدار زمين فرستاد.

در انتظار هشت پرتاب فضايي ديگر ايران تا پايان سال 1403

همزمان «حسن سالاريه» رئيس سازمان فضايي کشور با اعلام اين‌که 6 تا 8 پرتاب داخلي و خارجي ديگر در سال‌جاري داريم، خبر داد: «دو پرتاب مهم داخلي پيش رو است که يکي از آن‌ها بلوک انتقال مداري «سامان1» و ديگري يک ماهواره تحقيقاتي مربوط به بخش دولتي و سازمان فضايي است. علاوه‌بر آن، ماهواره‌هاي «طلوع 3» و «ظفر 2» با پرتابگر خارجي در آذر و دي‌ماه 1403 پرتاب مي‌شوند. دو و سه پرتاب داخلي ديگر نيز در پاييز و زمستان انجام مي‌شود که جزئيات آن در زمان مقتضي اعلام خواهد شد».

وي با بيان اين‌که ماهواره «پارس 2» هم به‌زودي پرتاب مي‌شود، گفت: «اين ماهواره نسخه‌ي ارتقايافته‌ي ماهواره «پارس1» است.»

با توجه به مطالب فوق، جمهوري اسلامي ايران نه‌تنها در حوزه موشکي بلکه در حوزه‌ي فضايي نيز داراي تکنولوژي و فناوري‌هاي برتر جهاني است، به نحوي که طبق گفته‌ي مسئولان، در زمينه پرتاب ماهواره در مدارهاي خاص جزو چهار کشور برتر دنيا محسوب مي‌شويم، البته اين دستاوردها نتيجه همدلي و هماهنگي نيروهاي مسلح با دولت‌ها و همراهي شرکت‌هاي دانش‌بنيان بوده است که ادامه موفقيت‌ها، عزم جدي آن‌ها را مي‌طلبد.

منبع: ايسنا