افزايش ذرات معلق و کاهش ضريب هوشي کودکان

به گزارش ايسنا، آلودگي هوا عامل اصلي بسياري از بيماري‌ها، از جمله بيماري‌هاي قلبي عروقي و تنفسي و بيماري‌هاي عصبي در سراسر جهان است و به عنوان عامل بالقوه مرگ‌ومير و بيماري‌هاي حاد و مزمن شناخته شده است. سازمان جهاني بهداشت در سال 2019 آلودگي هوا را به عنوان تهديد بزرگ زيست‌محيطي جهان اعلام
کرد.

در سال‌هاي اخير اثرات نامطلوب آلودگي هوا بر سلامت مغز و مشکلات رفتاري کودکان، موضوع داغي در ميان محققان بوده است. مطالعات اپيدميولوژيک نشان داده است که محيط زندگي و آلودگي هوا مي‌تواند بر روي وزن هنگام تولد و الگوهاي رشد در دوران کودکي تاثيرگذار باشد. کودکان در مراحل اوليه رشد مغز، به دليل ايمني پايين‌تر، تکثير سلولي بالاتر، توانايي سم‌زدايي و ترميم DNA کم‌تر، بيشتر در معرض آسيب‌ها هستند. پاسخ‌هاي التهابي در پاسخ به مواجهه با ذرات معلق با وزن کم هنگام تولد، ضريب هوشي (IQ) پايين و پر فشاري خون همراه است.

مطالعه‌اي که اخيراً گروهي از پژوهشگران پژوهشکده محيط زيست دانشگاه علوم پزشکي تهران که با همکاري دانشگاه علوم پزشکي بوشهر و اداره حفاظت از محيط زيست منطقه ويژه اقتصادي عسلويه انجام دادند، حاکي از آن است که قرار گرفتن در معرض ذرات معلق کوچک‌تر 2.5 و 10 ميکرون، با کاهش ضريب هوشي در کودکان مرتبط است.

ذرات معلق در ميان آلاينده‌هاي هوا يک نگراني بزرگ بهداشت جهاني است. ذرات معلق محيطي به‌ويژه ذرات معلق با اندازه 2.5 ميکرون و کوچک‌تر (PM2.5) مي‌توانند به دستگاه تنفسي نفوذ کنند، وارد جريان خون شوند و باعث سکته مغزي، نارسايي قلبي و مشکلاتي در سلامت روان شوند. همچنين مواجهه با ذرات معلق در طولاني مدت در مناطق شهري، عوارضي همچون واکنش‌هاي التهابي در بدن ايجاد کنند و مي‌توانند به سيستم عصبي مرکز آسيب برسانند.

ضريب هوشي توانايي‌هاي گسترده شناختي مانند توجه، حل مسئله، استدلال، دانش، برنامه‌ريزي و خلاقيت را نشان مي‌دهد و يک مطالعه هم‌گروهي (کوهورت) در ايالات متحده در سال 2000 نشان داده که افزايش يک واحد ضريب هوشي، مي‌تواند حدود 55 تا 65 ميليارد براي اين کشور به ارمغان بياورد. در حالي که توانايي‌هاي شناختي تا حدي وراثتي هستند، عوامل محيطي مانند آلودگي هوا و ذرات معلق مي‌توانند بر IQ اثر بگذارند. کودکان کوچک‌تر مستعدترين گروه سني در برابر ضريب هوشي هستند. بنابراين بسياري از تحقيقات بر روي ارتباط بين IQ و ذرات معلق در کشورهاي توسعه يافته از جمله کشورهاي اروپايي، آمريکا و چين متمرکز شده است.

مطالعات در مورد ارتباط بين ذرات معلق محيطي در محيط‌هاي شهري کشورهاي در حال توسعه و مناطق کم‌برخوردار، محدود است. به همين دليل پژوهشگران کشور سه منطقه با سطوح مختلف آلودگي هوا در مناطق کم برخوردار ايران را انتخاب کردند و اثرات آلودگي هوا بر بهره هوشي کودکان شش تا هشت ساله اين مناطق را مورد بررسي قرار
دادند.

اين مطالعه مقطعي از فروردين تا دي ماه سال 1398 انجام شد و در آن 369 کودک 6 تا 8 ساله ساکن در سه منطقه کم‌برخوردار استان بوشهر مورد بررسي قرار گرفتند. کودکاني وارد اين مطالعه شدند که بومي آن مناطق بودند، والدين سيگاري و والدين داراي سابقه پزشکي خاص نداشتند. همچنين کودکاني بودند که سابقه بيماري، ضربه، بستري در بيمارستان نداشتند. کودکان داراي اوتيسم، عقب‌ماندگي ذهني، نقص‌هاي مادرزادي، سکونت غير دائمي و کودکاني که در مجاورت دکل‌هاي مخابراتي زندگي مي‌کردند، از اين مطالعه حذف شدند.

در اين مطالعه ميزان غلظت ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 و 10 ميکرون در فضاي داخلي ساختمان‌ مسکوني و محيط خارجي اندازه‌گيري شد. همچنين ضريب هوشي يا IQ اين کودکان نيز بر اساس مقياس Raymond B. Cattell scale I مورد ارزيابي قرار گرفت و کودکان از نظر ضريب هوشي در هفت دسته پايين، کم‌تر از متوسط، متوسط کم، متوسط، متوسط بالا، خوب و عالي دسته‌بندي شدند.

براي اين‌که عوامل مداخله‌گر ديگري که مي‌توانند بر ضريب هوشي موثر باشند، کنترل شوند، پرسش‌نامه در مورد عوامل اجتماعي جمعيت شناختي شامل جنسيت، سن، زايمان طبيعي يا سزارين، تحصيلات مادر، وضعيت اقتصادي طراحي شد. سطح تحصيلات مادران کودکان به سه گروه زير ديپلم، ديپلم و دانشگاه تقسيم شد. وضعيت اقتصادي نيز با در نظر گرفتن خانواده با دوام، وضعيت مسکن، وضعيت سلامت و زيرساخت به سه گروه بالا، متوسط و پايين تقسيم شدند.

افزايش ذرات معلق در هوا و کاهش ضريب هوشي کودکان

بررسي‌هاي اين مطالعه نشان داد که بين افزايش ذرات معلق کوچک‌تر از 2.5 ميکرون و کوچک‌تر از 10 ميکرون (PM2.5 و PM10) در هوا و کاهش ضريب هوشي در کودکان رابطه وجود دارد.

در اين مطالعه ميانگين غلظت ذرات معلق 10 ميکرون و کوچک‌تر در مناطق با آلودگي بالا، حدود 62 گرم بر متر مکعب بيشتر از مناطق با آلودگي کم و حدود 33 گرم بر متر مکعب بيشتر مناطق با آلودگي متوسط بود. همچنين ميانگين غلظت ذرات معلق 2.5 ميکرون و کوچک‌تر در مناطق با آلودگي بالا، حدود 45 گرم بر مترمکعب بيشتر از مناطق با آلودگي کم و حدود 26 گرم بر مترمکعب بيشتر از مناطق با آلودگي متوسط بود.

ضريب هوشي کودکان در مناطق با آلودگي کم، 16.62 امتياز بيشتر از کودکاني بود که در مناطق آلوده زندگي مي‌کردند. همچنين کودکاني که در مناطق با آلودگي متوسط زندگي مي‌کردند، ضريب هوشي 7.48 امتياز بالاتر از کودکان منطقه آلوده داشتند.

يکي ديگر از نتايج اين مطالعه اين بود که کودکاني که در معرض آلاينده‌هاي هواي داخل خانه قرار داشتند، به طور قابل توجهي نمرات IQ پايين‌تري داشتند. کودکاني که در ساختمان‌هايي با مصرف سوخت گاز مايع (LPG) زندگي مي‌کردند، نسبت به کودکاني که در ساختمان‌هاي با سوخت هيزم و ... (سوخت زيست توده) زندگي مي‌کردند، ضريب هوشي بالاتري داشتند.

ارتباط وضعيت اقتصادي اجتماعي و ضريب هوشي

يافته ديگر اين مطالعه نشان داد که شاخص فلاکت و مواجهه با ذرات معلق بر ضريب هوشي کودکان اثرگذار است. مواجهه با ذرات معلق مي‌تواند به بخش‌هايي از مغز از جمله هيپوکامپ، قشر پيشاني و ماده سفيد آسيب برساند.

به علاوه کودکاني که در خانواده‌هاي پردرآمد زندگي مي‌کنند نيز ممکن است بيشتر در معرض تجربيات و موقعيت‌هايي قرار بگيرند که به افزايش ضريب هوشي کمک مي‌کند. همچنين بزرگ شدن در خانواده‌هاي کم‌درآمد از طريق احتمال قرار گرفتن همزمان در معرض ساير عوامل استرس‌زاي محيطي مانند خشونت و شروع زودهنگام مصرف الکل، مي‌تواند بر ضريب هوشي تأثير منفي بگذارد.

البته اين مطالعه نيز همچون تحقيقات ديگر محدوديت‌هايي نيز داشته است. از جمله اين‌که نياز به تحقيقات بيشتري در مورد تاثير متغيرهاي ديگري مانند ژنتيک، نژاد، اندازه دور سر، وزن کودکان و سبک زندگي بر ضريب هوشي وجود دارد. از سوي ديگر يکي از نقاط قوت اين تحقيق آن است که سه منطقه مختلف از نظر آلودگي که در اين مطالعه بررسي شده، در محدوده جنوب ايران قرار دارد و اين نزديک بودن اين مناطق مي‌تواند به قوي‌تر شدن نتايج اين مطالعه کمک کند.

در نهايت مي‌توان گفت که بر اساس يافته‌هاي اين مطالعه بين سطوح بالاتر ذرات معلق در هوا و بهره‌هوشي پايين کودکان ارتباط وجود دارد.

به گفته پژوهشگران اين تحقيق؛ يافته‌هاي اين پژوهش مي‌تواند به مسئولان کمک کند تا تصميمات مناسبي براي تقويت ضريب هوشي کودکان ساکن در مناطق آلوده، اتخاذ کنند.

يافته‌هاي اين مطالعه به صورت مقاله علمي با عنوان « Exposure to ambient air pollution and socio-economic status on intelligence quotient among schoolchildren in a developing country» در ژورنال Environmental Science and Pollution Research منتشر شده است.

در انجام اين تحقيق مرتضي سيفي، مسعود يونسيان، کاظم ندافي، رامين نبي‌زاده و اميرحسين محوي؛ محققان پژوهشکده محيط زيست دانشگاه علوم پزشکي تهران، سينا دوبرادران از گروه مهندسي بهداشت محيط دانشگاه علوم پزشکي بوشهر، مهدي تنها زيارتي از اداره حفاظت محيط زيست سازمان منطقه ويژه اقتصادي انرژي پارس عسلويه، شاهرخ نظم‌آرا و ميرسعيد يکاني‌نژاد از دانشکده بهداشت دانشگاه علوم پزشکي تهران با يکديگر مشارکت داشتند.