کدام روز، روز ملي تبريز است؟

خبرگزاري مهر در 21 اسفند 1387 خبري را با عنوان «نامگذاري 29 بهمن به نام روز ملي تبريز» منتشر کرد.

در اين خبر آمده است: «معاون اجتماعي و فرهنگي شهرداري تبريز از نامگذاري روز 29 بهمن به عنوان «روز ملي تبريز» در تقويم رسمي کشور خبر داد. به گزارش خبرنگار مهر در تبريز، جواد شريف نژاد در گفتگو با خبرنگاران با بيان اينکه مراحل قانوني اين اقدام در شرف اتمام است، افزود: با تصويب شوراي فرهنگ عمومي کشور اين امر تحقق خواهد يافت.»6

با توجه به ويژگيهاي روز 29 بهمن 1356 در بررسي تاريخ تبريز نمي‌توان روزي همسنگ و مشابه اين روز پيدا کرد و تعيين اين روز به عنوان روز ملي تبريز براي مردم اين شهر، نخبگان و اهل فرهنگ و ناريخ طبيعي به نظر مي‌آمد.

پس از انتشار اين خبر از قول معاون فرهنگي اجتماعي شهرداري تبريز در «جمع خبرنگاران» که؛ « مراحل قانوني تعيين روز 29 بهمن به عنوان روز ملي تبريز در حال اتمام است» و در حالي که تصور مي‌شد اين موضوع خاتمه يافته است، بعد از حدود 12 سال و انجام تلاشهايي تعجب‌آور براي تغيير روز 29 بهمن به روز 14 مرداد معلوم شد که دستهايي مانع از اتمام روند قانوني تعيين 29 بهمن، روز تبريز شده است!؟

خبرگزاري مهر در 3 آذر 1398  يعني بعد از حدود 12 سال از انتشار خبر تعيين روز 29 بهمن، خبري مبني بر تعيين روز 14 مرداد به عنوان روز تبريز منتشر کرد!

در اين خبر آمده است: «در جلسه شوراي فرهنگ عمومي آذربايجان شرقي پيشنهاد نامگذاري 14مرداد به عنوان روز تبريز از طرف شهردار تبريز [شهين باهر] به تصويب اعضا رسيد.

محمد محمدپور، دبير شوراي فرهنگ عمومي آذربايجان شرقي در اين رابطه به خبرنگار مهر گفت: نامگذاري روز 14 مرداد به عنوان روز تبريز پيش تر به تصويب کميسيون فرهنگي و اجتماعي شوراي شهر تبريز رسيده بود.

او افزود: اين پيشنهاد روز 2 آذر1398 در شوراي فرهنگ عمومي استان نيز مطرح و به تصويب اعضا رسيد که براي تصويب در شوراي فرهنگ عمومي کشور آماده و ارسال مي شود.

براي اينکه 14 مرداد رسما به عنوان روز تبريز نامگذاري شود، بايد اين موضوع در شوراي فرهنگ عمومي کشور نيز به تصويب برسد.»7

با توجه به اينکه تاکنون در شوراي فرهنگ عمومي کشور، روزي به عنوان روز تبريز به تصويب نرسيده است، تعيين 14  مرداد تاکنون فاقد اعتبار است.

- چرا 14 مرداد 1285 شايستگي عنوان «روز تبريز يا روز ملي تبريز» را ندارد؟

آيا مظفرالدين شاه قاجار، فرماني با عنوان و يا موضوع مشروطيت صادر کرده است؟

 مناسبت روز 14 مرداد (صدور فرمان تاسيس مجلس توسط مظفرالدين شاه قاجار) با اهداف و ويژگيهاي تعيين شده در آيين‌نامة شوراي عالي انقلاب فرهنگي تناسب و همخواني و همسويي ندارد.

آيا اين روز، چنان‌که در آيين نامه شوراي عالي انقلاب فرهنگي آمده، «بزرگداشت ارزشها، اشاعه دهندة مباني فکري انقلاب اسلامي،موجب تقويت حميت ملي و روح‌ وطندوستي» است؟

- برخورداري‌ از «مفهومي‌ روشن‌ و گويا» و « عدم‌ تشتت‌ در افکار عمومي‌ و وحدت‌ ملي‌» از ويژگيهاي مهمي است که طبق آيين نامة شوراي عالي انقلاب فرهنگي، روز تعيين شده بايستي واجد آنها باشد. اين در حالي است که روز14 مرداد، به علت عدم برخورداري از مفهوم روشن و گويا موجب تشتت در وحدت ميشود؛

روز 14 مرداد را اخيرا برخي رسانه ها يا اشخاص به عنوان «روز مشروطه!»؛مطرح مي‌کنند، در حالي که اين روز، روز صدور فرمان تاسيس مجلس از سوي شاه قاجار است و اصلا کلمة مشروطه يا مشابه و مترادف آن در فرمان شاه قاجار نيامده است. تاريخ پژوهان حرفه‌اي نيز معتقدند که اين روز نه روز صدور فرمان مشروطيت، که روز صدور فرمان تاسيس مجلس است.

حداقل اين را ميتوان پذيرفت که اطلاق روز صدور فرمان مشروطيت به اين روز داراي ابهام است و از گويايي و روشني برخوردار نيست و در مورد آن وحدت نظر وجود ندارد.

- متن فرمان مظفرالدين شاه، متني با ادبيات شاهانه است که در آن ملت ايران به عنوان رعاياي صديق شاه خوانده است!

بخشي از متن فرمان 14 مرداد1285 مظفرالدين شاه چنين است:

«جناب اشرف صدراعظم -- از آن جا که حضرت باري تعالي جل‌شأنه سررشته ترقّي و سعادت ممالک محروسه ايران را به کف کفايت ما سپرده و شخص همايون ما را حافظ حقوق قاطبه اهالي و رعاياي صديق خودمان قرار داده لهذا در اين موقع که اراده همايون ما براين تعلق گرفت که براي رفاهيّت و امنيّت قاطبه اهالي ايران و تشييد مباني دولت، اصلاحات مقتضيه به مرور در دوائر دولتي و مملکتي به موقع اجرا گذارده شود، چنان مصمم شديم که مجلس شوراي ملي از منتخبين شاهزادگان و علماء و قاجاريه، اعيان، اشراف، ملاکين و تجار و اصناف به انتخاب طبقات مرقومه در دارالخلافه تهران تشکيل و تنظيم شود...»8و9و10

آيا فرماني با اين ادبيات متکبرانه که در آن شاه از خود با عنوان «شخص همايون ما !» نام برده و خطابش نيز به «جناب اشرف صدر اعظم!» است نه ملت ايران، براي مردم بزرگ تبريز قابل افتخار و ستايش است؟

چه کساني و کدام جريان فکري به دنبال آن است که روزي را که شاه قاجار فرماني براي تشکيل مجلس فرمايشي مورد نظر خود صادر کرده، به عنوان روز ملي تبريز اعلام شود؟

- نقش مهم‌ تبريز در حرکت مشروطيت بعد از تاريخ 14 مرداد 1285 (روز صدور فرمان تاسيس مجلس توسط مظفرالدين شاه) اتفاق افتاده است و صدور اين فرمان، بيشتر مديون فعاليتهاي سياسي مشروطه‌‌خواهان در تهران از جمله تحصن هزاران نفر به ويژه تاجران در سفارتخانه انگلستان است.

نقش اصلي تبريز در مشروطيت که در تاريخ نيز معروف است، پس از مرگ مظفرالدين شاه (18 دي1285) و بعد از به توپ بستن مجلس در تهران به دستور محمدعلي شاه (2 تير1287) آغاز مي‌شود. پس از به توپ بستن مجلس و سرکوب مشروطه‌خواهان توسط شاه، قيام مسلحانه مشروطه‌خواهان در تبريز آغاز مي‌شود که موجب محاصره تبريز از تير 1287 تا ارديبهشت 1288 توسط قواي سلطنتي مي‌شود اما به رغم محاصره و قحطي، مشروطه‌خواهان تبريز مقاومت مي‌کنند.11و12

مقاومت و نقش مهم تبريز در جنبش مشروطه از تير 1287 تا ارديبهشت 1288 چه ربطي به صدور فرمان تاسيس مجلس در دو سال قبل از آن يعني در تاريخ 14 مرداد1285 دارد؟

به نظر مي‌رسد کساني که تلاش کرده‌اند 14 مرداد 1285 را به عنوان روز تبريز مطرح و بر تصميم‌گيران تحميل کنند، حتي اينقدر بررسي و تحقيق نکرده‌اند که بدانند نقش اصلي تبريز در مشروطه، دو سال بعد از صدور فرمان مظفرالدين شاه درباره مجلس و حتي پس از مرگ اين شاه رخ داده است و از لحاظ تاريخي، نمي‌توان 14 مرداد را به تبريز نسبت داد.

- آيا خردمندانه و منطقي است که در دوره حاکميت نظام اسلامي، روز صدور فرمان يک شاه ستمگر و حاکم نامشروع که صرفا به خاطر پسر شاه قبلي بودن، بر ملت و کشور ايران سلطه يافته بود، به عنوان روز تبريز تعيين شود؟ آيا اين تکريم و تعظيم‌ تبريز است يا تذليل و تحقير اين شهر بزرگ و‌ پرافتخار؟

- گفته مي‌شود تلاش براي تحميل روز 14 مرداد به عنوان روز تبريز ناشي از فعاليت يک جريان سياسي خاص در کشور  بود که همفکران جناح تجددخواه انگليسي جريان مشروطيت هستند. اين جريان سياسي به دنبال احياي مشروطيت و عبور از انقلاب اسلامي است و در اين راستا در شهرهاي مختلف کشور اقداماتي براي احياي ياد و نام جناح انگليسي و ضد دين مشروطيت و تبليغ آن انجام داده‌اند، اين در حالي که ملت ايران با پيروزي انقلاب اسلامي و تشکيل نظام مردمسالار ديني به اهدافي بسيار بالاتر از هدف مشروطيت دست يافته و از مشروطيت در سال 1357 عبور کرده است.

- 4  مرداد، روز اعلام رسمي تشيع در ايران به مرکزيت تبريز!؟

به دنبال مخالفتهاي دلسوزان با انتخاب روز صدور فرمان شاه قاجار به عنوان روز تبريز، اخيرا برخي پيشنهاد کرده‌اند که روز 4 مرداد، روز اعلام رسمي تشيع در تبريز توسط شاه اسماعيل صفوي به عنوان روز تبريز تعيين شود! در اين باره گفتني است:

الف: درتابستان سال 907 هجري که اسماعيل 15 ساله را در تبريز تاجگذاري کردند، هنوز بخشهاي وسيعي از ايران توسط صفويون فتح نشده بود که از اعلام رسمي تشيع در ايران سخن گفته شود.

ب: تعيين روز 4 مرداد در سال 907 هجري به عنوان روز ملي تبريز در واقع تاييد اين ادعاي مخالفان تشيع است که نوشته‌اند قبل از صفويه تبريز و آذربايجان و ايران به مذهب سنّي بودند!

اين در حالي است که بر خلاف ادعاها، تشيع از ابتداي طلوع اسلام در ايران و منطقة آذربايجان به تدريج در اين سرزمين ريشه افکند.

در قرن 4 هجري يعني حداقل 5 قرن پيش از صفويه، حکومت شيعة آل مسافر يا کنگريان که در ديلم تشکيل شده بود، به دو شاخه ديلم و آذربايحان تقسيم شده و شاخة آذربايجان، قلمروي خود را از آذربايجان تا قفقاز (اران) و ارمنستان و دربند گسترش داد.

ج: محمد خدابنده مشهور به الجايتو (680-716 قمري) دو قرن قبل از صفويه به تشيع گرويد. به مذهب شيعه در ايران رسميت داد و به نام امامان شيعه سکه زد و خطبه حواند و...

د: تلاش براي اعلام روزي منتسب به شاهان ستمکار به عنوان روز تبريز با آموزه‌هاي اسلام و مواضع و انديشة رهبر معظم انقلاب اسلامي مغايرت دارد. رهبر انقلاب فرموده‌اند:

«ما با همة شاهها بديم. شاه بد است. اصلا شاه نمي‌تواند خوب باشد. ملوکيت بد است. ملوکيت به معناي مالکيت است. آن کسي که خودش را ملک مي‌نامد، يعني پادشاه، مالکيتي نسبت به مردم يعني رعيت خودش قائل است. در اسلام ملوکيت مردود است...خلافت و ولايت، نقطة مقابل ملوکيت است. پادشاهان صفويه هم پادشاه بودند و ما اصلا نمي‌توانيم از انها دفاع کنيم.»

( بيانات رهبر معظم انقلاب در جمع دانشجويان دانشگاه تهران 22 ارديبهشت 1377)

- آيا 29 بهمن براي روز تبريز (روز ملي تبريز) مناسب است؟

29 بهمن 1356 از روزهاي تاريخ‌ساز تبريز و ايران است. در اين روز مردم تبريز پرچم قيام در برابر حکومت شاهنشاهي را برافراشتند و حماسه‌اي تاريخي و بي‌نظير را رقم زدند. ابعاد سياسي، فرهنگي، تاريخي و اجتماعي اين قيام که در آن عده‌اي شهيد و مجروح و صدها نفر دستگير و زنداني شدند، بسيار عميق است و تاکنون دربارة اين قيام کتابها، مقالات، پژوهش‌ها و گزارشهاي بسياري منتشر شده است که آوردن حتي فرازهايي از آنها در بيان اهميت 29 بهمن از حوصلة اين مقال خارج است.

امام خميني «ره» دربارة قيام 29 بهمن پيامي تاريخي و حماسي صادر کرده‌اند که از پيامهاي کم نظير و ويژة آن پيشواي بزرگ و حاکي از غظمت قيام مردم تبريز است.13

رهبر معظم انقلاب هم در جايگاه بلند ولايت فقيه و هم از منظر مديريت عالي انقلاب و نيز در مقام شاهد و راوي صادق تاريخ انقلاب در سخنراني‌هاي مختلف دربارة روز 29 بهمن نکات بلندي گفته‌اند که توجه به آنها براي درک اهميت و پيامدهاي 29 بهمن کافي است:

1- در روز بيست‌ونهم بهمن سال 56، تاريخ ايران ورق خورد؛ يعني يک مقطع تعيين‌کننده‌ي تاريخي بود.» (26 بهمن1401)14

2- من درود مي‌فرستم به معناي واقعي کلمه به مردم آذربايجان، مردم تبريز و به آفرينندگان حماسه‌ي بزرگ و فراموش‌نشدني بيست‌ونهم بهمن سال 56.» ( بهمن 1401)15

3- تبريزي‌ها قيام قم را تبديل کردند به قيام ملّي، تبديل کردند به يک حادثه‌ي عمومي؛ با اينکه سختگيري و شدّت عمل در تبريز خيلي بيشتر بود»( بهمن 1401)16

4- مردم تبريز عقب‌نشيني نکردند؛ جان دادند، خون دادند، ايستادگي کردند، شعار دادند و قضيّه‌ي قيام را ملّي کردند؛ صداي فداکاري آنها به همه‌ي کشور رسيد، لذا همه‌گير شد. چهلمِ [مردم] تبريز در چند جا گرفته شد؛ اين معنايش آن بود که فرياد تبريزي‌ها همه‌ي ايران را فرا گرفت. کمتر از يک سال بعد هم بساطِ حکومت استبداديِ سلطنتي واژگون شد؛ تاريخ‌سازي يعني اين، مقطع تاريخي يعني اين.»( بهمن1401)17

5- بيست‌ونهم بهمن براي تبريز و براي همه‌ي ما روز شکرگزاري است؛ بحث من مربوط به همين مقوله است که حالا ان‌شاءالله ادامه خواهم داد. روز شکرگزاري است؛ چرا شکرگزاري؟ زيرا حادثه‌اي که در اين روز در تبريز به وجود آمد موجب ثمردهي انقلاب شد؛ اين حادثه موجب شد که انقلاب و فعّاليّتها و تلاشهاي ميداني و سياسي قبل از انقلاب به ثمر بنشيند؛ اين خاصيّت حادثه‌ي بيست‌ونهم بهمن تبريز بود»( 28 بهمن 1400)18

6- تبريزي‌ها با قضاياي بيست‌ونهم بهمن، با قيام خود، با فهم درست خود، با اقدام به‌جا و به‌موقع خود، توانستند اين حرکت عظيمي را که به بيست‌ودوّم بهمن 57 منتهي شد به وجود بياورند؛ عظمت اين داستان اين‌چنين است.»(29 بهمن 1396)19

7- چند معنا در اين حادثه‌ي بزرگ وجود داشت: اول، نشان دادن و منعکس کردن ويژگي‌هاي اخلاقي و خصلتىِ مردم تبريز و مردم آذربايجان؛ اين خيلي مهم است...

در اين حادثه‌ي بيست‌ونهم بهمن، مردم تبريز اين خصلتها را از خودشان نشان دادند: اولاً ايمان عميق ديني؛ ثانياً غيرت ديني؛ ثالثاً شجاعت؛ پس از اينها، مسئله‌ي موقع‌شناسي، و درک درست حوادث؛ اينها خيلي مهم است...»(28 بهمن1392)20

به اجمال از کلمات روشن رهبر حکيم و زعيم عاليقدر انقلاب دربارة 29 بهمن پيداست که در اين روز؛

- تاريخ ايران تغيير داده شده و مسير تاريخ از ظلمت و ستم به نور و عدالت برگردانده شده،

- و قيام قم با خيزش مردم تبريز به «قيام ملي» تبديل شده،

- يک حماسة بزرگ و فراموش نشدني در آن رخ داده،

- در اين روز توسط مردم تبريز «تاريخسازي» شد‌ه است.

- يک مقطع تعيين کنندة تاريخي است.

- ويژگيهاي اخلاقي و خصلتي مردم تبريز و آذربايجان مانند شجاعت، غيرت ديني،  درک و عمل به موقع در اين روز ظهور و بروز يافته است.

- قيام مردم تبريز در 29 بهمن 1356 منجر به پيروزي انقلاب اسلامي در 22 بهمن 1357 شده است.

- 29 بهمن براي تعيين به عنوان روز تبريز با محتوا و روح مصوبة شوراي عالي انقلاب فرهنگي دربارة تعيين روزهاي خاص، هماهنگي و همرنگي و همسويي کامل دارد.

آيا اينها کافي نيست که دربارة تعيين 29 بهمن به عنوان روز تبريز نبايد ذره‌اي ترديد داشت؟

با بررسي رويدادهاي مهم در تاريخ تبريز طي سده‌هاي اخير از دورة صفويه تاکنون، به يقين مي‌توان گفت که 29 بهمن، مهم‌ترين و تاريخي‌ترين و تاريخ‌سازترين روز در تاريخ تبريز و نشانگر هويت شيعي و غيرت و شجاعت و بصيرت مردم اين شهر است و آيينة خصلتهاي مهم اهالي شهر مانند آزاديخواهي، استقلال طلبي و استبدادستيزي است و به لحاظ تاثير اين روز در تغيير مسير تاريخ ايران، تداوم و گسترش انقلاب اسلامي و پيوند آن با آزادي و استقلال ايران و وحدت ملي، اين روز يعني 29 بهمن، يک‌ «روز ملي» نيز محسوب مي‌شود و روزي بهتر و مناسب تر از 29 بهمن در تراز «روز ملي» براي شهر تبريز پيدا نمي‌شود.

پايان

منابع:

6- خبرگزاري مهر، 21 اسفند 1387، «نامگذاري 29 بهمن به نام روز ملي تبريز»

https://mehrnews.com/x9d6J

7- خبرگزاري مهر، 3 آذر1398،« با پيشنهاد شهردار تبريز [ شهردار وقت، شهين باهر]،14مرداد به عنوان روز تبريز نامگذاري مي‌شود» https://mehrnews.com/xQDCf

8- سايت مرکز پژوهشهاي مجلس، متن فرمان مظفرالدين شاه

https://rc.majlis.ir/fa/law/show/134221

9- روابط دولت و ملت در فرمان مشروطيت،فصلنامه علوم اجتماعي(دانشگاه علامه طباطبايي)، دوره 23، شماره 75، اسفند 1395، صفحه 5-36 ، نويسنده عليرضا ملائي تواني، دانشيار تاريخ، پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي

10- انقلاب مشروطيت و مجلس اول، مجلة گنجينة اسناد، تابستان 1385، شماره 62، از صفحة 25 -84، نويسنده نيلوفر کسري

11- تاريخ انقلاب مشروطيت ايران، مهدي ملک زاده، انتشارات سخن، تهران، 1383

12- محمدباقر ويجويه، تاريخ انقلاب آذربايجان و بلواي تبريز، چاپ علي کاتبي، تهران 1355شمسي، اين کتاب يکي از منابع مهم دربارة چند ماه از محاصره تبريز و جنگ داخلي در دوره مشروطه و روزنوشتي است از وقايع و رويدادهاي محاصره تبريز که به قلم محمدباقر ويجويه‌اي نوشته شده و نخستين بار در سال 1287 به صورت چاپ سنگي، منتشر شده‌است. اين کتاب حاوي 9 تصوير از نبردهاي اين رويداد و يک نقشه از شهر تبريز در آن دوران است که به «نقشه خريطه» مشهور شده‌است. اين کتاب، چهار ماه نخست وقايع را از 26 جمادي‌الثاني (4 مرداد) تا 16 رمضان 1326 (19 مهر 1287) گزارش کرده‌است.

13- پيام امام خميني به مناسبت قيام 29 بهمن، صحيفه امام؛ ج 3، ص 353 - 355

14- پايگاه اطلاع رساني دفتر مقام معظم رهبري، https://www.leader.ir/fa

- 20،19،18،17،16،15

همان (https://www.leader.ir/fa)

* جلال محمّدي - نويسنده، پژوهشگر تاريخ، روزنامه‌نگار و شاعر