ترويج دروغگويي در قالب يک بازي جذاب

اين کلمه نقل محافلمان شده و جوان‌ها به بهانه آن دور هم جمع مي‌شوند. يک بازي سرتاپا غربي که کيلومترها با فرهنگ اصيل ما فاصله دارد اما در چند سال اخير ابتدا تلويزيون و حالا شبکه نمايش خانگي براي تبليغ آن در جامعه آستين بالا زده‌اند و مصرانه در تلاش‌اند تا  با کپي کاري از نسخه خارجي آن چه در معنا و مفهوم و چه در ظاهر- يادمان بيايد پوشش غربي و گانگستري مهمانان در برنامه«شب هاي مافيا» را-، اين بازي خطرناک و آسيب زا را در برهوت برنامه‌سازي اصولي و نوآورانه به خورد مخاطب بدهند.

بازي مافيا در ايران از دهه 1380 با نام مافيا و گاهي نيز «دزد و پليس» وارد فضاهاي خوابگاهي و دانشجويي شد و پس از مدتي به عرصه‌هاي تجاري همچون کافه‌ها نيز راه يافت و پس از اينکه صحنه تئاتر و تلويزيون را در ايران تجربه کرد، وارد شبکه نمايش خانگي شد. مافيا يک بازي دسته جمعي است و با دو گروه مافيا و شهروند قابل انجام است. در ابتداي بازي با رأي گيري همه بازيکنان يک نفر به عنوان حاکم يا خدا انتخاب مي‌شود. در اين بازي افراد به دو گروه مافيا و شهروندان تقسيم شده و نبرد ميان دو گروه آگاه و ناآگاه شبيه‌سازي مي‌شود. در اين مسابقه افراد به صورت پنهاني تعيين نقش مي‌شوند و اکثريت شهروند اين فرصت را پيدا مي‌کنند تا افراد مافيا را شناسايي و براي حذف آن‌ها رأي دهند. اين بازي در دو فاز شب و روز صورت مي‌گيرد. داور اعلام مي‌کند که شب شده و همه افراد با اين فرمان بايد بخوابند و چشم‌هايشان را ببندند. با اعلام داور، مافيا چشمانشان را باز مي‌کنند و با همکاري يکديگر يک نفر را مي‌کشند. پس از اعلام داور، مافيا نيز مي‌خوابند و صبح آغاز مي‌شود و همه افراد بيدار مي‌شوند،  در اين لحظه با توجه به اينکه در شب گذشته چه کسي کشته شده بحث بر سر اين موضوع که مافيا کيست اتفاق مي‌افتد. در هر مرحله با رأي گيري، يک نفر حذف مي‌شود. اين بازي دوباره در بخش‌هاي صبح و شب تکرار مي‌شود تا يکي از دو گروه پيروز اين رقابت شوند. اين بازي بسيار پر هيجان و درگيرکننده است. به‌طور خلاصه، هدف نهايي بازي مافيا از بين بردن يا به عبارت بهتر، از بازي به‌در کردن «شهروندها» توسط گروه مافيا يا برعکس آن از بين بردن «مافيا‌هاي بازي» توسط شهروند‌ها است، در حقيقت در بازي مافيا افراد بايد سعي کنند ديگران را گمراه کرده و نفرات را به تدريج از بازي حذف کنند.

اين روزها نام اين بازي با برنامه«شب‌هاي مافيا» عجين شده است. «شب‌هاي مافيا» رئاليتي شويي از سعيد ابوطالب است که قبلا مسابقه‌هاي تلويزيوني ديگري همچون «رالي ايراني» و «شام ايراني» را کارگرداني کرده است و بر اساس مسابقه تلويزيوني شهروند و مافيا با اجراي عليرام نورايي که در شبکه سلامت پخش مي‌شود ساخته شده است. مجموعه‌اي که با توجه به آزادي عمل فيلمسازان در شبکه نمايش خانگي، تفاوت‌هاي فاحشي با نسخه تلويزيوني خود دارد. در «شب هاي مافيا»براي جذب بيشتر مخاطب بجاي مردم عادي از چهره‌هاي مشهور و گاه محبوب سينما، تلويزيون و موسيقي به عنوان شرکت کننده استفاده شده است و زنان نيز با گريم هاي سنگين، آرايش‌هاي غليظ و پوشش‌هاي عجيب و غريب غربي و گنگستري حضور دارند، زناني که ابتدا در بين خودشان بازي مي‌کنند و سپس در فينال هم بازي مردان مي‌شوند تا فيلمساز با استفاده از ترفند تکراري کَل کَل ميان زن و مرد که گاه به دور از ادب بوده و شأن زنانه را زير پا مي‌گذارد، در واقع با قبح زدايي از روابط صميمانه  با نامحرم و استفاده ابزاري از زنان،  مخاطبان بيشتري را جذب کند؛ به ويژه قشر نوجوان و جوان را که علاقه زيادي به شناخت شخصيت واقعي بازيگران و خوانندگان را دارند.

سعيد ابوطالب که علاقه ويژه‌اي بر ساخت رئاليتي شو در فضاي نمايش خانگي و زيرپاگذاشتن محدوديت‌هاي رسانه ملي دارد، همانند آثار پيشين خود بدور از اندکي نوآوري و بومي‌سازي به کپي‌برداري اين بازي روي آورده است، حال آنکه اولين و مهمترين شرط براي الگوبرداري موفق، همگام‌سازي فرهنگ است. وقتي قرار است محصولي خارجي، مشابه‌سازي شود بايد در بطن اثر مسائل فرهنگي به زيست بومي ما همخواني داشته باشد اما اين اتفاق عموما رخ نمي‌دهد و نه تنها اين کپي کاري‌ها سنخيتي با فرهنگ و اعتقادات ديني جامعه ما ندارند بلکه گاه در تعارض آشکار با آموزه‌هاي اخلاقي و ديني ما هستند.

بازي مافيا را گاه انسان گرگ‌نما مي‌نامند. البته که دليل خوبي نيز براي اين نام‌گذاري وجود دارد؛ چون اعضاي مافيا در روز خود را در نقش شهرونداني آرام نشان مي‌دهند؛ اما در شب از اين لباس خارج شده و روي ديگر خود را نشان مي‌دهند. آن‌‌ها بايد براي برنده شدن، دروغ بگويند و هرچه دروغ‌گوي ماهرتري باشند، شانس برنده شدنشان بيشتر مي‌شود. موضوعي که يکي از آسيب‌هاي مهم و غير قابل ‌انکار اين بازي است. علاوه بر ريخته شدن قبح دروغ‌گويي، ترويج دورويي اين بازي باعث ترويج شکاکيت در ميان افراد جامعه مي‌شود. اينکه ما از طريق بازي در قالب يک برنامه خوش آب و رنگ و پر زرق و برق و از طريق بازيکناني مشهور و گاه مورد علاقه جوانان جامعه، عملي خلاف اخلاقي را تبليغ کنيم، بازخورد مناسبي در جامعه‌پذيري افراد توسط رسانه ندارد؛ چرا که ما مي‌دانيم اسلام دين اخلاق است؛ ديني که دروغ و فريب را همواره منع مي‌کند.

علاوه بر ذات خطرناک خود بازي، ادعاي نايت‌زدن و ديدن و متهم کردن برخي از بازيکن‌ها در اين برنامه، موضوعي فراگير است و  تقريبا از همان قسمت‌هاي آغازين اين برنامه، گروه‌هاي قبلي و حتي باز هم مخاطبان آن قسمت‌هاي برنامه، اين موضوع را مطرح کرده‌اند و بازتاب برنامه در فضاي مجازي نشان مي‌دهد که مخاطبان اين برنامه نسبت به برخي از اتفاقات پشت صحنه بدبين شده‌اند و اين بدبيني تا جايي ادامه پيدا مي‌کند که حتي گا‌هي، کار به ذکر نام يکي از سلبريتي‌ها مي‌کشد و گروهي او را متهم به تقلب مي‌کنند و عده‌اي از هواخواهان آن بازيگر هم مجبور به دفاع از او مي‌شوند و اين يعني تلف کردن وقت و انرژي مخاطب و مشوش کردن فضاي
 جامعه.

متأسفانه نکته مهمي که مخاطب ما را به ديدن برنامه‌هاي بي‌محتوا همچون مافيا ترغيب مي‌کند، کمبود برنامه‌هاي سرگرمي خوب و‌هدفمند است که با داشتن اهداف آموزشي و تربيتي بتواند بيننده را به خود جذب کند. توجيه مسئولان براي ساخت چنين برنامه‌هايي اين است که در وضعيت کرونا توانسته‌اند مردم را سرگرم و مشغول کنند تا مشکلات يادشان برود و‌بيشتر در خانه بمانند؛ اما بايد گفت هدف وسيله را توجيه نمي‌کند و سرگرم کردن مخاطب به هر قيمتي و از بين بردن ارزش‌هاي اخلاقي و ديني جامعه کار ناپسندي است.