آداب پياده‌روي اربعين از ديدگاه امام صادق(ع)

توفيق رفتن به زيارت سيد و سالار شهيدان در مراسم اربعين آن هم با پاي پياده، شامل عاشقان شوريده حالي مي‌شود که با شيدايي خاص خود اين سفر عشق را در مي‌نوردند تا نهايتا کام تشنه خويش را با وصال به معشوق سيراب کنند. اين سفر عشق را آدابي نوراني است که امام صادق(ع) در ضمن حديثي به آنها اشاره مي‌فرمايد که در ادامه مي‌خوانيم:

رفتار نيکو با همراهان

«حُسْنُ الصَّحَابَةِ لِمَنْ يَصْحَبُک»؛‏ خوش‌رفتاري با همراهان.

توجه به ارزش‌هاى اخلاقىِ اسلام در سفر زيارتي، اين مسافرت معنوي را بسيار شيرين و جاذبه‌دار مي‌کند. يکي از اين ارزش‌هاي اخلاقي که رعايت آن پسنديده است؛ رفتار نيکو با همراهان است. انسان بايد به هم سفر خويش به ديد زائر امام نگاه کند و نهايت احترام، ادب، مهرباني، خوش خلقي، و تواضع را داشته باشد و اگر احيانا در طول سفر بر اثر محدوديت امکانات، ازدحام جمعيت، خستگي راه يا بيماري، با بدخلقي او مواجه شد، با سعه صدر و مدارا آن را مديريت کند.

کم‌گويي

«قِلَّةُ الْکَلَامِ إِلَّا بِخَيْر»؛ کم‌گويى، جز به نيکى.

پرحرفي و بيش از حد صحبت کردن، خصوصاً در مکان هايي که در طول سفر براي استراحت عمومي تعبيه شده، علاوه بر آن که موجب اذيت اطرافيان مي‌شود آفتي است که ناخودآگاه انسان را در ورطه هلاکت و سقوط مي افکند و باعث مي شود انسان به گناهاني مانند دروغ، غيبت، تهمت، سخن چيني و... مبتلا شود، لذا شايسته است که به مقدار ضرورت سخن گفته شود تا از مفاسد پرحرفي در امان بود.

فراوان به ياد خدا بودن

«کَثْرَةُ ذِکْرِ الله»؛ بسياري ياد خدا.

در اسلام براي عباداتي مانند نماز، روزه، حج و... محدوديت‌هايي زماني، مکاني، کمّي و کيفي وجود دارد و تنها ذکر خداست که نه تنها محدوديت ندارد بلکه توصيه به کثرت آن نيز شده است: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا اذْکُرُوا اللَّهَ ذِکْراً کَثيراً؛ اى کسانى که ايمان آورده‌ايد ذکر حق و ياد خدا (به دل و زبان) بسيار کنيد». بر همين اساس توصيه مي‌شود براي آمادگي پيدا کردن حضور در پيشگاه معصوم و کسب حال معنوي، ذکر و ياد خدا را داشته باشيم که آثار سازنده روحى و اخلاقى فراوانى به جاي مي‌گذارد، و زائرين به راحتي مي‌توانند با برنامه‌ريزي مشخص و همراه داشتن يک صلوات شمار ساده، اذکار فراواني را در اين سفر معنوي انجام دهند.

پاکيزگي لباس

«نَظَافَةُ الثِّيَاب»؛ پاکيزگي لباس.

از آن جا که حالت روحي و جسمي، ظاهر و باطن در يکديگر تأثير متقابل دارند، حضرت نکته‌اي را در مورد وضعيت ظاهري مبني بر پاکيزگي لباس زائر تذکر مي‌دهند که لباس تميز و وضع ظاهري زائر در پديد آمدن حال مناسب روحي و ايجاد نشاط معنوي تاثيرگذار است. به علاوه، بخشي از حرمت‌گذاري به شخصيتي که به ديدارش مي‌رويم، در آراستگي ظاهر و مرتب بودن لباس جلوه مي‌کند، بر همين اساس به پاکيزگي لباس توصيه شده است.

غسل پيش از آمدن به مرقد امام حسين (ع)

«الْغُسْلُ قَبْلَ أَنْ تَأْتِيَ الْحَائِر»؛ غسل قبل از آن‌که وارد حائر شوي.

طهارت روحي شرط ارتباط با پاکدلان و پاک جانان و حضور در اماکن مقدس است، لذا يکي از آداب اين سفر، که قبل از ورود به حرم توصيه مي شود، غسل زيارت است. شخصي از امام صادق (ع) سوال کرد منظور از آيه: «خُذُوا زينَتَکُمْ عِنْدَ کُلِّ مَسْجِد؛ زيورهاى خود را در مقام هر عبادت به خود برگيريد»، چيست؟ حضرت فرمودند: «الْغُسْلُ‏ عِنْدَ لِقَاءِ کُلِ‏ إِمَامٍ‏»؛ مراد غسل نمودن هنگام ملاقات امام است.

زائر به برکت اين غسل، کسب طهارت، معنويت و نورانيت مي کند، شاهد بر اين مطلب دعايي است که امام صادق (ع) هنگام غسل زيارت توصيه فرموده اند: «بِسْمِ اللَّهِ وَ بِاللَّهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْهُ لِي نُوراً وَ طَهُوراً وَ حِرْزاً وَ شِفَاءً مِنْ کُلِّ دَاءٍ وَ آفَةٍ وَ عَاهَةٍ اللَّهُمَ‏ طَهِّرْ بِهِ‏ قَلْبِي‏ وَ اشْرَحْ‏ بِهِ‏ صَدْرِي‏ وَ سَهِّلْ‏ بِهِ‏ أَمْرِي؛ به نام خدا، و به کمک خدا، خدايا آن را قرار ده روشنى و پاک کننده و نگه دارنده، و شفاى از هر درد و بيمارى و آفت و آسيب، خدايا دلم را با آن پاک کن، و سينه ام را بگشاى، و کارم را با ان آسان گردان».

بسيار نماز خواندن

«کَثْرَةُ الصَّلَاة»؛ بسيار نمازگزاردن.

نماز از عالى‌ترين نمونه‌هاى معنوى پيوند با خدا و برترين جلوه‌هاى ذکر خدا است و امام حسين (ع) از اقامه کنندگان نماز است، هم چنان که در زيارت نامه ايشان آمده است: «أَشْهَدُ أَنَّکَ‏ قَدْ أَقَمْتَ‏ الصَّلَاةَ وَ آتَيْتَ الزَّکَاةَ؛ گواهى مى دهم که تو برپادارنده نماز و دهنده زکات هستى»، نماز در حادثه عاشورا جلوه خاصي داشت، از نمازهاي سيد الشهداء (ع) و اصحابش در شب عاشورا، از نماز اول وقت حضرت در ظهر عاشورا، گرفته تا نمازهاي شب حضرت زينب (س) در حالت اسارت و...

لذا يکي از شاخصه‌هاي شيعه واقعي و عاشق امام حسين (ع) اهميت به نماز است و بر همين اساس نبايد از نماز اول وقت و نوافل شب در سحرگاهان غافل ماند.

صلوات فرستادن

«الصَّلَاةُ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد»؛ درود بر محمّد (ص) و خاندانش.

صلوات فرستادن ذکر بسيار مبارک و با عظمتي است که بر زبان آوردن آن در همه احوال و زمان‌ها داراي ثواب است و در اين سفر که زائرين براي زنده نگه داشتن نام اهل بيت عليهم‌السلام، گام بر مي‌دارند، زيبنده است که مترنّم به اين ذکر باشند.

با وقار بودن

«التَّوْقِيرُ لِأَخْذِ مَا لَيْسَ لَک‏»؛ با وقار بودن در صرف‌نظر از دريافت آنچه متعلق انسان نيست.

وقار که بيانگر يک نوع آرامش ظاهري، سنگيني و متانت شخصيت است، به انسان اين امکان را مي دهد که از کارهاي سبک، شوخي‌هاي نامناسب و کارهاي زننده که مناسب شأن يک مسلمان نيست برحذر باشد و شأن يک زائر را کاملا رعايت کند.

پرهيز از نگاه به حرام

«يَلْزَمُکَ أَنْ تَغُضَّ بَصَرَک‏»؛ لازم است که چشمانت را بپوشاني.

زائري که قرار است چشمش به جمال مرقد مطهر حسين بن علي (ع) روشن شود، بايد در طول سفر مراقب چشمان خويش باشد تا مبادا به حرام بيفتد که مراقبه نکردن از نگاه حرام، آن حال خوش معنوي را از زائر خواهد گرفت.

کمک به نيازمندان در سفر

«يَلْزَمُکَ أَنْ تَعُودَ إِلَى أَهْلِ الْحَاجَةِ مِنْ إِخْوَانِکَ إِذَا رَأَيْتَ مُنْقَطِعاً وَ الْمُوَاسَاة»؛ لازم است که مراقب همراهان حاجت مند بوده و با آنان همراهي کني.

در مراسم پياده‌روي اربعين که خيل مشتاقان حضور دارند و خدام زائر الحسين (ع) بدون منت و با افتخار کارگشايي دارند، چه زيباست که زائرين نيز در اين امر عظيم سهيم باشد و مراقب بزرگ‌ترها، مسن‌ترها، و افرد محتاج به کمک باشند و از آنان دستگيري نمايند، که سيدالشهداء (ع) در اين زمينه فرمودند: «وَ مَنْ نَفَّسَ کُرْبَةَ مُؤْمِنٍ فَرَّجَ‏ اللَّهُ‏ عَنْهُ‏ کُرَبَ‏ الدُّنْيَا؛ هر کس اندوهي را از دل يکي از اهل ايمان بزدايد، خداوند متعال غصه‌هاي دنيا و آخرت او را از ميان بر مي‌دارد. [مشکلاتش را حل خواهد کرد]».

تقيه

«وَ يَلْزَمُکَ التَّقِيَّةُ الَّتِي قِوَامُ دِينِکَ بِهَا»؛ و بر تو لازم است تقيه‌اي که موجب قوام دينت است را رعايت کني.

علي رغم تلاش دشمن بر تفرقه و جدايي بين امت اسلامي، حفظ وحدت و انسجام از توصيه‌هاي ديگر حضرت است، و بر همين اساس بايد از هر نوع کاري، که به اين وحدت آسيب مي زند، مانند مطرح کردن اختلافات مذهبي، توهين به بزرگان يکديگر و القاء شبهات و... به شدت خودداري شود.

ترک گناهان

«الْوَرَعُ عَمَّا نُهِيتَ عَنْه‏»؛ و از آنچه نهى شده‌اى، پارسايى بورزى.

طبق آيه قرآن کريم سه دسته هستند که ناظر اعمال انسان هستند: «وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَکُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُون؛ و بگو که هر گونه عمل کنيد خدا آن عمل را مى‌‏بيند و هم رسول و مؤمنان بر آن آگاه مى‌‏شوند»، در واقع علاوه بر حق تعالي و رسول مکرم اسلام (ص)، مؤمنين نيز ناظر افعال انسان هستند و اهل بيت (ع) مصداق بارز آن است. امام صادق (ع) در تفسير اين آيه شريفه و بيان مصداق مومنون مي‌فرمايند: «هُمُ الْأَئِمَّة؛ مراد از مومنون، ائمه (ع) هستند». بنابراين ادب حضور اقتضاء مي‌کند زائر کاملا مراقب اعمال و رفتار خود باشد و بداند در هر قدمي که بر مي‌دارد و هر کلامي که مي‌گويد، امام حسين (ع) و ساير ائمه (ع) او را مي‌بينند.

ترک مجادله

«وَ الْخُصُومَةِ وَ کَثْرَةِ الْأَيْمَانِ وَ الْجِدَالِ الَّذِي فِيهِ الْأَيْمَان؛ و نيز [پرهيز کني] از بگو مگو کردن و سوگند فراوان و کشمکش‌هايى که در آن، سوگند ياد مي‌شود».

بنابراين شايسته است که زائر اين آداب را رعايت نمايد تا مستحقّ بازگشت با آمرزيدگى و رحمت و خشنودى خدا شود.

منبع:باشگاه خبرنگاران