کانال «بن سلمان» براي رقابت پنهان با ايران در تنگه هرمز

تشدديد تنش‌ها و تحرکات اسرائيل در نهايت زمينه را براي رويارويي تهران و تل‌آويو هموار کرد، از همين رو جنگ به اسرائيل و مقاومت محدود نماند و براي نخستين بار ايران و اسرائيل روياروي هم قرار گرفته و از آنجايي که مرز مشترکي ندارند با توسل به حريم‌هاي هوايي بازيگراني که در ميانشان تعريف شده‌اند براي انجام عمليات نظامي و ضدحملات‌شان استفاده کردند. اين رويارويي دامنه درگيري‌ها را گسترده‌تر کرد و منطقه را در آستانه جنگي فراگير قرار داد. ناظران مدعي‌اند بعيد است در چنين شرايطي تهران و تل‌آويو تن به آتش بس دهند. از همين رو غرب آسيا در انتظار جنگي طولاني و فرسايشي مي‌شود، جنگي که مي‌تواند اقتصاد، انرژي و عرضه نفت خام کشور‌هاي مستقر در اين جغرافيا را به شکلي منفي تحت قرار دهد.

معماي کانال بن سلمان

فرست پست در ادامه گزارش خود مدعي است، تنگه هرمز نقطه بحراني براي ترانزيت نفت به حساب مي‌آيد. روزانه حدود 20 ميليون بشکه نفت از طريق تنگه هرمز از خليج فارس به خليج عمان و درياي عرب منتقل مي‌شود. اين 30 درصد از تجارت نفت جهان را تشکيل مي‌دهد. عربستان سعودي، امارات، عمان، ايران، قطر و کويت براي تامين انرژي به شدت به اين تنگه وابسته هستند. در اين ميان ايران کنترل تنگه هرمز را در دست دارد. رويارويي ايران و اسرائيل موجب شده تا هراس از آينده اين شاهراه کليدي افزايش يابد.

امروز جهان عرب چند صدا شده و فاقد ايدئولوژي لازم براي هم صدايي در برابر اسرائيل است. همزمان تلاش‌هاي ايران بر تقويت روابط با کشور‌هاي عربي دلگرم کننده به نظر نمي‌رسد. شکاف‌هاي فرقه‌اي و منافع اقتصادي اهميت وابستگي‌هاي مذهبي و هويت مشترک را کاهش داده است.

با اين حال شواهد نشان مي‌دهد تهران با توسل به اهرم‌هاي پچيده و در عين حال ظريف خود تلاش دارد تا نوعي هم صدايي ايجاد کند. با اين همه رويکرد و مواضع اعراب بالاخص عربستان و امارات غيرقابل پيش بيني است. از همين رو گروهي مدعي‌اند، اگر تنش‌ها از کنترل خارج شود، ايران ممکن است از اهرم‌هاي قدرتمند خود استفاده کند؛ يکي از اين اهرم‌ها کنترل ايران بر تنگه هرمز است. در صورت توسل تهران به چنين گزاره‌اي، بعيد است امارات و عربستان با اسرائيل عليه ايران هم‌صدا شده و در صورت هرگونه اقدام تحريک آميز تل‌آويو در اين زمينه مشارکتي داشته باشند.

در اين ميان کانال تجارت بن سلمان با اهميت است. در سال 2015، کانال تجارت شاهزاده سعودي با تل‌آويو خبرساز شد. اما به ادعاي ناظران، اين کانال به يک ضرورت وجودي براي عربستان سعودي و امارات تبديل شده است. يک کانال 950 کيلومتري خليج عربي را به خليج عدن متصل مي‌کند. اين يک تغيير لرزه‌اي در اتصال غرب آسيا خواهد بود که راه خود را از طريق استان شرقي عربستان سعودي باز خواهد کرد.

طرح موازي هرمز!

فرست پست در ادامه ادعا کرد، استان شرقي براي عربستان سعودي حياتي است، زيرا زيرساخت‌ها و منابع نفتي حياتي اين کشور را در خود جاي داده است. اين کريدور ترانزيتي به عرضه نفت عربستان کمک قابل توجهي خواهد کرد. در صورت تحقق اين کريدور ترانزيتي، زمان ترانزيت و هزينه نفت خام به حداقل مي‌رسد. به ادعاي فرست پست، ژئوپليتيک دريايي ايران و هژموني اين بازيگر در اطراف تنگه هرمز بر عرضه نفت خام عربستان و همسايگان آن شايد نتواند تاثير گذار باشد. در اين ميان حوثي‌ها ممکن است اين کانال را هدف قرار داده يا در مسير آن اختلال ايجاد کنند، اما رويکرد اين گروه شايد چندان موثر نباشد. طرح کانال سلمان در سال 2015 پس از توافق هسته‌اي برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) با ايران رسانه‌اي شد. عربستان در آن بازه زماني رياض هراس داشت که تهران به واسطه توافق حاصله از قدرت و نفوذ منطقه‌اي بيشتري برخوردار شود و اين بازيگر را به حاشيه براند.

رقابت ميان ايران و عربستان مقوله‌اي است ديرينه. از همين رو محدود کردن جريان‌هاي پنهان اين رقابت دشوار است. گرداب ادامه‌دار تنش‌ها در غرب آسيا به دليل رويارويي ايران و اسرائيل، موضوع احداث کانال را روي ميز قرار داده است. همزمان رويکرد بي‌طرفانه عربستان منافع چنين اهرمي را تامين مي‌کند. در عصر گرم شدن کره زمين، وابستگي به اقتصاد نفت به شدت کاهش خواهد يافت. ذخاير نفت ممکن است به مرور زمان خشک شود. از همين رو کانال سلمان به تلاش عربستان براي تنوع بخشيدن به وابستگي‌هاي اقتصادي‌اش رونق خواهد داد و توريسم داخلي و بين‌المللي را تشويق مي‌کند.

اين کانال نيز به مانند کانال سوئز که درآمد خوبي براي مصر ايجاد کرد، به عنوان منبع درآمدزايي قابل توجهي ظاهر خواهد شد. علاوه بر اين، کانال سلمان، خلاء‌ها را پر کرده و باعث ايجاد شغل و ساخت شهر‌هاي جديد در امتداد اين کانال خواهد شد. همزمان صنايع براي نمک زدايي ظهور خواهد کرد. طبيعتا در چنين شرايطي اتکاي رياض به تنگه هرمز به ميزان قابل توجهي به حداقل خواهد رسيد و به ادعاي ناظران ژئوپليتيک ايران در اطراف تنگه هرمز ديگر فشرده نخواهد بود.

به ادعاي فرست پست، ساير شرکاي منطقه‌اي مانند عراق، قطر، بحرين، کويت و امارات از کانال سلمان بهره زيادي خواهند برد. اين گزاره شايد موجب شود تا پتانسيل چانه زني و منافع اقتصادي ايران تحت تاثير قرار بگيرد. از آنجايي که پيشنهاد مي‌شود اين کانال از استان شرقي عبور کند، ميادين بزرگ نفتي عربستان در آن قرار دارد. غوار، خريص، برتري، سفانيه، شيبه، بقيق و قطيف در شرق استان قرار دارند. مقر عربستان سعودي آرامکو، شرکت ملي نفت عربستان نيز در همين منطقه و ناحيه ظهران واقع شده است. غني‌ترين ميادين نفتي در شرق استان ميادين نفتي غوار، دمام، الخفجي و جبيل هستند. استان شرقي نيز عمدتاً شيعه است و مسلمانان شيعه حدود 10 تا 12 درصد از جمعيت عربستان سعودي را تشکيل مي‌دهند.

ناظران حقوق بشر از تبعيض عربستان سعودي عليه شيعيان خبر داده‌اند. ايران از اين اهرم براي تحت فشار قرار دادن رياض جهت رفع تبعيض استفاده کرده است. با اين حال، استان شرقي براي عربستان مهم است. اين کشور مملو از زيرساخت‌هاي حياتي و ذخاير نفتي است. از آنجايي که پيشنهاد مي‌شود اين کانال از استان شرقي عبور کند، يک سرمايه ارتباطي بزرگ براي عربستان سعودي خواهد بود و اقتصاد عربستان را شکست ناپذير و متنوع خواهد کرد. اين کانال همچنين براي تحقق چشم انداز 2030 با اهميت است. به ادعاي ناظران کانال سلمان به عنوان جايگزين قابل توجهي براي وابستگي به تنگه هرمز ظاهر خواهد شد.

منبع: اقتصاد نيوز